I. Quản trị rủi ro lãi suất tại MSB Tổng quan và khái niệm
Rủi ro lãi suất là một trong những thách thức lớn nhất đối với các ngân hàng thương mại, đặc biệt là trong bối cảnh thị trường tài chính biến động. Ngân hàng TMCP Hàng Hải Việt Nam (MSB) cũng không nằm ngoài vòng xoáy này. Quản trị rủi ro lãi suất là quá trình nhận diện, đo lường, kiểm soát và giảm thiểu các tác động tiêu cực của biến động lãi suất đến thu nhập và vốn của ngân hàng. Theo Mạc Thủy Hằng Nga trong đề án tốt nghiệp, mục tiêu của việc quản trị rủi ro lãi suất là tập trung phân tích những tài sản và nợ nhạy cảm nhất với lãi suất, bởi vì theo sự biến động liên tục của thị trường thì những loại tài sản và nợ này cũng thay đổi liên tục. Đề án này đi sâu vào phân tích thực trạng và đề xuất các giải pháp quản trị rủi ro lãi suất hiệu quả tại MSB, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động và đảm bảo an toàn tài chính cho ngân hàng.
1.1. Đặc trưng kinh doanh ngân hàng và rủi ro lãi suất
Ngân hàng thương mại hoạt động kinh doanh dựa trên việc huy động vốn và cho vay, vì vậy rủi ro lãi suất tác động trực tiếp đến lợi nhuận. Hoạt động kinh doanh của NHTM có các đặc trưng riêng của ngành như sau: Ngân hàng thương mại là chủ thể thường xuyên nhận và kinh doanh tiền gửi; hoạt động của NHTM gắn bó mật thiết với hệ thống lưu thông tiền tệ và hệ thống thanh toán trong nước, đồng thời có mối liên hệ quốc tế rộng rãi; Hoạt động của ngân hàng thương mại là hoạt động cung cấp các dịch vụ và sản phẩm của hoạt động ngân hàng là các dịch vụ; hoạt động ngân hàng thương mại phong phú đa dạng và có phạm vi rộng lớn.
1.2. Khái niệm và nguyên nhân gây ra rủi ro lãi suất
Rủi ro lãi suất là khả năng xảy ra tổn thất về thu nhập hoặc vốn của tổ chức tín dụng do biến động lãi suất. Nguyên nhân chính bao gồm sự không cân xứng giữa tài sản nợ và tài sản có, áp dụng các loại lãi suất khác nhau trong huy động và cho vay, và sự biến động của lãi suất thị trường. Theo tài liệu, nguyên nhân gây ra rủi ro lãi suất bao gồm: + Sự không cân xứng về tài sản nợ và tài sản có; + Ngân hàng áp dụng các loại lãi suất khác nhau trong quá trình huy động vốn, cho vay; + Sự không phù hợp về khói lượng và thời hạn giữa nguồn vốn huy động với việc sử dụng nguồn vốn đó dé vay; + Sự biến động của lãi suất thị trường.
II. Phân tích thực trạng quản trị rủi ro lãi suất tại Ngân hàng MSB
Để hiểu rõ hơn về quản trị rủi ro lãi suất tại MSB, cần phân tích thực trạng hoạt động này trong giai đoạn 2019-2023. Điều này bao gồm đánh giá các chính sách, quy trình, công cụ và mô hình đo lường rủi ro lãi suất mà MSB đang áp dụng. Ngoài ra, cũng cần xem xét kết quả hoạt động kinh doanh và các chỉ số tài chính liên quan để đánh giá hiệu quả của công tác quản trị rủi ro. Theo báo cáo tài chính của Ngân hàng MSB, tỉ lệ nhạy cảm lãi suất có sự biến động trong giai đoạn 2019-2023, cho thấy sự thay đổi trong cấu trúc tài sản và nợ của ngân hàng.
2.1. Tổng quan hoạt động kinh doanh và sử dụng vốn của MSB
MSB là một trong những ngân hàng tiên phong trên thị trường áp dụng QTRR theo tiêu chuẩn Quốc Tế. Ngân hàng đã hoàn thành các hạng mục dự án Quản lý rủi ro theo tiêu chuẩn quốc tế Basel II năm 2017 và hiện đang thực hién Basel III và Basel IV hoàn toàn bằng nguồn lực nội bộ mà không phải dựa trên hỗ trợ từ đối tác thứ ba. Ngân hàng MSB cũng được đánh giá thuộc Top các Ngân hàng có năng lực quản trị rủi ro và mô hình tín dụng tốt nhất thị trường. Kết quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng MSB (2019 - 2023) (Dv: Tỷ đông) chỉ ra sự tăng trưởng trong thu nhập lãi và lợi nhuận trước thuế.
