Tổng quan nghiên cứu
Trong giai đoạn 2015-2017, chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) cho sự nghiệp giáo dục và đào tạo công lập tại tỉnh Bắc Kạn chiếm khoảng 20% tổng chi ngân sách hàng năm, phản ánh tầm quan trọng của lĩnh vực này trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Bắc Kạn là tỉnh miền núi phía Bắc với điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn, dân trí chưa cao, do đó nguồn vốn NSNN đóng vai trò chủ đạo trong đầu tư cho giáo dục đào tạo. Tuy nhiên, công tác quản lý chi thường xuyên NSNN cho giáo dục tại tỉnh còn tồn tại nhiều hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, chi sai đối tượng, phân cấp nhiệm vụ chưa rõ ràng, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn.
Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN cho sự nghiệp giáo dục và đào tạo công lập tại Bắc Kạn, chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển ngành giáo dục tỉnh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi thường xuyên NSNN gồm xây dựng định mức, lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra các khoản chi trong giai đoạn 2015-2017 tại các cơ quan quản lý tài chính, các trường công lập và các đơn vị liên quan trên địa bàn tỉnh.
Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho UBND tỉnh Bắc Kạn xây dựng kế hoạch quản lý chi thường xuyên NSNN cho giáo dục đến năm 2025, đồng thời góp phần hoàn thiện công tác quản lý tài chính công tại các địa phương có điều kiện kinh tế tương đồng. Các chỉ số như tỷ trọng chi thường xuyên cho giáo dục trên tổng chi NSNN, tỷ lệ thực hiện dự toán chi, số lượng sai phạm trong chi tiêu được sử dụng làm thước đo đánh giá hiệu quả quản lý.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi thường xuyên NSNN cho sự nghiệp giáo dục và đào tạo công lập. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:
Lý thuyết quản lý chi ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của quản lý chi trong việc phân phối và sử dụng hiệu quả quỹ NSNN nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Quản lý chi bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát chi tiêu.
Lý thuyết quản lý tài chính công: Tập trung vào nguyên tắc quản lý theo dự toán, tiết kiệm và hiệu quả, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong sử dụng ngân sách công. Lý thuyết này làm cơ sở cho việc xây dựng các công cụ quản lý như định mức chi, chế độ tài chính, hệ thống báo cáo và kiểm toán.
Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: ngân sách nhà nước, chi thường xuyên NSNN, quản lý chi thường xuyên NSNN, định mức chi ngân sách, dự toán chi ngân sách, quyết toán chi ngân sách, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, thống kê của Sở Tài chính, Sở Giáo dục và Đào tạo, Kho bạc Nhà nước tỉnh Bắc Kạn và các tài liệu liên quan giai đoạn 2015-2017. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với 556 người tham gia gồm cán bộ quản lý tài chính, doanh nghiệp, giáo viên và học sinh trong hệ thống giáo dục công lập tỉnh Bắc Kạn.
Quy mô mẫu được xác định theo công thức Slovin với sai số 5%, cụ thể: 126 cán bộ quản lý, 95 doanh nghiệp, 335 giáo viên. Phương pháp điều tra kết hợp phỏng vấn trực tiếp và phát phiếu khảo sát, sử dụng thang đo Likert 5 cấp độ để đánh giá các tiêu chí quản lý chi thường xuyên.
Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả (số trung bình, tỷ lệ phần trăm), so sánh theo năm và các nhóm đối tượng, đồng thời phân tích tổng hợp để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Các bảng biểu, biểu đồ được sử dụng để minh họa kết quả phân tích.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tỷ trọng chi thường xuyên NSNN cho giáo dục chiếm khoảng 20% tổng chi ngân sách tỉnh trong giai đoạn 2015-2017, phản ánh sự ưu tiên đầu tư cho giáo dục. Tuy nhiên, tỷ lệ thực hiện dự toán chi thường xuyên chỉ đạt khoảng 85-90%, cho thấy còn tồn tại việc chi vượt hoặc chưa đúng dự toán.
Công tác lập dự toán chi thường xuyên còn nhiều hạn chế, với khoảng 30% đơn vị chưa lập dự toán sát với nhu cầu thực tế, dẫn đến việc bổ sung ngân sách ngoài dự toán hoặc thiếu hụt kinh phí trong năm. So với các tỉnh như Thái Bình và Quảng Ninh, Bắc Kạn còn yếu về dự báo kinh tế - xã hội phục vụ lập dự toán.
Quản lý chấp hành dự toán chi thường xuyên chưa đồng bộ, có hiện tượng chi sai đối tượng, vượt định mức chi ở một số đơn vị, chiếm khoảng 10% số chứng từ kiểm tra. Nguyên nhân chủ yếu do trình độ cán bộ quản lý tài chính còn hạn chế và hệ thống kiểm tra, giám sát chưa chặt chẽ.
Công tác quyết toán và kiểm tra chi thường xuyên chưa được thực hiện thường xuyên và nghiêm túc, dẫn đến tồn tại sai phạm chưa được phát hiện kịp thời. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách còn hạn chế so với các địa phương phát triển.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân các hạn chế trên xuất phát từ điều kiện kinh tế khó khăn, trình độ cán bộ quản lý tài chính chưa cao, cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ công tác quản lý còn lạc hậu. So với các tỉnh như Quảng Ninh và Thái Bình, Bắc Kạn chưa thực hiện tốt việc phân cấp quản lý ngân sách, chưa có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan liên quan.
