Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục hướng nghiệp (GDHN) cho học sinh trung học phổ thông (THPT) đóng vai trò then chốt trong việc định hướng nghề nghiệp, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội. Tại huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La, với dân số trên 160.000 người và đa dạng các dân tộc sinh sống, GDHN được xem là giải pháp quan trọng nhằm nâng cao năng lực lao động, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Số liệu từ Sở Giáo dục và Đào tạo Sơn La cho thấy, số học sinh THPT trên địa bàn tăng từ 3.286 năm học 2018-2019 lên 3.487 năm học 2020-2021, đồng thời tỷ lệ học sinh đạt hạnh kiểm khá, tốt chiếm trên 73%, học lực giỏi, khá chiếm gần 45%. Tuy nhiên, công tác GDHN vẫn còn nhiều hạn chế như thiếu sự kết nối chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp, cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ, đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên chưa được đào tạo chuyên sâu về hướng nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý GDHN cho học sinh các trường THPT huyện Sông Mã theo hướng kết hợp với doanh nghiệp, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả GDHN, góp phần phân luồng học sinh sau trung học phổ thông. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPT trên địa bàn huyện Sông Mã trong giai đoạn từ năm học 2018 đến 2022, khảo sát ý kiến của 15 cán bộ quản lý, 151 giáo viên, 150 học sinh và 40 đại diện doanh nghiệp. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc phát triển nguồn nhân lực địa phương, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và doanh nghiệp phối hợp hiệu quả trong công tác hướng nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục hướng nghiệp, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có chủ định của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu giáo dục đã đề ra. Quản lý GDHN bao gồm các chức năng hoạch định, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động hướng nghiệp trong nhà trường.

  • Lý thuyết giáo dục hướng nghiệp: GDHN là hệ thống các biện pháp giúp học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực, sở thích và nhu cầu xã hội. GDHN theo hướng kết hợp với doanh nghiệp nhấn mạnh sự phối hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp trong việc cung cấp trải nghiệm thực tế, tư vấn nghề nghiệp và phát triển kỹ năng nghề cho học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý giáo dục hướng nghiệp, giáo dục hướng nghiệp cho học sinh THPT, kết hợp nhà trường với doanh nghiệp, mục tiêu và nội dung GDHN, kiểm tra đánh giá GDHN, cơ sở vật chất phục vụ GDHN.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực trạng tại các trường THPT huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La, với mẫu gồm 15 cán bộ quản lý, 151 giáo viên, 150 học sinh và 40 đại diện doanh nghiệp.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát trực tiếp các hoạt động GDHN và quản lý GDHN, đồng thời tổ chức hội thảo chuyên gia để thẩm định kết quả.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, phân tích tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình đánh giá mức độ thực hiện các nội dung GDHN. Phân tích định tính nhằm làm rõ nguyên nhân, thuận lợi và khó khăn trong quản lý GDHN theo hướng kết hợp với doanh nghiệp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2022, tập trung khảo sát và phân tích thực trạng, sau đó đề xuất biện pháp quản lý phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục tiêu GDHN: Theo khảo sát ý kiến của 140 cán bộ quản lý và giáo viên, 52,1% đánh giá tốt việc trang bị nhận thức về ý nghĩa lựa chọn nghề nghiệp cho học sinh, 56,7% cho rằng học sinh được trang bị kỹ năng tự đánh giá năng lực bản thân tốt, tuy nhiên vẫn còn 7,1% đánh giá yếu về nhận thức nghề nghiệp. Điểm trung bình đánh giá mục tiêu GDHN đạt 3,10 trên thang 4,0, cho thấy mức độ thực hiện khá.

  2. Nội dung và hình thức GDHN: Nội dung GDHN tập trung vào tìm hiểu nghề nghiệp, rèn luyện phẩm chất, lựa chọn hướng nghề và lập kế hoạch học tập. Hình thức GDHN đa dạng, bao gồm tích hợp vào các môn văn hóa, hoạt động trải nghiệm tại doanh nghiệp, tổ chức ngày hội nghề nghiệp và các cuộc thi học bổng. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% học sinh được tham gia các hoạt động trải nghiệm thực tế tại doanh nghiệp, cho thấy sự kết nối chưa đồng đều.

  3. Quản lý GDHN và phối hợp với doanh nghiệp: 70% cán bộ quản lý và giáo viên cho biết nhà trường đã xây dựng kế hoạch GDHN theo hướng kết hợp với doanh nghiệp, nhưng chỉ 55% doanh nghiệp tham gia phối hợp thường xuyên. Việc ký kết hợp tác và sử dụng cơ sở vật chất doanh nghiệp còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả GDHN.

  4. Đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên: 70% cán bộ quản lý có trình độ thạc sĩ, 11,26% giáo viên có trình độ thạc sĩ, phần lớn còn lại có trình độ đại học. Tỷ lệ cán bộ quản lý tham gia tập huấn GDHN chỉ đạt 20%, giáo viên 98%, cho thấy cần tăng cường đào tạo chuyên môn cho cán bộ quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng GDHN tại huyện Sông Mã đang trong quá trình phát triển nhưng còn nhiều hạn chế. Mức độ nhận thức và kỹ năng hướng nghiệp của học sinh được cải thiện nhưng chưa đồng đều, do ảnh hưởng của hạn chế về nguồn lực và sự phối hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc kết nối nhà trường với doanh nghiệp là xu hướng tất yếu để nâng cao chất lượng GDHN, tuy nhiên tại địa phương miền núi như Sông Mã, việc này còn gặp nhiều khó khăn do điều kiện kinh tế xã hội và cơ sở vật chất hạn chế.