2.2. Đánh giá rủi ro lãi suất bằng mô hình khe hở nhạy cảm lãi suất
Đề tài nghiên cứu sử dụng mô hình khe hở nhạy cảm với lãi suất (GAP) để đánh giá thực trạng rủi ro lãi suất tại MSB. Công thức là: Khe hở nhạy cảm lãi suất (GAP) = Gia trị TSC nhạy cảm với lãi suất (ISA) - Giá trị TSN nhạy cảm với lãi suất (ISL). Dữ liệu cho thấy có sự thay đổi qua các năm. Tuy nhiên, thực tế mức thay đồi lãi suất của TSC va TSN nhạy cảm lãi suất không cùng tốc độ.
III. Cách MSB đo lường rủi ro lãi suất Phương pháp và công cụ
Đo lường rủi ro lãi suất là bước quan trọng trong quản trị rủi ro. MSB sử dụng các phương pháp như phân tích khe hở nhạy cảm lãi suất, khe hở kỳ hạn, và stress testing để đánh giá mức độ ảnh hưởng của biến động lãi suất đến thu nhập và vốn chủ sở hữu. Các công cụ phái sinh cũng được sử dụng để hedging rủi ro lãi suất. Theo nghiên cứu, việc nhận biết và dự báo rủi ro lãi suất hiện nay tại các Ngân hàng thương mại thường thông qua công cụ cảnh báo sớm biến động lãi suất và các hệ thống thông tin dự báo được phát triển nội bộ riêng của các ngân hàng.
3.1. Đo lường rủi ro lãi suất bằng khe hở nhạy cảm lãi suất GAP
Khi giá trị tài sản nhạy cảm lãi suất và giá trị nguồn vốn nhạy cảm lãi suất không cân bằng, khe hở nhạy cảm lãi suất được hình thành. Trường hợp GAP = 0: giá trị tài sản nhạy cảm lãi suất bằng giá trị nguồn vốn nhạy cảm lãi suất. Khi lãi suất tăng hay giảm cũng không làm ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng. + Trường hợp GAP > 0: giá trị tài sản nhạy cảm lãi suất lớn hơn giá trị nguồn vốn nhạy cảm lãi suất. Khi lãi suất thị trường tăng, lợi nhuận của ngân hàng sẽ tăng.
3.2. Phương pháp đo lường rủi ro lãi suất bằng khe hở kỳ hạn
Kỳ hạn trung bình của một tài sản được định nghĩa là thước đo tồn tại luồng tiền của tài sản này, được tính trên cơ sở các giá trị hiện tại của nó. Như vậy khi coi ngân hàng như một danh mục các TSC và TSN ta có thể tính toán được kỳ hạn trung bình của TSC (DA) và kỳ hạn trung bình của TSN (Du). Khi đó khe hở kỳ hạn trung bình của ngân hàng có thẻ được tính toán theo công thức: Khe hở kỳ hạn của ngân hàng = Kỳ hạn Tài sản có – Kỳ hạn tài sản nợ Dụ+E. Công thức giúp ngân hàng có thể đánh giá biến động vốn chủ sở hữu.
IV. Giải pháp phòng ngừa rủi ro lãi suất Chiến lược của MSB
Để giảm thiểu tác động tiêu cực của rủi ro lãi suất, MSB áp dụng nhiều giải pháp phòng ngừa, bao gồm quản lý tài sản nợ (ALM), sử dụng các sản phẩm phái sinh, và xây dựng chính sách quản trị rủi ro chặt chẽ. Hedging rủi ro lãi suất thông qua các công cụ như hoán đổi lãi suất (interest rate swaps) cũng là một chiến lược quan trọng. Việc sử dụng biện pháp nội bảng phòng ngừa rủi ro lãi suất là cố gắng duy trì sự cân xứng về kỳ hạn TSC và TSN. Tuy nhiên ngoài việc duy trì sự cân xứng về kỳ hạn để bảo toàn vốn, đối với những ngân hàng có kinh nghiệm và khả năng quản lý tốt, họ sẽ lợi dụng chính sự biến động của lãi suất dé tìm kiếm lợi nhuận.
