So sánh nhân vật trong sử thi Ramayana và sử thi Tây Nguyên

• Người hướng dẫn: TS. Phan Thu Hieàn
• Trường học: Đại Học Khoa Học Xã Hội & Nhân Văn
• Chuyên ngành: Văn Học Việt Nam
• Đề tài: So Sánh Nhân Vật Trong Sử Thi Ramayana Và Sử Thi Tây Nguyên
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2003
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

• LỜI MỞ ĐẦU
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài và mục đích nghiên cứu
• 1.2. Lịch sử vấn đề
• 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5. Cấu trúc của luận văn
• 2. CHƯƠNG I: HOÀN CẢNH LỊCH SỬ - XÃ HỘI, QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, HOÀN THIỆN VÀ VẤN ĐỀ TÁC GIẢ CỦA SỬ THI RAMAYANA VÀ SỬ THI ANH HÙNG TÂY NGUYÊN
• 2.1. Hoàn cảnh lịch sử - xã hội của sử thi Ramayana và sử thi anh hùng Tây Nguyên
• 2.2. Quá trình hình thành, phát triển và vấn đề tác giả của sử thi Ramayana và sử thi Tây Nguyên
• 3. CHƯƠNG II: BỐ BÀ NHÂN VẬT CHÍNH: ANH HÙNG - KẺ THÙ - NGƯỜI ĐẸP
• 3.1. Cốt truyện chiến tranh giành lại với với bộ ba nhân vật: anh hùng - kẻ thù - người đẹp
• 3.2. Nhân vật anh hùng
• 3.3. Nhân vật kẻ thù
• 3.4. Nhân vật người đẹp
• 4. CHƯƠNG III: CÁC NHÂN VẬT KHÁC
• 4.1. Những hình tượng siêu nhiên: Thần linh và yêu quỷ
• 4.2. Nhân vật phụ trợ, nhân vật đám đông
• 4.2.1. Nhân vật phụ trợ
• 4.2.2. Nhân vật đám đông
• 4.3. Hình tượng muông thú
• KẾT LUẬN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC
• appendix.1. TÓM TẮT CỐT TRUYỆN CÁC SỬ THI ĐƯỢC KHẢO SÁT
• appendix.1.1. Ramayana (Ấn Độ)
• appendix.1.2. Ñam Saên (Êđê)
• appendix.1.3. Khinh Du (Êđê)
• appendix.1.4. Dhaêm Ta Yoong (Hre)
• appendix.1.5. Cây Nêu Thần (M’Nông)
• appendix.1.6. Ñaêm Di (Êđê)
• appendix.1.7. Hôbia Ñôrang (Gia Rai)

I. Tổng Quan Về So Sánh Nhân Vật Sử Thi Ramayana Tây Nguyên

Sử thi Ramayana của Ấn Độ và sử thi Tây Nguyên của Việt Nam, dù cách xa về địa lý và văn hóa, đều là những tác phẩm vĩ đại, phản ánh thế giới quan và giá trị của cộng đồng. Nghiên cứu so sánh hệ thống nhân vật trong hai loại hình sử thi này không chỉ làm sáng tỏ những điểm tương đồng và khác biệt, mà còn góp phần khẳng định vị thế và giá trị của văn hóa dân gian mỗi dân tộc. Việc so sánh sử thi giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về giá trị văn hóa và bản sắc văn hóa của cả hai nền văn minh. Nghiên cứu này tập trung vào các sử thi Tây Nguyên có đề tài chiến tranh giành lại vợ, một motif tương đồng với Ramayana, tạo cơ sở so sánh loại hình học.

Sự tương đồng này góp phần khẳng định diện mạo sử thi anh hùng đích thực của các sử thi Tây Nguyên được khảo sát. Những điểm khác biệt sẽ cho thấy sự khác nhau trong trình độ phát triển lịch sử từ sử thi cổ sơ tới sử thi cổ điển, sự khác nhau trong cách thể hiện sử thi dân gian và sử thi bác học, cũng như sự khác nhau do những khác biệt địa lý, văn hóa của hai dân tộc Việt Nam và Ấn Độ. Hệ thống nhân vật có vai trò quan trọng trong cấu trúc trần thuật của sử thi, trong triển khai đề tài và chủ đề tư tưởng. Hệ thống nhân vật phản ánh hiện thực xã hội, thể hiện lý tưởng, đạo đức thẩm mỹ, quan niệm con người, cách nhìn thế giới của nhân dân, của tác giả sử thi.

