Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, hoạt động dạy học ở trường trung học cơ sở (THCS) đang đứng trước nhiều thách thức và yêu cầu đổi mới mạnh mẽ. Năm học 2021-2022, chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 được triển khai tại các trường THCS, đòi hỏi sự thay đổi trong quản lý hoạt động dạy học để đáp ứng mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực người học. Tại trường THCS Thanh Đa, huyện Phúc Thọ, Thành phố Hà Nội, việc quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận “Quản lý sự thay đổi” được nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong bối cảnh đổi mới chương trình và tác động của đại dịch Covid-19.
Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc vận dụng lý thuyết quản lý sự thay đổi để khảo sát thực trạng, đánh giá các khó khăn, bất cập trong quản lý hoạt động dạy học và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tại trường THCS Thanh Đa trong năm học 2021-2022. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong hoạt động quản lý dạy học tại trường THCS Thanh Đa, với đối tượng là cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh của trường.
Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục ở cấp THCS, góp phần thực hiện thành công chương trình GDPT 2018 và nâng cao chất lượng dạy học trong bối cảnh xã hội thay đổi nhanh chóng, đặc biệt là trong kỷ nguyên công nghiệp 4.0 và đại dịch Covid-19. Các chỉ số như cơ cấu đội ngũ giáo viên, số lượng học sinh qua các năm học và thực trạng cơ sở vật chất được khảo sát cụ thể để làm cơ sở đánh giá và đề xuất giải pháp.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý sự thay đổi và lý thuyết quản lý hoạt động dạy học. Lý thuyết quản lý sự thay đổi được vận dụng để nhận diện trạng thái hiện tại, mô tả trạng thái mong đợi và xây dựng kế hoạch hành động nhằm chuyển đổi hiệu quả trong quản lý hoạt động dạy học. Lý thuyết này nhấn mạnh các giai đoạn: nhận diện sự thay đổi, chuẩn bị cho sự thay đổi, tiến hành sự thay đổi và đánh giá, duy trì kết quả thay đổi.
Mô hình quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận quản lý sự thay đổi bao gồm các khái niệm chính: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, quản lý sự thay đổi và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học. Hoạt động dạy học được hiểu là quá trình tổ chức, điều khiển học sinh tiếp thu tri thức và phát triển kỹ năng dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Quản lý hoạt động dạy học là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý sự thay đổi là quá trình điều chỉnh, cải tổ nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động dạy học trong bối cảnh đổi mới giáo dục.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu sách báo, luận văn liên quan trong và ngoài nước, cùng với khảo sát thực trạng tại trường THCS Thanh Đa. Cỡ mẫu khảo sát gồm toàn bộ cán bộ quản lý, giáo viên và đại diện học sinh các khối lớp của trường trong năm học 2021-2022.
Phương pháp thu thập dữ liệu gồm điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát và lấy ý kiến chuyên gia. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê toán học để đánh giá thực trạng và hiệu quả các biện pháp quản lý. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2021-2022, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng quản lý hoạt động dạy học còn nhiều bất cập: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên nhận định việc đổi mới phương pháp dạy học chưa được thực hiện đồng bộ và hiệu quả. Việc xây dựng kế hoạch bài dạy và chuẩn bị lên lớp còn mang tính hình thức, chưa phát huy tính sáng tạo của giáo viên.
Nhận thức về quản lý sự thay đổi chưa đồng đều: Chỉ khoảng 58% giáo viên và cán bộ quản lý hiểu rõ và đồng thuận với các nội dung đổi mới theo tiếp cận quản lý sự thay đổi. Sức ỳ trong tư duy và thói quen dạy học truyền thống vẫn còn phổ biến, ảnh hưởng đến hiệu quả đổi mới.
Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học chưa đáp ứng đầy đủ: Trường THCS Thanh Đa có khoảng 70% phòng học và thiết bị đạt chuẩn, tuy nhiên vẫn còn thiếu hụt các thiết bị công nghệ thông tin phục vụ dạy học hiện đại, hạn chế khả năng đổi mới phương pháp dạy học.
Hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập chưa đổi mới toàn diện: Khoảng 60% giáo viên áp dụng hình thức kiểm tra truyền thống, chưa chú trọng đánh giá năng lực và phẩm chất học sinh theo định hướng chương trình GDPT 2018.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của các bất cập trên là do sự chuyển đổi từ phương pháp dạy học truyền thống sang phương pháp phát triển phẩm chất và năng lực người học còn chậm, thiếu sự đồng thuận và hỗ trợ từ các cấp quản lý. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều trường THCS tại các địa phương khác, nơi mà sức ỳ trong đổi mới vẫn là rào cản lớn.
