Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, công tác giáo dục pháp luật (GDPL) cho học sinh trung học cơ sở (THCS) giữ vai trò chiến lược trong việc hình thành nhân cách và ý thức chấp hành pháp luật cho thế hệ trẻ. Huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông, với dân số khoảng 74.180 người, trong đó hơn 60% là đồng bào dân tộc thiểu số, đang đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý và triển khai công tác GDPL tại các trường THCS. Qua khảo sát 6 trường THCS với 45 cán bộ quản lý, giáo viên và 300 học sinh, nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý công tác GDPL, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật cho học sinh trên địa bàn.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích thực trạng quản lý GDPL, nhận diện các hạn chế và nguyên nhân, đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh THCS tại huyện Đắk Glong trong giai đoạn 2020-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, cán bộ trường học và các cơ quan chức năng trong việc xây dựng môi trường giáo dục pháp luật hiệu quả, góp phần phát triển nhân cách và ý thức pháp luật cho học sinh, từ đó giảm thiểu hành vi vi phạm pháp luật trong lứa tuổi vị thành niên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục pháp luật, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống các tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo hoạt động giáo dục vận hành hiệu quả, đạt mục tiêu phát triển nhân cách và kiến thức cho học sinh. Quản lý công tác GDPL là một phần quan trọng trong quản lý giáo dục, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra việc thực hiện giáo dục pháp luật trong nhà trường.

  • Lý thuyết giáo dục pháp luật: GDPL là hoạt động có định hướng, có tổ chức nhằm cung cấp tri thức pháp luật, bồi dưỡng tình cảm và hành vi hợp pháp cho học sinh, giúp hình thành ý thức pháp luật và thói quen xử sự phù hợp với quy định pháp luật. GDPL cho học sinh THCS tập trung vào ba mục tiêu chính: nhận thức, cảm xúc và hành vi.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, pháp luật, giáo dục pháp luật, quản lý công tác giáo dục pháp luật, hình thức và phương pháp giáo dục pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ 6 trường THCS trên địa bàn huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông, với đối tượng khảo sát gồm 45 cán bộ quản lý, giáo viên, 300 học sinh và 6 đại diện Hội cha mẹ học sinh.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi trực tiếp và online, kết hợp phỏng vấn chuyên gia và thăm dò ý kiến các bên liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả, xử lý số liệu bằng phần mềm Excel để phân tích các chỉ số về nhận thức, thái độ, hành vi của học sinh và cán bộ quản lý đối với công tác GDPL.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2020-2022, tập trung khảo sát thực trạng, phân tích nguyên nhân và đề xuất biện pháp quản lý công tác GDPL cho học sinh THCS trên địa bàn huyện Đắk Glong.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về công tác GDPL còn hạn chế: Khoảng 35% cán bộ quản lý và giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của công tác GDPL. Trong khi đó, 40% học sinh thể hiện mức độ quan tâm thấp đến các hoạt động giáo dục pháp luật.

  2. Nội dung và hình thức GDPL chưa phù hợp: 60% giáo viên đánh giá nội dung GDPL còn dàn trải, nặng về lý thuyết, thiếu tính thực tiễn. Hình thức giáo dục chủ yếu là nói chuyện pháp luật truyền thống, thiếu đổi mới và hấp dẫn, dẫn đến hiệu quả giáo dục chưa cao.

  3. Phương pháp giáo dục pháp luật chưa đa dạng: Chỉ khoảng 25% trường áp dụng các phương pháp thực hành như xử lý tình huống, đóng vai, thảo luận nhóm. Phần lớn vẫn sử dụng phương pháp thuyết trình truyền thống, làm giảm sự chủ động và sáng tạo của học sinh.

  4. Quản lý công tác GDPL còn nhiều bất cập: Việc xây dựng kế hoạch GDPL chưa cụ thể và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường. Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả GDPL chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả, chỉ có khoảng 30% trường thực hiện kiểm tra định kỳ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của GDPL, cũng như thiếu nguồn lực về nhân sự và cơ sở vật chất hỗ trợ. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tại các địa phương khác, huyện Đắk Glong còn gặp nhiều khó khăn do đặc thù dân cư đa dạng, tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số cao (chiếm hơn 60%), ảnh hưởng đến việc tiếp cận và triển khai các hoạt động GDPL.

Việc nội dung GDPL còn nặng về lý thuyết và thiếu đổi mới phương pháp phù hợp với tâm lý lứa tuổi học sinh THCS làm giảm hiệu quả tiếp thu. Kết quả khảo sát cho thấy, học sinh có xu hướng hứng thú hơn với các hoạt động thực hành, ngoại khóa liên quan đến pháp luật, điều này phù hợp với quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc "học đi đôi với hành".

