Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động kinh tế báo chí (KTBC) tại các Đài Phát thanh và Truyền hình (PTTH) khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đang đối mặt với nhiều thách thức trong bối cảnh chuyển đổi cơ chế tài chính công (TCTC) và sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông số, mạng xã hội (MXH). Theo báo cáo, năm 2020, doanh thu quảng cáo của nhiều Đài PTTH địa phương giảm sâu, như Đài Bến Tre giảm 35%, Đài Trà Vinh và Đài TP. Cần Thơ cũng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động KTBC tại 3 Đài PTTH tiêu biểu: Bến Tre, Trà Vinh và TP. Cần Thơ trong giai đoạn từ tháng 1/2020 đến tháng 6/2021, đánh giá hiệu quả quản lý, xác định nguyên nhân hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động KTBC. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các Đài PTTH khu vực ĐBSCL thích ứng với xu thế phát triển báo chí hiện đại, tăng doanh thu, lợi nhuận và thu nhập, đồng thời đảm bảo thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị và kinh tế trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt với các nền tảng truyền thông số.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý kinh tế và báo chí, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý kinh tế: Quản lý hoạt động KTBC là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động kinh tế báo chí nhằm tối đa hóa hiệu quả sử dụng nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực) để sản xuất, kinh doanh sản phẩm báo chí và dịch vụ, tạo nguồn thu hợp pháp cho các cơ quan báo chí.

  • Lý thuyết báo chí và truyền thông: Báo chí là sản phẩm thông tin đại chúng, vừa thực hiện chức năng chính trị, vừa là ngành kinh tế, chịu sự tác động của quy luật thị trường và công nghệ truyền thông hiện đại.

  • Khái niệm chính: Kinh tế báo chí, hoạt động KTBC, quản lý hoạt động KTBC, cơ chế tự chủ tài chính, nguồn lực KTBC, hiệu quả doanh thu và lợi nhuận.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ báo cáo tài chính, khảo sát thực tế tại 3 Đài PTTH Bến Tre, Trà Vinh và TP. Cần Thơ; phỏng vấn sâu lãnh đạo, cán bộ quản lý; tài liệu pháp luật liên quan đến báo chí và KTBC.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê số liệu doanh thu, lợi nhuận, nhân lực; so sánh hiệu quả quản lý giữa các Đài; tổng hợp, diễn dịch và quy nạp để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung khảo sát giai đoạn từ tháng 1/2020 đến tháng 6/2021, phù hợp với thời điểm chuyển đổi cơ chế TCTC và tác động của đại dịch Covid-19.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức và năng lực quản lý chưa đồng bộ: Đài TP. Cần Thơ có cơ cấu Ban Giám đốc đầy đủ với 1 Giám đốc và 3 Phó Giám đốc phụ trách nội dung, kỹ thuật và kinh tế, trong khi Đài Bến Tre và Trà Vinh thiếu vị trí Phó Giám đốc phụ trách kinh tế, dẫn đến quản lý hoạt động KTBC chưa hiệu quả. Số lượng cán bộ quản lý cấp phòng tại Đài Bến Tre và Trà Vinh còn thiếu hụt, ảnh hưởng đến công tác điều hành.

  2. Nguồn nhân lực và cơ sở vật chất còn hạn chế: Đài Bến Tre đã tinh giản từ 131 xuống còn 94 người, Đài Trà Vinh duy trì khoảng 110 người, trong khi Đài TP. Cần Thơ có 203 người, chưa phù hợp với cơ chế TCTC. Trình độ chuyên môn đa phần đạt đại học trở lên, nhưng chất lượng và sự đồng đều còn hạn chế. Cơ sở vật chất và kỹ thuật công nghệ của Đài Bến Tre lạc hậu nhất, chưa có thiết bị truyền hình lưu động chuẩn HD, trong khi Đài TP. Cần Thơ đầu tư hiện đại với hệ thống kỹ thuật số đa nền tảng.

