Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục lịch sử địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa, lịch sử của mỗi quốc gia, dân tộc, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay. Tỉnh Tuyên Quang, với diện tích 5.867,9 km² và dân số khoảng 784 nghìn người, là một vùng miền núi có nhiều giá trị lịch sử, văn hóa đặc sắc. Việc giáo dục lịch sử địa phương cho học sinh các trường phổ thông dân tộc nội trú trung học cơ sở và trung học phổ thông (PTDTNT THCS&THPT) tại đây không chỉ giúp các em hiểu sâu sắc về cội nguồn, truyền thống quê hương mà còn góp phần hình thành phẩm chất, năng lực và ý thức trách nhiệm với cộng đồng.

Mặc dù tỉnh đã biên soạn và triển khai cuốn giáo trình lịch sử địa phương lớp 10 theo Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018, thực tế cho thấy việc dạy và học lịch sử địa phương tại các trường PTDTNT vẫn còn nhiều hạn chế. Kết quả khảo sát cho thấy, chỉ khoảng 15% học sinh rất quan tâm đến giáo dục lịch sử địa phương, trong khi đó, sự quan tâm của phụ huynh cũng chỉ đạt khoảng 20%. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý giáo dục lịch sử địa phương tại các trường PTDTNT THCS&THPT tỉnh Tuyên Quang theo hướng huy động cộng đồng, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, phát huy lòng yêu nước và tự hào dân tộc trong học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 4 trường PTDTNT THCS&THPT trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang, khảo sát từ năm học 2018-2019 đến kỳ I năm học 2022-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục lịch sử địa phương, góp phần phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số, miền núi, đồng thời tạo cơ sở khoa học cho việc huy động cộng đồng tham gia vào hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục lịch sử địa phương. Lý thuyết quản lý giáo dục tập trung vào chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra trong quản lý giáo dục, nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng và các cấp quản lý trong việc huy động nguồn lực cộng đồng. Lý thuyết giáo dục lịch sử địa phương đề cập đến việc tích hợp kiến thức lịch sử dân tộc với lịch sử địa phương nhằm tạo ra nội dung giáo dục phong phú, sinh động, giúp học sinh phát triển năng lực tư duy lịch sử và tình yêu quê hương.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Giáo dục lịch sử địa phương: quá trình truyền đạt kiến thức, giá trị lịch sử gắn liền với vùng đất, con người địa phương.
  • Huy động cộng đồng trong giáo dục: sự tham gia tích cực của các lực lượng xã hội như gia đình, chính quyền địa phương, ban quản lý di tích, tổ chức xã hội vào hoạt động giáo dục.
  • Quản lý giáo dục theo hướng huy động cộng đồng: phương thức quản lý giáo dục kết hợp giữa nhà trường và các lực lượng xã hội nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục.
  • Chương trình Giáo dục phổ thông 2018: chương trình giáo dục mới với nội dung mở, tích hợp, chú trọng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp cả nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Dữ liệu thứ cấp từ các tài liệu, báo cáo, văn bản pháp luật liên quan đến giáo dục lịch sử địa phương và quản lý giáo dục.
    • Dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn, quan sát tại 4 trường PTDTNT THCS&THPT tỉnh Tuyên Quang.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu:

    • Điều tra bằng phiếu hỏi với 190 người tham gia gồm cán bộ quản lý Sở GD&ĐT, hiệu trưởng, giáo viên, học sinh, phụ huynh và cán bộ địa phương.
    • Phỏng vấn sâu với giáo viên, cán bộ quản lý di tích, phụ huynh học sinh.
    • Quan sát trực tiếp các hoạt động dạy học, ngoại khóa liên quan đến giáo dục lịch sử địa phương.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định lượng sử dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình, phân loại mức độ thực hiện theo thang điểm 3 mức độ (thấp, trung bình, cao).
    • Phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân, đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Khảo sát thực trạng từ năm học 2018-2019 đến kỳ I năm học 2022-2023.
    • Phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng giáo dục lịch sử địa phương:

    • 86,67% cán bộ UBND xã và ban quản lý di tích rất quan tâm đến giáo dục lịch sử địa phương.
    • 76,47% cán bộ quản lý, giáo viên, chuyên viên Sở GD&ĐT quan tâm cao.
    • Tuy nhiên, chỉ 15% học sinh và 20% phụ huynh rất quan tâm, hơn 50% học sinh và 60% phụ huynh không quan tâm.

  2. Mục tiêu giáo dục lịch sử địa phương:

    • 88,46% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá mục tiêu giúp học sinh hiểu biết sâu sắc về truyền thống địa phương được thực hiện tốt (điểm trung bình 2,88/3).
    • Mục tiêu phát triển phẩm chất, lòng yêu quê hương đạt 2,83 điểm.
    • Mục tiêu nâng cao ý thức bảo vệ giá trị truyền thống đạt 2,78 điểm.