1.1. Mục Đích Nghiên Cứu So Sánh Sử Thi Ramayana Tây Nguyên

Mục đích chính của việc nghiên cứu so sánh văn học là nhận diện, định giá sử thi Tây Nguyên trong mối tương quan với các sử thi kinh điển trên thế giới, đặc biệt là trong khu vực. Luận văn tập trung so sánh hệ thống nhân vật trong Ramayana và nhóm sử thi Tây Nguyên có đề tài chiến tranh giành lại vợ. Đây là một hướng nghiên cứu đã được gợi mở bởi các nhà nghiên cứu sử thi uy tín ở Việt Nam, nhưng chưa được thực hiện ở một công trình chuyên sâu nào. Cơ sở so sánh là bên cạnh nhiều khác biệt cơ bản, Ramayana và sử thi Tây Nguyên cũng có nhiều điểm tương đồng đáng chú ý.

1.2. Phạm Vi Nghiên Cứu Tập Trung vào Nhân Vật Sử Thi

Nghiên cứu tập trung vào so sánh hệ thống nhân vật vì hệ thống nhân vật có vai trò quan trọng trong cấu trúc trần thuật của sử thi, trong triển khai đề tài và chủ đề tư tưởng. Hệ thống nhân vật phản ánh hiện thực xã hội, thể hiện lý tưởng, đạo đức thẩm mỹ, quan niệm con người, cách nhìn thế giới của nhân dân, của tác giả sử thi. Luận văn tập trung vào các nhân vật chính như anh hùng, kẻ thù, người đẹp, các nhân vật siêu nhiên, nhân vật phụ trợ và đám đông, cũng như hình tượng muông thú trong cả hai loại hình sử thi.

II. Điểm Tương Đồng Giữa Nhân Vật Ramayana và Sử Thi Tây Nguyên

Mặc dù có nhiều khác biệt, Ramayana và sử thi Tây Nguyên chia sẻ những điểm tương đồng đáng chú ý về hệ thống nhân vật. Cả hai đều thuộc loại sử thi anh hùng, tập trung vào cuộc chiến giữa cái thiện và cái ác, giữa người anh hùng và kẻ thù. Hình tượng người anh hùng trong cả hai loại hình sử thi đều mang những phẩm chất cao đẹp, đại diện cho cộng đồng và chiến đấu vì công lý. Tình yêu và lòng dũng cảm là những phẩm chất nổi bật của các nhân vật trong cả hai tác phẩm. Theo Cao Huy Đỉnh, nhiều truyện cổ tích, sử thi của Đông Nam Á và Ấn Độ đều quay quanh trục bộ ba nhân vật dũng sĩ - đại bàng - người con gái. Sự giống nhau của các truyện này là do hai nguyên nhân “một là các dân tộc Đông Nam Á và một phần Ấn Độ (thời kỳ tiền Arya) có những điều kiện sinh hoạt nguyên thủy về vật chất và tinh thần tương đối giống nhau; hai là từ đầu công nguyên đến thời trung cổ, ở Đông Nam Á có sự giao lưu văn hóa.

2.1. Mô Típ Anh Hùng Chiến Đấu Vì Tình Yêu và Công Lý

Cả Ramayana và sử thi Tây Nguyên đều xây dựng hình tượng người anh hùng dũng cảm, sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ tình yêu và công lý. Rama trong Ramayana chiến đấu để giải cứu Sita khỏi Ravana, trong khi các anh hùng trong sử thi Tây Nguyên chiến đấu để giành lại vợ bị bắt cóc. Lòng dũng cảm và sức mạnh siêu nhiên là những yếu tố quan trọng giúp các anh hùng chiến thắng kẻ thù. Theo Phạm Nhân Thành, nhân vật anh hùng có bốn đặc điểm cơ bản: (1) nhân vật đại diện của cộng đồng, (2) nhân vật hành động vì mục đích cao cả, (3) nhân vật chiến đấu và chiến thắng, (4) nhân vật có chiều kích lịch sử.