  3. Doanh thu và lợi nhuận giảm sâu do tác động của Covid-19 và chuyển dịch quảng cáo sang MXH: Năm 2020, tổng doanh thu của Đài Bến Tre đạt 27,5 tỷ đồng, tăng 12% so với 2019, Đài Trà Vinh đạt 23,8 tỷ đồng, tăng 15%, Đài TP. Cần Thơ đạt 68,3 tỷ đồng, tăng 15,2%. Tuy nhiên, 6 tháng đầu năm 2021, doanh thu giảm mạnh: Đài Bến Tre giảm 60,8%, Đài Trà Vinh giảm trên 60%, Đài TP. Cần Thơ giảm 7,5%. Kiểm soát chi tiêu chưa hiệu quả, đặc biệt tại Đài Bến Tre và Trà Vinh dẫn đến mất cân đối tài chính.

  4. Chất lượng sản phẩm báo chí và nội dung phát sóng còn hạn chế: Các Đài tập trung nhiều vào chương trình thời sự, chuyên mục tuyên truyền, nhưng nội dung còn đơn điệu, thiếu sáng tạo, chưa hấp dẫn công chúng. Phim truyện chiếm tỷ lệ lớn thời lượng phát sóng nhưng phần lớn là phim cũ, chất lượng thấp. Các chương trình giải trí, gameshow, phim tài liệu ít được đầu tư do hạn chế tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do cơ cấu tổ chức chưa phù hợp, năng lực quản lý chưa đồng đều, nguồn lực tài chính và kỹ thuật còn yếu kém, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt với MXH và truyền thông số. So với các nghiên cứu trước đây về mô hình quản lý KTBC tại các Đài PTTH lớn như Vĩnh Long và HTV, các Đài PTTH khu vực ĐBSCL còn nhiều điểm yếu về tổ chức và đầu tư. Việc thiếu Phó Giám đốc phụ trách kinh tế tại một số Đài làm giảm hiệu quả quản lý tài chính và phát triển nguồn thu. Sự giảm sút doanh thu quảng cáo phản ánh xu hướng dịch chuyển quảng cáo sang nền tảng số, đòi hỏi các Đài phải đổi mới nội dung, đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao năng lực công nghệ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ doanh thu theo năm và biểu đồ cơ cấu tổ chức Ban Giám đốc để minh họa sự khác biệt giữa các Đài.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức lại bộ máy quản lý: Các Đài PTTH cần bổ sung đủ vị trí Phó Giám đốc phụ trách kinh tế, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho từng thành viên Ban Giám đốc nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động KTBC. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, chủ thể là Ban Giám đốc và cơ quan chủ quản.

  2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng quản lý kinh tế báo chí cho cán bộ quản lý và nhân viên, đặc biệt là kỹ năng ứng dụng công nghệ số và khai thác thị trường quảng cáo. Kế hoạch đào tạo kéo dài 1-2 năm, do các Đài phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành thực hiện.

  3. Đầu tư hiện đại hóa cơ sở vật chất và công nghệ: Ưu tiên đầu tư trang thiết bị kỹ thuật hiện đại, xe truyền hình lưu động chuẩn HD, hệ thống truyền dẫn đa nền tảng để nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí và mở rộng thị phần công chúng. Thời gian đầu tư theo lộ trình 3-5 năm, phối hợp với ngân sách nhà nước và huy động nguồn vốn xã hội hóa.

  4. Đổi mới nội dung và đa dạng hóa sản phẩm báo chí: Tập trung sản xuất các chương trình hấp dẫn, sáng tạo, phù hợp với thị hiếu công chúng, đặc biệt là các chương trình giải trí, gameshow thu hút giới trẻ; phát triển nội dung trên nền tảng số như YouTube, Facebook, TikTok để tăng tương tác và doanh thu quảng cáo. Chủ thể là các phòng sản xuất nội dung, thực hiện liên tục và đánh giá định kỳ.