Việc đội ngũ cán bộ quản lý chưa được đào tạo chuyên sâu về GDHN là nguyên nhân chính khiến công tác quản lý chưa hiệu quả tối đa. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ tham gia tập huấn, mức độ phối hợp với doanh nghiệp và tỷ lệ học sinh tham gia trải nghiệm thực tế có thể minh họa rõ nét các điểm mạnh và điểm yếu trong quản lý GDHN hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý và giáo viên về GDHN: Tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu về quản lý GDHN và kỹ năng tư vấn nghề nghiệp cho 100% cán bộ quản lý và giáo viên trong vòng 1-2 năm tới, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và nhận thức về vai trò của GDHN.

  2. Xây dựng và củng cố mối quan hệ hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp: Thiết lập cơ chế phối hợp chính thức, ký kết hợp tác lâu dài với các doanh nghiệp địa phương, tổ chức các hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp định kỳ cho học sinh, phấn đấu tăng tỷ lệ học sinh tham gia trải nghiệm lên trên 80% trong 3 năm tới.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ GDHN: Phân bổ ngân sách hợp lý để mua sắm, sửa chữa trang thiết bị, đồng thời tận dụng cơ sở vật chất của doanh nghiệp để phục vụ hoạt động GDHN, đảm bảo điều kiện thực hành nghề cho học sinh.

  4. Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả GDHN phù hợp: Phát triển bộ tiêu chí đánh giá năng lực nghề nghiệp và hiệu quả GDHN dựa trên mục tiêu phát triển nhân lực của địa phương và doanh nghiệp, áp dụng trong kiểm tra, đánh giá định kỳ nhằm điều chỉnh kịp thời chương trình và phương pháp GDHN.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý GDHN, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả, nâng cao chất lượng hướng nghiệp cho học sinh.

  2. Giáo viên và nhân viên tư vấn hướng nghiệp: Nắm bắt nội dung, phương pháp và hình thức GDHN theo hướng kết hợp với doanh nghiệp, từ đó tổ chức các hoạt động hướng nghiệp phù hợp với đặc điểm học sinh và địa phương.

  3. Doanh nghiệp địa phương: Hiểu rõ vai trò và lợi ích khi phối hợp với nhà trường trong công tác GDHN, từ đó tham gia tích cực vào việc đào tạo, trải nghiệm nghề nghiệp cho học sinh, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng.

  4. Nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, thực trạng và các giải pháp quản lý GDHN tại địa phương miền núi, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo và xây dựng chính sách phát triển giáo dục hướng nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. GDHN theo hướng kết hợp với doanh nghiệp có lợi ích gì cho học sinh?
    GDHN kết hợp doanh nghiệp giúp học sinh có cơ hội trải nghiệm thực tế, hiểu rõ yêu cầu nghề nghiệp, phát triển kỹ năng mềm và tăng khả năng lựa chọn nghề phù hợp, từ đó nâng cao cơ hội việc làm sau tốt nghiệp.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý GDHN tại huyện Sông Mã là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp, đội ngũ cán bộ quản lý chưa được đào tạo chuyên sâu, và nhận thức của một số học sinh, phụ huynh về GDHN còn hạn chế.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phối hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp?
    Cần xây dựng cơ chế hợp tác rõ ràng, ký kết thỏa thuận hợp tác, tổ chức các hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp thường xuyên, đồng thời tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức của các bên liên quan.

  4. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý GDHN là gì?
    Hiệu trưởng là người lãnh đạo, chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra đánh giá hoạt động GDHN, đồng thời tạo điều kiện phối hợp với doanh nghiệp để nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp.

  5. Các hình thức GDHN phổ biến hiện nay là gì?
    GDHN được thực hiện qua tích hợp nội dung vào các môn học văn hóa, tổ chức hoạt động trải nghiệm tại doanh nghiệp, ngày hội nghề nghiệp, các cuộc thi học bổng tài năng và các hoạt động tư vấn, hướng dẫn nghề nghiệp trực tiếp.

Kết luận

  • GDHN cho học sinh THPT huyện Sông Mã theo hướng kết hợp với doanh nghiệp là giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực địa phương.
  • Thực trạng quản lý GDHN còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, đội ngũ cán bộ quản lý và sự phối hợp với doanh nghiệp chưa đồng bộ.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể như đào tạo cán bộ, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả GDHN.
  • Các biện pháp đề xuất được khảo nghiệm và đánh giá cao về tính cần thiết và khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
  • Đề nghị các nhà quản lý giáo dục, giáo viên, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu tiếp tục phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả GDHN trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT huyện Sông Mã cần xây dựng kế hoạch triển khai các biện pháp quản lý GDHN theo hướng kết hợp với doanh nghiệp trong năm học tới, đồng thời tổ chức các lớp bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên. Các doanh nghiệp địa phương cũng cần chủ động tham gia phối hợp để tạo môi trường học tập thực tế cho học sinh.