  3. Thực hiện nội dung giáo dục lịch sử địa phương:

    • 53,68% cán bộ, giáo viên thực hiện thường xuyên các chủ đề môn học lịch sử địa phương (điểm trung bình 2,46).
    • Tích hợp với các môn Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý được thực hiện tốt (2,45 điểm).
    • Hoạt động trải nghiệm ngoại khóa thực hiện ở mức trung bình (2,05 điểm).

  4. Hình thức giáo dục lịch sử địa phương:

    • Các hình thức như dạy học chủ đề, tích hợp môn học, tổ chức thi tìm hiểu, phối hợp với bảo tàng được thực hiện thường xuyên với điểm trung bình trên 2,2.
    • Một số hình thức như kết nạp Đội, Đoàn tại di tích, cắm trại kỷ niệm ngày lễ được thực hiện ít thường xuyên hơn (1,74 - 1,95 điểm).

  5. Kết quả giáo dục lịch sử địa phương:

    • Năng lực tìm hiểu lịch sử địa phương của học sinh đạt điểm trung bình 2,12.
    • Năng lực nhận thức và tư duy lịch sử đạt 1,96 điểm.
    • Năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng đạt thấp nhất với 1,85 điểm.
    • Phát triển lòng yêu nước, tinh thần dân tộc đạt 2,13 điểm.
    • Niềm tự hào về truyền thống lịch sử đạt 2,05 điểm.

  6. Mức độ tham gia của các lực lượng cộng đồng:

    • Giáo viên và học sinh tham gia rất thường xuyên (điểm 3,00).
    • Ban giám hiệu, Sở GD&ĐT, ban quản lý di tích cũng tham gia tích cực với điểm trên 2,6.
    • Cha mẹ học sinh tham gia ở mức trung bình (2,42 điểm).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự quan tâm và tham gia của các lực lượng quản lý, giáo viên và ban quản lý di tích là rất tích cực, góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý và tổ chức giáo dục lịch sử địa phương. Tuy nhiên, sự quan tâm của học sinh và phụ huynh còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục. Điều này có thể do thiếu các hình thức giáo dục hấp dẫn, chưa khai thác tốt các hoạt động trải nghiệm thực tế và chưa huy động hiệu quả nguồn lực cộng đồng.

Việc tích hợp nội dung lịch sử địa phương vào các môn học chính khóa và tổ chức các hoạt động ngoại khóa đã được thực hiện tương đối tốt, nhưng vẫn còn hạn chế về thời gian, kinh phí và phương pháp giảng dạy. Kết quả giáo dục chưa đạt mức cao, đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức và kỹ năng của học sinh còn yếu, cho thấy cần đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường trải nghiệm thực tế và nâng cao vai trò của cộng đồng trong giáo dục.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này phù hợp với xu hướng chung về giáo dục lịch sử địa phương tại các vùng dân tộc thiểu số, nơi mà việc huy động cộng đồng và đổi mới phương pháp giáo dục vẫn còn nhiều thách thức. Việc xây dựng kế hoạch quản lý giáo dục lịch sử địa phương theo hướng huy động cộng đồng được đánh giá là cần thiết và có tiềm năng nâng cao chất lượng giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thanh thể hiện mức độ quan tâm của các nhóm đối tượng, biểu đồ tròn phân bố mức độ thực hiện các hình thức giáo dục, và bảng so sánh điểm trung bình các mục tiêu giáo dục nhằm minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho học sinh và phụ huynh về tầm quan trọng của giáo dục lịch sử địa phương

    • Thực hiện các chương trình truyền thông, hội thảo, hoạt động ngoại khóa hấp dẫn nhằm thu hút sự quan tâm của học sinh và gia đình.
    • Thời gian: Triển khai ngay trong năm học 2023-2024.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, nhà trường, các tổ chức xã hội địa phương.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường hoạt động trải nghiệm thực tế và tích hợp liên môn

    • Khuyến khích giáo viên sử dụng phương pháp dạy học dự án, tình huống, tổ chức tham quan di tích, làm việc nhóm sáng tạo.
    • Thời gian: Tập huấn và áp dụng từ năm học 2023-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp Sở GD&ĐT tổ chức bồi dưỡng chuyên môn.

  3. Huy động sự tham gia tích cực của cộng đồng, đặc biệt là cha mẹ học sinh và các tổ chức địa phương

    • Xây dựng cơ chế phối hợp giữa nhà trường, gia đình, ban quản lý di tích và các tổ chức xã hội để hỗ trợ tài chính, vật chất và tổ chức hoạt động giáo dục.
    • Thời gian: Xây dựng kế hoạch và triển khai từ năm 2023.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, Ban đại diện cha mẹ học sinh, chính quyền địa phương.