2.2. Vai Trò của Người Phụ Nữ Biểu Tượng của Sắc Đẹp và Đức Hạnh

Người phụ nữ trong cả Ramayana và sử thi Tây Nguyên đều đóng vai trò quan trọng, là biểu tượng của sắc đẹp, đức hạnh và sự thủy chung. Sita trong Ramayana là hình mẫu người vợ lý tưởng, trong khi các nhân vật nữ trong sử thi Tây Nguyên thường là những người phụ nữ xinh đẹp, tài năng và có vai trò quan trọng trong cộng đồng. Theo Phạm Nhân Thành, nhân vật người đẹp thì: (1) có sắc đẹp và tài năng, (2) là người chủ cộng đồng và có của cải, quyền lực, (3) sự chung thủy trong tình yêu và hôn nhân không được xem như tiêu chuẩn phẩm chất đạo đức của họ.

III. Điểm Khác Biệt Giữa Nhân Vật Ramayana và Sử Thi Tây Nguyên

Bên cạnh những điểm tương đồng, Ramayana và sử thi Tây Nguyên cũng có những khác biệt đáng kể về hệ thống nhân vật. Ramayana là một sử thi cổ điển, chịu ảnh hưởng sâu sắc của thần thoại Ấn Độ và giá trị đạo đức của Hindu giáo. Trong khi đó, sử thi Tây Nguyên là một sử thi dân gian, phản ánh văn hóa và tín ngưỡng của các dân tộc bản địa. Sức mạnh siêu nhiên và yếu tố kỳ ảo trong Ramayana thường mang tính chất thần thánh, trong khi trong sử thi Tây Nguyên thường gắn liền với tín ngưỡng dân gian và lễ hội truyền thống. Theo Phan Đăng Nhật, lịch sử được phản ánh trong sử thi Ấn Độ và sử thi Êđê đều là “lịch sử tưởng tượng”, “lịch sử nghệ thuật hóa“.

3.1. Ảnh Hưởng của Thần Thoại và Tôn Giáo Đến Nhân Vật

Ramayana chịu ảnh hưởng sâu sắc của thần thoại Ấn Độ, với sự xuất hiện của các vị thần như Vishnu (hiện thân là Rama), Shiva và Brahma. Các nhân vật trong Ramayana thường mang những phẩm chất thần thánh và thực hiện những nhiệm vụ cao cả theo ý chí của các vị thần. Trong khi đó, sử thi Tây Nguyên ít chịu ảnh hưởng của tôn giáo hơn, các nhân vật thường gắn liền với tín ngưỡng dân gian và thế giới tự nhiên.

3.2. Vai Trò của Cộng Đồng và Tín Ngưỡng Dân Gian

Sử thi Tây Nguyên phản ánh rõ nét vai trò của cộng đồng và tín ngưỡng dân gian trong đời sống của các dân tộc bản địa. Các nhân vật trong sử thi Tây Nguyên thường hành động vì lợi ích của cộng đồng và tuân theo các phong tục, tập quán truyền thống. Tín ngưỡng dân gian và lễ hội truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tính cách và hành động của các nhân vật.

IV. Phân Tích Nhân Vật Anh Hùng Rama So Với Đăm Săn

Rama trong Ramayana và Đăm Săn trong sử thi Tây Nguyên là hai hình tượng người anh hùng tiêu biểu của hai nền văn hóa. Rama là một vị vua lý tưởng, đại diện cho đạo đức và trí tuệ. Đăm Săn là một chiến binh dũng cảm, đại diện cho sức mạnh và lòng quả cảm. Cả hai đều là những người lãnh đạo tài ba, được cộng đồng tin yêu và kính trọng. Tuy nhiên, cách họ thể hiện lòng dũng cảm và sức mạnh siêu nhiên có những điểm khác biệt do ảnh hưởng của văn hóa và tín ngưỡng khác nhau. Theo Chu Xuân Diên, sử thi Đăm Săn “ca ngợi tinh thần và hành động quật khởi của chàng Đăm Săn chống lại khuôn khổ chật hẹp của xã hội đương thời”.

4.1. Rama Vị Vua Lý Tưởng và Biểu Tượng của Đạo Đức

Rama là một vị vua lý tưởng, luôn tuân theo đạo đức và luật lệ. Anh là một người con hiếu thảo, một người chồng chung thủy và một người lãnh đạo công bằng. Sức mạnh siêu nhiên của Rama thường được thể hiện qua khả năng sử dụng cung tên và phép thuật, nhưng quan trọng hơn là trí tuệ và đức hạnh của anh.

