Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, hoạt động dạy học trực tuyến (DHTT) đã trở thành một phương thức giáo dục thiết yếu, đặc biệt tại các trường trung học cơ sở (THCS). Tại thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên, với 8 trường THCS và hơn 4.200 học sinh, việc triển khai DHTT nhằm đảm bảo liên tục quá trình học tập trong điều kiện giãn cách xã hội là một thách thức lớn. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động DHTT tại các trường THCS trên địa bàn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.
Phạm vi nghiên cứu bao gồm 8 trường THCS tại thành phố Sông Công, với đối tượng khảo sát gồm 15 cán bộ quản lý, 100 giáo viên và 200 học sinh. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn năm học 2021-2022, tập trung đánh giá các khía cạnh như nhận thức về DHTT, thực hiện mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức dạy học, đánh giá kết quả, điều kiện phục vụ và quy trình quản lý. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý giáo dục trong việc nâng cao hiệu quả quản lý DHTT, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phù hợp với yêu cầu của thời kỳ công nghiệp 4.0.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình dạy học trực tuyến hiện đại. Khái niệm quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống tác động có kế hoạch và mục đích của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo hệ thống giáo dục vận hành hiệu quả. Dạy học trực tuyến được định nghĩa là phương thức tổ chức dạy học qua môi trường số, sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông để hỗ trợ hoặc thay thế dạy học trực tiếp.
Hai mô hình lý thuyết chính được áp dụng gồm:
Mô hình quản lý hoạt động dạy học trực tuyến: Bao gồm các chức năng quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hoạt động dạy của giáo viên, hoạt động học của học sinh, điều kiện hỗ trợ và kiểm tra đánh giá.
Mô hình dạy học trực tuyến theo quy trình tương tác: Tập trung vào các bước từ truy cập hệ thống, phân loại người học, lựa chọn môi trường học tập cá thể hóa, tự học và luyện tập đến kiểm tra kết thúc.
Các khái niệm chuyên ngành quan trọng gồm: quản lý giáo dục, dạy học trực tuyến, năng lực công nghệ thông tin, phương pháp dạy học đảo ngược, kiểm tra đánh giá trực tuyến.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp lý luận kết hợp khảo sát thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:
- Khảo sát bằng phiếu hỏi với 15 cán bộ quản lý, 100 giáo viên và 200 học sinh tại 8 trường THCS thành phố Sông Công.
- Phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý và giáo viên để thu thập ý kiến sâu sắc về thực trạng và biện pháp quản lý.
- Thu thập tài liệu, văn bản pháp luật như Thông tư số 09/2021/TT-BGDĐT về quản lý và tổ chức dạy học trực tuyến.
Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm và đánh giá mức độ cần thiết, khả thi của các biện pháp quản lý. Cỡ mẫu được lựa chọn đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2021 đến giữa năm 2022, bao gồm giai đoạn khảo sát, phân tích và đề xuất giải pháp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về tầm quan trọng của DHTT: 100% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò của DHTT trong bối cảnh dịch bệnh và chuyển đổi số. Tuy nhiên, khoảng 30% học sinh còn hạn chế về kỹ năng và ý thức học tập trực tuyến.
Thực hiện mục tiêu và nội dung DHTT: Tất cả 8 trường đã triển khai đầy đủ các môn học trực tuyến với tỷ lệ học sinh tham gia đạt 100%. Tuy nhiên, chỉ khoảng 70% giáo viên có khả năng thiết kế bài giảng trực tuyến đáp ứng chuẩn kiến thức kỹ năng theo chương trình mới.
Phương pháp và hình thức dạy học: Phương pháp dạy học đảo ngược và tình huống được áp dụng phổ biến, chiếm khoảng 65% số tiết học trực tuyến. Hình thức dạy học trực tuyến thay thế hoàn toàn chiếm 40%, hỗ trợ dạy học trực tiếp chiếm 60%.
Đánh giá kết quả học tập: Việc kiểm tra, đánh giá trực tuyến được thực hiện thường xuyên với 85% giáo viên sử dụng đa dạng hình thức đánh giá. Tuy nhiên, vẫn còn 15% giáo viên gặp khó khăn trong việc đảm bảo tính khách quan và công bằng.
Điều kiện phục vụ và quản lý: Hạ tầng công nghệ thông tin cơ bản được đảm bảo với 97 phòng học kiên cố và trang thiết bị hiện đại tại một số trường. Tuy nhiên, khoảng 10% học sinh thiếu thiết bị học tập trực tuyến, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy sự chuyển đổi nhanh chóng và tích cực trong việc quản lý và tổ chức DHTT tại các trường THCS thành phố Sông Công. Nhận thức cao của cán bộ quản lý và giáo viên là nền tảng quan trọng để triển khai hiệu quả DHTT. Tuy nhiên, hạn chế về năng lực thiết kế bài giảng trực tuyến và kỹ năng công nghệ của giáo viên vẫn là rào cản cần khắc phục.
So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ học sinh tham gia học trực tuyến tại Sông Công cao hơn mức trung bình toàn quốc, phản ánh sự nỗ lực của địa phương trong việc đảm bảo giáo dục liên tục. Việc áp dụng phương pháp dạy học đảo ngược và tình huống phù hợp với đặc điểm học sinh THCS, góp phần nâng cao tính chủ động và sáng tạo của người học.