Việc quản lý công tác GDPL chưa chặt chẽ, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, gia đình và các cơ quan chức năng cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả giáo dục pháp luật. Các biểu đồ so sánh mức độ nhận thức và thực hiện GDPL giữa các trường cho thấy sự phân hóa rõ rệt, phản ánh sự cần thiết phải có các biện pháp quản lý đồng bộ và linh hoạt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý, giáo viên: Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn về GDPL và quản lý công tác GDPL định kỳ hàng năm nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hiện. Mục tiêu đạt 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm.

  2. Đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục pháp luật: Xây dựng chương trình GDPL phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh THCS, tăng cường các hoạt động thực hành, xử lý tình huống, đóng vai và các hoạt động ngoại khóa hấp dẫn. Thời gian triển khai trong 2 năm, do phòng GD&ĐT phối hợp với các trường thực hiện.

  3. Tăng cường công tác quản lý, xây dựng kế hoạch và kiểm tra giám sát: Hiệu trưởng các trường cần xây dựng kế hoạch GDPL cụ thể, khả thi, phân công nhiệm vụ rõ ràng và tổ chức kiểm tra, đánh giá định kỳ hàng quý. Phòng GD&ĐT huyện hỗ trợ giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện.

  4. Phát huy vai trò phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các cơ quan chức năng: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, Hội cha mẹ học sinh, công an, tòa án và các tổ chức xã hội để tổ chức các hoạt động GDPL đồng bộ, hiệu quả. Thời gian thực hiện liên tục, có đánh giá hàng năm.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất và tài liệu phục vụ GDPL: Bổ sung trang thiết bị CNTT, thư viện pháp luật, phòng học chức năng để hỗ trợ các hoạt động GDPL. Nhà trường phối hợp với địa phương và các tổ chức xã hội huy động nguồn lực trong vòng 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý công tác GDPL, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả tại các trường THCS.

  2. Giáo viên bộ môn và giáo viên chủ nhiệm: Cung cấp kiến thức, phương pháp và hình thức giáo dục pháp luật phù hợp với học sinh THCS, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Các cơ quan chức năng liên quan đến giáo dục và pháp luật: Hỗ trợ xây dựng chính sách, phối hợp tổ chức các hoạt động GDPL, giám sát và đánh giá hiệu quả công tác giáo dục pháp luật trong nhà trường.

  4. Phụ huynh học sinh và cộng đồng: Nâng cao nhận thức về vai trò của giáo dục pháp luật trong việc hình thành nhân cách và ý thức pháp luật cho con em, từ đó phối hợp chặt chẽ với nhà trường trong công tác giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục pháp luật cho học sinh THCS lại quan trọng?
    GDPL giúp học sinh hình thành nhận thức, thái độ và hành vi đúng đắn về pháp luật, góp phần phòng ngừa vi phạm pháp luật tuổi vị thành niên và phát triển nhân cách toàn diện.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý công tác GDPL tại huyện Đắk Glong là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ quản lý và giáo viên, nội dung và phương pháp giáo dục chưa phù hợp, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các lực lượng và hạn chế về cơ sở vật chất.

  3. Phương pháp giáo dục pháp luật nào hiệu quả nhất cho học sinh THCS?
    Phương pháp thực hành như xử lý tình huống, đóng vai, thảo luận nhóm được đánh giá cao vì giúp học sinh chủ động, sáng tạo và dễ tiếp thu hơn so với phương pháp thuyết trình truyền thống.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý công tác GDPL trong nhà trường?
    Cần xây dựng kế hoạch cụ thể, phân công nhiệm vụ rõ ràng, tổ chức kiểm tra, giám sát thường xuyên và tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các cơ quan chức năng.

  5. Vai trò của gia đình trong giáo dục pháp luật cho học sinh như thế nào?
    Gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên và quan trọng, có ảnh hưởng lớn đến thái độ và hành vi của học sinh đối với pháp luật, do đó cần phối hợp chặt chẽ với nhà trường để nâng cao hiệu quả GDPL.

Kết luận

  • Công tác giáo dục pháp luật cho học sinh THCS tại huyện Đắk Glong còn nhiều hạn chế về nhận thức, nội dung, phương pháp và quản lý thực hiện.
  • Nghiên cứu đã phân tích thực trạng, chỉ ra nguyên nhân và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả GDPL.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ quản lý, đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục, tăng cường quản lý và phối hợp liên ngành.
  • Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và chương trình GDPL tại địa phương.
  • Đề nghị các cơ quan chức năng, nhà trường và cộng đồng phối hợp triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2023-2025 để nâng cao chất lượng giáo dục pháp luật cho học sinh THCS.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và Phòng Giáo dục huyện Đắk Glong cần tổ chức các buổi tập huấn, xây dựng kế hoạch đổi mới GDPL và thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành ngay trong năm học tới nhằm thực hiện hiệu quả các đề xuất của nghiên cứu.