Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, việc triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 đặt ra nhiều yêu cầu mới về cơ sở vật chất, đặc biệt là quản lý và sử dụng phòng học bộ môn (PHBM) tại các trường Trung học cơ sở (THCS). Theo báo cáo của ngành giáo dục, sau hơn 2 năm thực hiện chương trình GDPT 2018, các trường THCS huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc đã cơ bản có các PHBM tối thiểu phục vụ giảng dạy, tuy nhiên việc quản lý và sử dụng PHBM còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng tốt yêu cầu đổi mới. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý sử dụng PHBM tại các trường THCS huyện Vĩnh Tường, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học, đáp ứng mục tiêu chương trình GDPT 2018. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 7/2021 đến tháng 7/2022, tập trung tại các trường THCS trên địa bàn huyện Vĩnh Tường. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cải thiện hiệu quả sử dụng PHBM, tăng cường năng lực thực hành, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý luận dạy học hiện đại. Khung lý thuyết bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, cán bộ quản lý) đến đối tượng quản lý (giáo viên, học sinh) nhằm đạt mục tiêu giáo dục (Phạm Minh Hạc, Nguyễn Ngọc Quang). Quản lý sử dụng PHBM là hoạt động tổ chức, điều phối, kiểm tra nhằm khai thác hiệu quả các phòng học bộ môn phục vụ dạy học theo chương trình GDPT 2018.

  • Lý thuyết dạy học tích cực: Quá trình dạy học là sự tương tác giữa người dạy và người học trong môi trường giáo dục cụ thể, nhằm giúp học sinh chủ động chiếm lĩnh tri thức, phát triển năng lực và phẩm chất (Phạm Minh Hạc, Hà Thế Ngữ). PHBM là môi trường vật chất hỗ trợ tối ưu cho hoạt động dạy học thực hành, thí nghiệm, tạo điều kiện phát triển kỹ năng và tư duy sáng tạo.

  • Khái niệm và chức năng PHBM: PHBM là phòng học đặc thù được trang bị thiết bị dạy học chuyên dùng, phục vụ tổ chức dạy học một hoặc một số môn học theo yêu cầu chương trình GDPT 2018. PHBM giúp tổ chức các hoạt động thực hành, thí nghiệm, giáo dục STEM, nghiên cứu khoa học, đồng thời bảo quản thiết bị dạy học.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý sử dụng PHBM, thiết bị dạy học (TBDH), chương trình GDPT 2018, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ khảo sát thực trạng tại các trường THCS huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc; phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên thiết bị; quan sát trực tiếp hoạt động sử dụng PHBM; tổng hợp báo cáo, văn bản pháp luật liên quan.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện trên một số trường THCS đại diện trong huyện, với đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên bộ môn và nhân viên thiết bị. Phương pháp chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và có tính đại diện cho địa bàn nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý và sử dụng PHBM; phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân, hạn chế và đề xuất giải pháp. Các số liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê phù hợp.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 7/2021 đến tháng 7/2022, gồm các giai đoạn: nghiên cứu lý luận, khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp, thử nghiệm sư phạm và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng cơ sở vật chất và trang thiết bị PHBM: Khoảng 90% các trường THCS tại huyện Vĩnh Tường đã có PHBM tối thiểu phục vụ giảng dạy theo chương trình GDPT 2018. Tuy nhiên, khoảng 35% phòng học chưa đạt chuẩn về diện tích, hệ thống điện, nước, ánh sáng và các thiết bị phòng chống cháy nổ. Thiết bị dạy học còn thiếu đồng bộ, chưa đáp ứng đầy đủ các môn học đặc thù.

  2. Quản lý sử dụng PHBM: Khoảng 70% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng vai trò quan trọng của PHBM trong đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, chỉ khoảng 55% trường có kế hoạch sử dụng PHBM chi tiết theo tháng, học kỳ. Việc lập kế hoạch bảo trì, bổ sung thiết bị còn hạn chế, chỉ khoảng 40% trường thực hiện thường xuyên.

  3. Hướng dẫn và sử dụng PHBM của giáo viên và học sinh: Khoảng 60% giáo viên được bồi dưỡng kỹ năng sử dụng PHBM và TBDH theo yêu cầu chương trình mới. Học sinh được hướng dẫn sử dụng PHBM nghiêm túc, nhưng vẫn còn tình trạng chưa tuân thủ nội quy, gây ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng.

  4. Ảnh hưởng các yếu tố đến quản lý PHBM: Các yếu tố như nguồn lực tài chính, năng lực quản lý của hiệu trưởng, sự phối hợp giữa các tổ chuyên môn và nhân viên thiết bị ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý sử dụng PHBM. So sánh với một số nghiên cứu gần đây cho thấy mức độ đầu tư và quản lý tại huyện Vĩnh Tường còn thấp hơn mức trung bình của tỉnh Vĩnh Phúc.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy việc đầu tư và quản lý PHBM tại các trường THCS huyện Vĩnh Tường đã có những bước tiến tích cực, phù hợp với yêu cầu đổi mới của chương trình GDPT 2018. Tuy nhiên, hạn chế về cơ sở vật chất và thiết bị dạy học vẫn còn là rào cản lớn, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học thực hành và phát triển năng lực học sinh. Việc lập kế hoạch sử dụng và bảo trì PHBM chưa được thực hiện đồng bộ, dẫn đến tình trạng thiết bị hư hỏng, lãng phí.