Các khó khăn về thiết bị và kết nối Internet là thách thức chung của nhiều địa phương, đòi hỏi sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các cơ quan quản lý để đảm bảo công bằng trong tiếp cận giáo dục. Việc kiểm tra, đánh giá trực tuyến cần được đổi mới để đảm bảo tính khách quan, minh bạch và phản ánh đúng năng lực học sinh.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ tham gia học trực tuyến theo từng trường, bảng so sánh phương pháp dạy học áp dụng và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của giáo viên, học sinh về DHTT.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường bồi dưỡng năng lực công nghệ cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về thiết kế bài giảng trực tuyến, sử dụng phần mềm dạy học hiện đại nhằm nâng cao kỹ năng và hiệu quả giảng dạy. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Phòng GD&ĐT phối hợp với các trung tâm CNTT địa phương tổ chức.
Xây dựng và triển khai quy trình quản lý DHTT chuẩn hóa: Ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết về quy trình tổ chức, kiểm tra, đánh giá DHTT tại các trường THCS, đảm bảo tính đồng bộ và thống nhất. Thời gian hoàn thiện trong quý 3 năm 2024, do Sở GD&ĐT chủ trì.
Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và thiết bị học tập trực tuyến: Huy động nguồn lực từ ngân sách địa phương và các tổ chức xã hội để trang bị thiết bị cho học sinh thiếu điều kiện, đảm bảo 100% học sinh có thể tiếp cận DHTT. Kế hoạch thực hiện trong vòng 12 tháng, do UBND thành phố phối hợp với Phòng GD&ĐT thực hiện.
Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và phản hồi: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá trực tuyến đa dạng, minh bạch, kết hợp với phản hồi kịp thời từ giáo viên và học sinh để điều chỉnh phương pháp dạy học. Thời gian triển khai liên tục, do hiệu trưởng các trường chịu trách nhiệm.
Nâng cao nhận thức và kỹ năng tự học cho học sinh: Tổ chức các buổi tập huấn, hướng dẫn kỹ năng học tập trực tuyến, quản lý thời gian và tự động viên bản thân cho học sinh nhằm phát huy tính chủ động trong học tập. Thời gian thực hiện trong năm học 2024-2025, do giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động DHTT, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp cho địa phương và nhà trường.
Giáo viên trung học cơ sở: Nắm bắt các phương pháp, kỹ thuật dạy học trực tuyến hiện đại, nâng cao năng lực thiết kế bài giảng và tổ chức lớp học trực tuyến hiệu quả.
Nhà nghiên cứu giáo dục và công nghệ thông tin: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý DHTT trong bối cảnh chuyển đổi số và đại dịch, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.
Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò và thách thức của DHTT, từ đó phối hợp cùng nhà trường hỗ trợ con em trong quá trình học tập trực tuyến.
Câu hỏi thường gặp
Dạy học trực tuyến có những ưu điểm gì so với dạy học truyền thống?
DHTT giúp học sinh học mọi lúc mọi nơi, tiết kiệm thời gian và chi phí, tăng tính tương tác đa phương tiện và cá nhân hóa học tập. Ví dụ, học sinh có thể xem lại bài giảng nhiều lần để hiểu sâu hơn.Những khó khăn chính khi triển khai DHTT tại các trường THCS là gì?
Khó khăn gồm hạn chế về thiết bị, kết nối Internet, năng lực công nghệ của giáo viên và học sinh, cũng như việc đánh giá kết quả học tập trực tuyến còn nhiều thách thức.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý DHTT trong nhà trường?
Cần xây dựng quy trình quản lý chuẩn, bồi dưỡng năng lực công nghệ cho giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, tăng cường kiểm tra đánh giá và nâng cao nhận thức của học sinh.Phương pháp dạy học nào phù hợp nhất cho DHTT ở THCS?
Phương pháp dạy học đảo ngược và dạy học tình huống được đánh giá cao vì giúp học sinh chủ động, sáng tạo và phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề.Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý DHTT là gì?
Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm chính trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động DHTT, đồng thời tạo điều kiện về cơ sở vật chất và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên.
Kết luận
- Dạy học trực tuyến tại các trường THCS thành phố Sông Công đã được triển khai đồng bộ với tỷ lệ học sinh tham gia đạt 100%, góp phần duy trì chất lượng giáo dục trong bối cảnh dịch bệnh.
- Quản lý hoạt động DHTT bao gồm nhiều nội dung từ mục tiêu, nội dung, phương pháp, đến kiểm tra đánh giá và điều kiện hỗ trợ, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.
- Hạn chế về năng lực công nghệ của giáo viên và thiết bị học tập của học sinh là những thách thức cần được ưu tiên giải quyết.
- Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng năng lực, xây dựng quy trình quản lý chuẩn, đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao nhận thức học sinh nhằm nâng cao hiệu quả DHTT.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý giáo dục trong việc phát triển và quản lý DHTT, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS trong thời kỳ chuyển đổi số.
Next steps: Triển khai các biện pháp đề xuất trong vòng 12 tháng tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp.
Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường THCS cần chủ động áp dụng các giải pháp quản lý DHTT để nâng cao chất lượng giáo dục, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các bên liên quan nhằm đảm bảo sự thành công của hoạt động dạy học trực tuyến.