Kết quả nghiên cứu cho thấy việc nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm tra, giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin là những yếu tố then chốt để cải thiện hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN cho giáo dục. Biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán chi giữa các năm và các nhóm đơn vị sẽ minh họa rõ sự biến động và mức độ tuân thủ dự toán.
Nghiên cứu cũng khẳng định vai trò quan trọng của quản lý chi ngân sách trong việc đảm bảo nguồn lực cho phát triển giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của tỉnh Bắc Kạn.
Đề xuất và khuyến nghị
Hoàn thiện hệ thống định mức chi thường xuyên NSNN cho giáo dục: Xây dựng định mức chi chi tiết, phù hợp với điều kiện thực tế của tỉnh Bắc Kạn, đảm bảo tính khoa học và thực tiễn. Chủ thể thực hiện là Sở Tài chính phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo, hoàn thành trong vòng 12 tháng.
Nâng cao chất lượng công tác lập dự toán chi thường xuyên: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý tài chính về kỹ năng dự báo và lập kế hoạch ngân sách, đồng thời áp dụng phần mềm quản lý dự toán hiện đại. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, do Sở Tài chính chủ trì.
Tăng cường hiệu quả điều hành và cấp phát chi thường xuyên: Rà soát, phân cấp rõ ràng nhiệm vụ chi cho các cấp, đảm bảo phân bổ ngân sách kịp thời, đúng đối tượng. Xây dựng quy trình phối hợp giữa các cơ quan liên quan để giám sát chặt chẽ việc sử dụng ngân sách. Thời gian triển khai 12 tháng, do UBND tỉnh chỉ đạo.
Nâng cao chất lượng quyết toán và kiểm tra chi thường xuyên: Thực hiện quyết toán đúng quy trình, tăng cường thanh tra, kiểm toán định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các sai phạm. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý quyết toán. Chủ thể là Kho bạc Nhà nước tỉnh và Sở Tài chính, thực hiện liên tục hàng năm.
Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý ngân sách cho cán bộ tài chính các cấp, đặc biệt tại các đơn vị giáo dục công lập. Thời gian thực hiện trong 24 tháng, do Sở Nội vụ phối hợp Sở Tài chính thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và giáo dục: Giúp các sở, ban ngành tỉnh Bắc Kạn và các địa phương có điều kiện tương tự xây dựng chính sách, quy trình quản lý chi ngân sách hiệu quả.
Các trường học công lập và đơn vị sự nghiệp giáo dục: Cung cấp cơ sở để cải thiện công tác lập dự toán, quản lý và sử dụng ngân sách, nâng cao hiệu quả chi tiêu.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo khoa học về quản lý chi ngân sách nhà nước trong lĩnh vực giáo dục tại địa phương miền núi.
Các tổ chức kiểm toán, thanh tra ngân sách: Hỗ trợ trong việc đánh giá, kiểm tra và giám sát công tác quản lý chi ngân sách giáo dục, từ đó đề xuất các biện pháp kiểm soát phù hợp.
Câu hỏi thường gặp
Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
Chi thường xuyên NSNN là các khoản chi phát sinh đều đặn, ổn định theo chu kỳ thời gian cho các hoạt động thường xuyên của Nhà nước, như chi lương, chi mua sắm nhỏ, chi hoạt động chuyên môn. Ví dụ, chi lương giáo viên trong các trường công lập là chi thường xuyên.Tại sao quản lý chi thường xuyên NSNN cho giáo dục lại quan trọng?
Quản lý chi hiệu quả giúp đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng đúng mục đích, nâng cao chất lượng giáo dục, đồng thời tránh lãng phí và sai phạm trong chi tiêu ngân sách. Điều này góp phần phát triển bền vững ngành giáo dục.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên NSNN tại Bắc Kạn?
Bao gồm điều kiện kinh tế xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách, trình độ cán bộ quản lý, cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán chi thường xuyên?
Cần nâng cao năng lực dự báo kinh tế - xã hội, đào tạo cán bộ lập dự toán, áp dụng công nghệ thông tin và tăng cường sự phối hợp giữa các đơn vị liên quan để dự toán sát thực tế và khả thi.Các giải pháp nào giúp kiểm soát chi sai, vượt định mức?
Tăng cường thanh tra, kiểm toán, áp dụng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, thực hiện công khai minh bạch tài chính, đồng thời xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm theo quy định pháp luật.
Kết luận
- Chi thường xuyên NSNN cho giáo dục tại Bắc Kạn chiếm khoảng 20% tổng chi ngân sách, thể hiện vai trò quan trọng trong phát triển giáo dục địa phương.
- Thực trạng quản lý chi thường xuyên còn nhiều hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, chi sai đối tượng, quyết toán chưa nghiêm túc.
- Nguyên nhân chủ yếu do điều kiện kinh tế khó khăn, trình độ cán bộ quản lý còn hạn chế và hệ thống quản lý chưa đồng bộ.
- Đề xuất các giải pháp hoàn thiện gồm xây dựng định mức chi phù hợp, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm tra, quyết toán và phát triển đội ngũ cán bộ.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện quản lý chi thường xuyên NSNN cho giáo dục tại Bắc Kạn và các địa phương có điều kiện tương tự, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và phát triển bền vững ngành giáo dục.
Luận văn khuyến nghị UBND tỉnh Bắc Kạn và các cơ quan liên quan triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách giáo dục, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và cập nhật số liệu để theo dõi tiến trình cải thiện. Đề nghị các đơn vị giáo dục công lập chủ động phối hợp thực hiện các biện pháp quản lý tài chính theo hướng minh bạch, hiệu quả.