  5. Tăng cường kiểm soát chi tiêu và quản lý tài chính: Xây dựng hệ thống kiểm soát chi tiêu chặt chẽ, minh bạch, tiết kiệm, chống thất thoát, đảm bảo cân đối tài chính và tối đa hóa lợi nhuận. Thực hiện ngay và duy trì thường xuyên, do Ban Giám đốc và phòng kế hoạch tài chính chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và quản lý các Đài PTTH địa phương: Nhận diện các điểm mạnh, hạn chế trong quản lý hoạt động KTBC, từ đó xây dựng chiến lược phát triển phù hợp, nâng cao hiệu quả kinh tế và thực hiện nhiệm vụ chính trị.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về báo chí và truyền thông: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, cơ chế hỗ trợ các Đài PTTH trong quá trình chuyển đổi cơ chế tài chính và phát triển truyền thông số.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Báo chí, Truyền thông: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng quản lý KTBC tại các Đài PTTH khu vực ĐBSCL, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu và luận văn.

  4. Các doanh nghiệp, đối tác quảng cáo và truyền thông: Hiểu rõ cơ cấu tổ chức, năng lực và hoạt động kinh tế của các Đài PTTH để xây dựng các hợp tác kinh doanh hiệu quả, khai thác thị trường quảng cáo truyền hình địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động KTBC là gì?
    Quản lý hoạt động KTBC là việc tổ chức, điều hành các hoạt động kinh tế báo chí nhằm sử dụng hiệu quả nguồn lực để sản xuất, kinh doanh sản phẩm báo chí và dịch vụ, tạo nguồn thu hợp pháp cho các cơ quan báo chí.

  2. Tại sao các Đài PTTH khu vực ĐBSCL gặp khó khăn trong KTBC?
    Do cơ cấu tổ chức chưa phù hợp, nguồn lực tài chính và kỹ thuật hạn chế, cạnh tranh gay gắt với MXH và truyền thông số, cùng tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19 làm giảm doanh thu quảng cáo.

  3. Vai trò của Ban Giám đốc trong quản lý KTBC như thế nào?
    Ban Giám đốc chịu trách nhiệm chỉ đạo chung, phân công nhiệm vụ cụ thể cho các Phó Giám đốc phụ trách nội dung, kỹ thuật và kinh tế nhằm đảm bảo hoạt động KTBC hiệu quả, tăng doanh thu và lợi nhuận.

  4. Các Đài PTTH nên làm gì để tăng doanh thu quảng cáo?
    Đổi mới nội dung, đa dạng hóa sản phẩm báo chí, đầu tư công nghệ hiện đại, phát triển kênh truyền thông số, tăng cường hợp tác xã hội hóa và liên kết sản xuất để thu hút công chúng và nhà quảng cáo.

  5. Làm thế nào để kiểm soát chi tiêu hiệu quả trong các Đài PTTH?
    Xây dựng hệ thống kiểm soát chi tiêu minh bạch, tiết kiệm, thường xuyên rà soát và điều chỉnh các khoản chi phù hợp với nguồn thu, tránh thất thoát và bội chi, đảm bảo cân đối tài chính.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động KTBC tại các Đài PTTH khu vực ĐBSCL còn nhiều hạn chế về cơ cấu tổ chức, nguồn lực và hiệu quả kinh tế.
  • Đài TP. Cần Thơ có cơ cấu quản lý phù hợp hơn so với Đài Bến Tre và Trà Vinh, nhưng vẫn cần cải thiện về tổ chức và đầu tư.
  • Doanh thu quảng cáo giảm sâu trong 6 tháng đầu năm 2021 do tác động của đại dịch và sự dịch chuyển quảng cáo sang nền tảng số.
  • Cần tổ chức lại bộ máy quản lý, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đầu tư công nghệ và đổi mới nội dung để thích ứng với xu thế truyền thông hiện đại.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi khảo sát và đánh giá hiệu quả thực tiễn.

Kêu gọi hành động: Các Đài PTTH khu vực ĐBSCL cần nhanh chóng áp dụng các giải pháp quản lý hoạt động KTBC hiệu quả để nâng cao năng lực cạnh tranh, đảm bảo phát triển bền vững trong kỷ nguyên truyền thông số.