So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, việc quản lý PHBM tại huyện Vĩnh Tường cần được tăng cường về mặt tổ chức, bồi dưỡng năng lực cho giáo viên và cán bộ quản lý, đồng thời huy động nguồn lực xã hội để cải tạo, bổ sung thiết bị. Việc sử dụng PHBM hiệu quả không chỉ nâng cao chất lượng dạy học mà còn góp phần tạo môi trường học tập tích cực, phát triển kỹ năng thực hành và tư duy sáng tạo cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ trường có PHBM đạt chuẩn, mức độ lập kế hoạch sử dụng, tỷ lệ giáo viên được bồi dưỡng, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý PHBM để minh họa rõ nét hơn thực trạng và đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức lại và cải tạo PHBM: Thực hiện cải tạo, nâng cấp các phòng học bộ môn chưa đạt chuẩn về diện tích, hệ thống điện, nước, ánh sáng và an toàn phòng cháy chữa cháy trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu phối hợp với Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện.

  2. Lập kế hoạch sử dụng và bảo trì PHBM: Xây dựng kế hoạch sử dụng PHBM chi tiết theo tháng, học kỳ, năm học, đồng thời thiết lập quy trình bảo trì, sửa chữa định kỳ. Thời gian triển khai ngay từ đầu năm học, do Hiệu trưởng và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Bồi dưỡng năng lực quản lý và sử dụng PHBM cho giáo viên và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng sử dụng thiết bị dạy học và quản lý PHBM theo yêu cầu chương trình GDPT 2018, định kỳ hàng năm. Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường thực hiện.

  4. Tăng cường công tác xã hội hóa giáo dục: Huy động nguồn lực từ cộng đồng, doanh nghiệp để đầu tư bổ sung thiết bị dạy học hiện đại, hỗ trợ xây dựng và nâng cấp PHBM. Thời gian thực hiện trong 3 năm tới, do Ban giám hiệu và Phòng Giáo dục chủ trì.

  5. Xây dựng nội quy, quy định sử dụng PHBM và tăng cường giám sát: Ban hành các quy định cụ thể về sử dụng PHBM, tổ chức kiểm tra, đánh giá định kỳ việc tuân thủ nội quy của giáo viên và học sinh nhằm nâng cao ý thức sử dụng hiệu quả. Thực hiện thường xuyên, do Ban giám hiệu và tổ chuyên môn đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ về quản lý sử dụng PHBM theo yêu cầu chương trình GDPT 2018, từ đó xây dựng kế hoạch, chính sách phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng cơ sở vật chất.

  2. Giáo viên bộ môn THCS: Nắm bắt kiến thức về vai trò, chức năng và cách sử dụng PHBM hiệu quả trong dạy học thực hành, thí nghiệm, góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy.

  3. Nhân viên thiết bị dạy học: Hướng dẫn công tác bảo quản, bảo trì, bổ sung thiết bị dạy học trong PHBM, đảm bảo hoạt động phòng học ổn định và an toàn.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý sử dụng PHBM, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. PHBM là gì và tại sao quan trọng trong chương trình GDPT 2018?
    PHBM là phòng học được trang bị thiết bị dạy học chuyên dùng để tổ chức dạy học một hoặc một số môn học theo yêu cầu chương trình GDPT 2018. PHBM tạo môi trường học tập thực hành, thí nghiệm giúp học sinh phát triển năng lực và phẩm chất, đáp ứng đổi mới phương pháp dạy học.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý sử dụng PHBM?
    Nguồn lực tài chính, năng lực quản lý của hiệu trưởng, sự phối hợp giữa tổ chuyên môn và nhân viên thiết bị, kế hoạch sử dụng và bảo trì thiết bị là những yếu tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý PHBM.

  3. Làm thế nào để lập kế hoạch sử dụng PHBM hiệu quả?
    Kế hoạch cần chi tiết theo tháng, học kỳ, năm học, căn cứ vào quy mô trường lớp, số lượng học sinh, nhu cầu môn học và điều kiện cơ sở vật chất. Phối hợp chặt chẽ giữa Ban giám hiệu, tổ chuyên môn và giáo viên để đảm bảo không trùng giờ, tối ưu hóa sử dụng phòng học.

  4. Giáo viên cần chuẩn bị gì khi sử dụng PHBM trong giảng dạy?
    Giáo viên cần nắm chắc danh mục thiết bị dạy học, xây dựng kế hoạch sử dụng thiết bị cho từng tiết học, tập luyện thí nghiệm trước khi dạy, hướng dẫn học sinh sử dụng thiết bị đúng cách và đảm bảo an toàn trong quá trình học.

  5. Làm sao để duy trì và bảo trì PHBM hiệu quả?
    Cần phân công cán bộ quản lý có trách nhiệm, thực hiện kiểm kê, bảo dưỡng định kỳ, sửa chữa kịp thời thiết bị hư hỏng, bổ sung thiết bị mới phù hợp với chương trình. Đồng thời, tăng cường ý thức sử dụng và bảo quản của giáo viên, học sinh.

Kết luận

  • Quản lý và sử dụng PHBM tại các trường THCS huyện Vĩnh Tường đã có bước tiến nhưng còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất và kế hoạch sử dụng.
  • PHBM đóng vai trò quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh theo chương trình GDPT 2018.
  • Cần tổ chức lại, cải tạo PHBM, lập kế hoạch sử dụng và bảo trì đồng bộ, bồi dưỡng năng lực cho giáo viên và cán bộ quản lý.
  • Huy động nguồn lực xã hội để đầu tư bổ sung thiết bị, nâng cao hiệu quả sử dụng PHBM.
  • Tiếp tục nghiên cứu, thử nghiệm các biện pháp quản lý sử dụng PHBM nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong giai đoạn tiếp theo.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong năm học tới, tổ chức tập huấn bồi dưỡng, xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả sử dụng PHBM.

Call to action: Các trường THCS và Phòng Giáo dục cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các biện pháp quản lý sử dụng PHBM, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục theo chương trình GDPT 2018.