4.2. Đăm Săn Chiến Binh Dũng Cảm và Biểu Tượng của Sức Mạnh

Đăm Săn là một chiến binh dũng cảm, luôn sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ cộng đồng. Anh có sức mạnh siêu nhiên phi thường, có thể đánh bại bất kỳ kẻ thù nào. Tuy nhiên, Đăm Săn cũng là một người nóng nảy và đôi khi hành động theo cảm tính. Lòng quả cảm và sức mạnh của Đăm Săn là những phẩm chất được cộng đồng tôn trọng.

V. So Sánh Nhân Vật Phản Diện Ravana và Các Tù Trưởng

Ravana trong Ramayana và các tù trưởng trong sử thi Tây Nguyên là những nhân vật phản diện đại diện cho cái ác và sự tàn bạo. Ravana là một vị vua quỷ có mười đầu và hai mươi tay, tượng trưng cho sức mạnh và tham vọng vô độ. Các tù trưởng trong sử thi Tây Nguyên thường là những kẻ xâm lược, cướp bóc và gây chiến tranh. Tuy nhiên, động cơ và cách thức hành động của họ có những điểm khác biệt do ảnh hưởng của văn hóa và xã hội khác nhau. Theo Phạm Nhân Thành, nhân vật đối địch là đại diện cho những cộng đồng bị thất bại trong đấu tranh giữa các cộng đồng riêng lẻ để tiến tới hợp nhất các cộng đồng, vì vậy họ bị xem như lực lượng lạc hậu, phản tiến bộ.

5.1. Ravana Biểu Tượng của Tham Vọng và Sức Mạnh Tối Ác

Ravana là một vị vua quỷ có tham vọng vô độ, muốn thống trị cả thế giới. Anh ta có sức mạnh siêu nhiên phi thường, có thể biến hóa và sử dụng phép thuật. Ravana bắt cóc Sita vì muốn chiếm đoạt sắc đẹp và quyền lực của cô. Ravana là biểu tượng của cái ác và sự tàn bạo, nhưng cũng là một nhân vật phức tạp với những phẩm chất đáng chú ý.

5.2. Các Tù Trưởng Kẻ Xâm Lược và Gây Chiến Tranh

Các tù trưởng trong sử thi Tây Nguyên thường là những kẻ xâm lược, cướp bóc và gây chiến tranh để mở rộng lãnh thổ và tăng cường quyền lực. Họ thường là những người tàn bạo và không từ thủ đoạn nào để đạt được mục đích. Tuy nhiên, đôi khi họ cũng có những phẩm chất đáng chú ý như lòng dũng cảm và khả năng lãnh đạo.

VI. Giá Trị Văn Hóa và Bài Học Nhân Văn Từ So Sánh Sử Thi

Việc so sánh nhân vật trong Ramayana và sử thi Tây Nguyên không chỉ giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về hai tác phẩm, mà còn mang lại những bài học nhân văn sâu sắc. Cả hai tác phẩm đều đề cao giá trị đạo đức, tình yêu thương, lòng dũng cảm và tinh thần cộng đồng. Nghiên cứu này góp phần bảo tồn văn hóa và phát huy giá trị văn hóa của cả hai dân tộc. Đồng thời, nó cũng mở ra những hướng nghiên cứu mới về giao lưu văn hóa và hội nhập văn hóa trong bối cảnh toàn cầu hóa. Theo Đặng Nghiêm Vạn, trước thời Pháp thuộc, Tây Nguyên không phải vùng khép kín, mà là ngã tư đường giao lưu từ phía tây và phía tây bắc qua Lào đến, từ phía nam qua Campuchia vào, từ phía đông và đông bắc qua Chăm và Việt lên.

6.1. Bài Học Về Đạo Đức Tình Yêu và Lòng Dũng Cảm

Cả Ramayana và sử thi Tây Nguyên đều truyền tải những bài học sâu sắc về đạo đức, tình yêu và lòng dũng cảm. Các nhân vật trong cả hai tác phẩm đều phải đối mặt với những thử thách khó khăn, nhưng họ luôn giữ vững đạo đức, tình yêu và lòng dũng cảm để vượt qua mọi khó khăn.

6.2. Giá Trị Văn Hóa và Tinh Thần Cộng Đồng

Cả Ramayana và sử thi Tây Nguyên đều đề cao giá trị văn hóa và tinh thần cộng đồng. Các nhân vật trong cả hai tác phẩm đều hành động vì lợi ích của cộng đồng và tuân theo các phong tục, tập quán truyền thống. Tinh thần cộng đồng là một yếu tố quan trọng giúp các nhân vật vượt qua mọi khó khăn và chiến thắng kẻ thù.