4.1. Biện pháp nội bảng Quản lý kỳ hạn tài sản và nợ
Một trong những biện pháp quan trọng đề phòng ngừa RRLS là cố gắng duy trì sự cân xứng về kỳ hạn TSC và TSN. Tuy nhiên ngoài việc duy trì sự cân xứng về kỳ hạn để bảo toàn vốn, đối với những ngân hàng có kinh nghiệm và khả năng quản lý tốt, họ sẽ lợi dụng chính sự biến động của lãi suất dé tìm kiếm lợi nhuận. Ngân hàng sẽ thường xuyên điều chỉnh chênh lệch kỳ hạn giữa TSC và TSN nhạy cảm dựa trên các dự báo tin cậy về lãi suất của ngân hàng.
4.2. Biện pháp ngoại bảng Sử dụng công cụ phái sinh
Biện pháp ngoại bảng đang được NHNN khuyến khích các TCTD, các NHTM đưa vào sử dụng hiện nay gồm có việc ứng dụng các công cụ phái sinh vào quản trị rủi ro lãi suất. Nghiệp vụ phòng ngừa RRLS bao gồm nhiều loại: hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai... Các công cụ này giúp hedging rủi ro lãi suất.
V. Tác động của yếu tố bên ngoài đến quản trị rủi ro lãi suất tại MSB
Hoạt động quản trị rủi ro lãi suất tại MSB chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khách quan, bao gồm sự phát triển của thị trường tài chính, mức độ ổn định của kinh tế vĩ mô, và cơ chế điều hành lãi suất của NHNN. Các quy định của NHNN về quản trị rủi ro lãi suất, chẳng hạn như Thông tư 13/2018/TT-NHNN và Thông tư 41/2016/TT-NHNN, cũng đóng vai trò quan trọng. Theo tài liệu, các nhân tố khách quan tác động đến hoạt động quản trị rủi ro lãi suất như: Sự phát triển của thị trường tài chính, Mức độ phát triển và sự ôn định của nền kinh tế vĩ mô, Cơ chế điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà Nước Việt Nam.
5.1. Ảnh hưởng của chính sách tiền tệ và quy định của NHNN
Cơ chế điều hành lãi suất của NHNN có tác động trực tiếp đến rủi ro lãi suất mà MSB phải đối mặt. Các quy định về tỷ lệ dự trữ bắt buộc, lãi suất tái cấp vốn, và các công cụ điều hành khác ảnh hưởng đến chi phí vốn và lợi nhuận của ngân hàng. Việc tuân thủ Thông tư 13/2018/TT-NHNN và Thông tư 41/2016/TT-NHNN là bắt buộc để đảm bảo an toàn hoạt động.
5.2. Tác động của thị trường tài chính và kinh tế vĩ mô
Sự phát triển của thị trường tài chính, đặc biệt là thị trường phái sinh, tạo ra nhiều công cụ hơn cho MSB để hedging rủi ro lãi suất. Tuy nhiên, sự biến động của kinh tế vĩ mô, chẳng hạn như lạm phát và tăng trưởng kinh tế, cũng có thể làm gia tăng rủi ro lãi suất. Do đó, MSB cần theo dõi sát sao các diễn biến kinh tế để đưa ra các quyết định phù hợp.
VI. Quản trị rủi ro lãi suất tại MSB Hướng đi và tương lai
Trong bối cảnh thị trường tài chính ngày càng phức tạp, MSB cần tiếp tục hoàn thiện công tác quản trị rủi ro lãi suất. Điều này bao gồm nâng cao năng lực đo lường rủi ro, phát triển các giải pháp phòng ngừa hiệu quả, và tăng cường sự phối hợp giữa các bộ phận liên quan. Ứng dụng công nghệ và các mô hình VAR (Value at Risk), Stress testing cũng là những hướng đi quan trọng. Theo nghiên cứu, các NHTM cần xây dựng bộ máy quản trị rủi ro lãi suất hiệu quả, bao gồm Hội đồng quản trị, Ban điều hành và các bộ phận chuyên trách.
6.1. Hoàn thiện chính sách và quy trình quản trị rủi ro lãi suất
Để nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro lãi suất, MSB cần rà soát và hoàn thiện các chính sách và quy trình hiện hành. Điều này bao gồm xây dựng các quy định cụ thể về đo lường, kiểm soát, và báo cáo rủi ro lãi suất. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo cho cán bộ nhân viên để nâng cao nhận thức và kỹ năng về quản trị rủi ro.
6.2. Ứng dụng công nghệ và mô hình tiên tiến
Việc ứng dụng công nghệ, chẳng hạn như các phần mềm phân tích và mô hình rủi ro lãi suất, giúp MSB nâng cao khả năng đo lường rủi ro và đưa ra các quyết định chính xác hơn. Các mô hình VAR và Stress testing cũng giúp ngân hàng đánh giá mức độ ảnh hưởng của các kịch bản lãi suất khác nhau đến hoạt động kinh doanh.