  4. Tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, đánh giá hiệu quả giáo dục lịch sử địa phương

    • Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá kết quả học tập và hoạt động ngoại khóa liên quan đến lịch sử địa phương.
    • Thời gian: Áp dụng từ năm học 2023-2024.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, nhà trường, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các sở, phòng giáo dục

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý giáo dục lịch sử địa phương, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số.

  2. Hiệu trưởng và giáo viên các trường PTDTNT THCS&THPT

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp quản lý và tổ chức giáo dục lịch sử địa phương hiệu quả, huy động cộng đồng tham gia.
    • Use case: Tổ chức hoạt động ngoại khóa, đổi mới phương pháp giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục lịch sử

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý giáo dục lịch sử địa phương.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ.

  4. Các tổ chức xã hội, ban quản lý di tích, chính quyền địa phương

    • Lợi ích: Hiểu vai trò và cách thức phối hợp với nhà trường trong giáo dục lịch sử địa phương.
    • Use case: Hỗ trợ tài chính, tổ chức hoạt động giáo dục, bảo tồn di tích.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục lịch sử địa phương lại quan trọng đối với học sinh dân tộc thiểu số?
    Giáo dục lịch sử địa phương giúp học sinh hiểu rõ cội nguồn, truyền thống văn hóa của dân tộc mình, từ đó phát triển lòng tự hào, ý thức trách nhiệm với cộng đồng và quê hương. Ví dụ, học sinh tỉnh Tuyên Quang được tiếp cận các chủ đề về di tích lịch sử, văn hóa dân gian đặc sắc của địa phương, góp phần hình thành nhân cách và năng lực toàn diện.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý giáo dục lịch sử địa phương hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm thiếu tài liệu hướng dẫn, hạn chế về phương pháp giảng dạy, thiếu kinh phí tổ chức hoạt động trải nghiệm, sự quan tâm chưa đồng đều của học sinh và phụ huynh, cũng như việc huy động cộng đồng chưa hiệu quả.

  3. Làm thế nào để huy động cộng đồng tham gia hiệu quả vào giáo dục lịch sử địa phương?
    Cần xây dựng cơ chế phối hợp rõ ràng giữa nhà trường, gia đình, chính quyền và các tổ chức xã hội; tổ chức các hoạt động ngoại khóa, truyền thông nâng cao nhận thức; đồng thời tạo điều kiện về vật chất và tinh thần cho các bên tham gia.

  4. Phương pháp dạy học nào phù hợp để nâng cao hiệu quả giáo dục lịch sử địa phương?
    Phương pháp dạy học dự án, tình huống, tích hợp liên môn và tổ chức trải nghiệm thực tế tại di tích lịch sử được đánh giá cao. Các phương pháp này giúp học sinh chủ động, sáng tạo và hứng thú hơn trong học tập.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả giáo dục lịch sử địa phương?
    Có thể đánh giá qua kết quả học tập, năng lực tư duy lịch sử, sự tham gia các hoạt động ngoại khóa, thái độ và ý thức bảo tồn giá trị truyền thống. Việc kiểm tra nên kết hợp giữa đánh giá định kỳ, dự giờ, bài thi và quan sát hoạt động thực tế.

Kết luận

  • Giáo dục lịch sử địa phương tại các trường PTDTNT THCS&THPT tỉnh Tuyên Quang đã được triển khai với nhiều nỗ lực, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp và huy động cộng đồng.
  • Mục tiêu giáo dục lịch sử địa phương được xác định rõ ràng và thực hiện tương đối tốt, nhưng kết quả giáo dục và sự tham gia của học sinh, phụ huynh còn hạn chế.
  • Các hình thức giáo dục lịch sử địa phương đã được áp dụng đa dạng, trong đó tích hợp liên môn và hoạt động trải nghiệm ngoại khóa là điểm mạnh cần phát huy.
  • Việc huy động cộng đồng tham gia quản lý giáo dục lịch sử địa phương là hướng đi mới, cần được tăng cường thông qua các giải pháp đồng bộ, thiết thực.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý gồm nâng cao nhận thức, đổi mới phương pháp dạy học, huy động cộng đồng và tăng cường kiểm tra, đánh giá nhằm nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử địa phương trong thời gian tới.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong năm học 2023-2024, tổ chức tập huấn cho giáo viên, xây dựng cơ chế phối hợp cộng đồng và đánh giá hiệu quả định kỳ.

Call to action: Các nhà quản lý, giáo viên và cộng đồng cần chung tay thực hiện để giáo dục lịch sử địa phương trở thành nền tảng vững chắc cho sự phát triển nhân cách và trí tuệ của học sinh dân tộc thiểu số.