Việc thiếu đồng bộ trong quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận quản lý sự thay đổi làm giảm hiệu quả của các biện pháp đổi mới, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp đổi mới trước và sau khi triển khai các biện pháp quản lý cho thấy sự tăng trưởng khoảng 15-20%, minh chứng cho hiệu quả bước đầu của việc áp dụng lý thuyết quản lý sự thay đổi.
Ngoài ra, sự thiếu hụt về cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại cũng là một trong những yếu tố hạn chế khả năng đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số và dạy học trực tuyến do đại dịch Covid-19. Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá cũng cần được chú trọng hơn để phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực học sinh.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường nâng cao nhận thức và năng lực quản lý sự thay đổi cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo chuyên đề về quản lý sự thay đổi và đổi mới phương pháp dạy học, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hiện đổi mới. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm học, do Phòng GD&ĐT phối hợp với nhà trường tổ chức.
Xây dựng kế hoạch đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực: Lập kế hoạch chi tiết, có lộ trình cụ thể, phân công trách nhiệm rõ ràng cho từng tổ chuyên môn và giáo viên. Thực hiện trong năm học 2023-2024, do Ban Giám hiệu và tổ chuyên môn chủ trì.
Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hiện đại: Ưu tiên trang bị thiết bị công nghệ thông tin, phòng học thông minh để hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học và dạy học trực tuyến. Kêu gọi xã hội hóa và sử dụng ngân sách nhà nước, hoàn thành trong 12 tháng tới.
Xây dựng cơ chế động viên, khen thưởng và tạo động lực cho giáo viên đổi mới: Thiết lập các chính sách khen thưởng kịp thời, công khai minh bạch nhằm khích lệ giáo viên tích cực tham gia đổi mới. Thực hiện liên tục trong các năm học, do Ban Giám hiệu và Công đoàn nhà trường phối hợp thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục cấp trường và phòng giáo dục: Nghiên cứu giúp hiểu rõ về quản lý sự thay đổi trong hoạt động dạy học, từ đó xây dựng các kế hoạch và chính sách phù hợp với thực tiễn đổi mới giáo dục.
Giáo viên THCS: Tham khảo để nâng cao nhận thức về đổi mới phương pháp dạy học, áp dụng hiệu quả các kỹ thuật dạy học phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý Giáo dục: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn quản lý sự thay đổi trong giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình GDPT 2018.
Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng và hỗ trợ các trường THCS trong việc quản lý hoạt động dạy học theo hướng đổi mới.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý sự thay đổi trong hoạt động dạy học là gì?
Quản lý sự thay đổi là quá trình lập kế hoạch, tổ chức và chỉ đạo các hoạt động nhằm chuyển đổi trạng thái hiện tại của hoạt động dạy học sang trạng thái mong muốn, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.Tại sao cần áp dụng quản lý sự thay đổi trong trường THCS?
Do yêu cầu đổi mới chương trình GDPT 2018 và tác động của đại dịch Covid-19, hoạt động dạy học cần thích ứng linh hoạt, đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá để nâng cao chất lượng giáo dục.Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận quản lý sự thay đổi là gì?
Khó khăn gồm sức ỳ trong tư duy và thói quen dạy học truyền thống, thiếu đồng thuận và nhận thức chưa đầy đủ về đổi mới, hạn chế về cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại.Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học?
Bao gồm nâng cao nhận thức và năng lực quản lý sự thay đổi cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư cơ sở vật chất, và thiết lập cơ chế động viên khen thưởng.Làm thế nào để duy trì sự thay đổi trong quản lý hoạt động dạy học?
Duy trì bằng cách hướng dẫn người mới, lập ngân sách hỗ trợ, đánh giá và rút kinh nghiệm thường xuyên, lưu trữ hồ sơ quá trình thay đổi và đưa các thay đổi vào phương hướng phát triển của nhà trường.
Kết luận
- Quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận quản lý sự thay đổi là giải pháp thiết thực để đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GDPT 2018 tại trường THCS Thanh Đa.
- Thực trạng quản lý còn nhiều bất cập, đặc biệt trong đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và cơ sở vật chất.
- Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch đổi mới, đầu tư trang thiết bị và tạo động lực cho giáo viên.
- Việc áp dụng lý thuyết quản lý sự thay đổi giúp nhà trường từng bước phá vỡ sức ỳ, nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng giáo dục.
- Các bước tiếp theo cần triển khai đồng bộ các biện pháp, đánh giá định kỳ và điều chỉnh phù hợp để duy trì sự đổi mới bền vững.
Hành động ngay hôm nay: Các cán bộ quản lý và giáo viên tại trường THCS Thanh Đa cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các biện pháp đổi mới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, áp dụng các mô hình quản lý sự thay đổi phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong thời gian tới.