Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Tuyên Quang, một địa phương miền núi phía Bắc Việt Nam, có nền kinh tế chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp với lực lượng lao động nông thôn chiếm tới 80% tổng số lao động. Sau gần 15 năm triển khai Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM), tỉnh đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, trong đó có 54/138 xã được công nhận đạt chuẩn NTM. Năm 2023, tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) đạt 7,46%, đứng thứ 2/14 tỉnh vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ, với GRDP bình quân đầu người trên 56 triệu đồng/năm. Tuy nhiên, nguồn nhân lực nông thôn vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo nghề còn cao, dẫn đến khó khăn trong việc đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp.

Luận văn tập trung nghiên cứu phát triển nguồn nhân lực phục vụ Chương trình xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang trong giai đoạn 2018-2022, nhằm đánh giá thực trạng, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phát triển nguồn nhân lực đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng lao động nông thôn, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững của tỉnh, đồng thời hỗ trợ hoàn thành các tiêu chí xây dựng NTM theo định hướng của Chính phủ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nguồn nhân lực, bao gồm:

  • Khái niệm nguồn nhân lực (NNL): NNL được hiểu là tiềm năng lao động của con người về số lượng, cơ cấu và chất lượng, bao gồm thể lực, trí lực, kỹ năng nghề nghiệp và phẩm chất đạo đức, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

  • Phát triển nguồn nhân lực phục vụ xây dựng NTM: Quá trình biến đổi số lượng, chất lượng và cơ cấu NNL nông thôn nhằm đáp ứng các tiêu chí xây dựng NTM, bao gồm phát triển số lượng, nâng cao chất lượng (sức khỏe, trình độ học vấn, kỹ năng nghề nghiệp) và hoàn thiện cơ cấu nguồn nhân lực.

  • Chỉ số phát triển con người (HDI): Được sử dụng để đánh giá chất lượng nguồn nhân lực thông qua các tiêu chí tuổi thọ, trình độ học vấn và mức sống.

  • Nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực: Bao gồm điều kiện kinh tế, đặc điểm dân số, chính sách phát triển nguồn nhân lực, hệ thống giáo dục và đào tạo, cũng như nhu cầu nhân lực của chương trình xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu được thu thập từ các báo cáo tổng kết năm, báo cáo chuyên đề, Cục Thống kê tỉnh Tuyên Quang, các sở, ban ngành liên quan, cùng các tài liệu khoa học, sách báo và các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước.

  • Phương pháp chọn mẫu: Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê mô tả dựa trên số liệu toàn tỉnh trong giai đoạn 2018-2022, không giới hạn mẫu khảo sát cụ thể do sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp phương pháp hệ thống, thống kê mô tả, so sánh và phân tích tổng hợp để đánh giá thực trạng, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phát triển nguồn nhân lực.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2018-2022, đề xuất giải pháp phát triển nguồn nhân lực đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và cơ cấu nguồn nhân lực: Năm 2022, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên của tỉnh đạt khoảng 480.497 người, trong đó lao động nông thôn chiếm 88,65%. Tỷ lệ lao động đã qua đào tạo có bằng cấp, chứng chỉ chỉ đạt 21,1%, trong đó khu vực thành thị đạt 46,8%, cao gần gấp ba lần khu vực nông thôn (17,3%).

  2. Chất lượng nguồn nhân lực: Tỷ lệ thất nghiệp năm 2022 là 3,56%, giảm nhẹ so với năm trước. Tỷ lệ thiếu việc làm là 2,86%. Thu nhập bình quân lao động đạt 7,5 triệu đồng/tháng, năng suất lao động xã hội đạt 113 triệu đồng/lao động. Tuy nhiên, tình trạng thiếu lao động có trình độ tay nghề vẫn phổ biến, nhiều lao động sau đào tạo chưa áp dụng hiệu quả kiến thức vào thực tiễn.

  3. Điều kiện kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế: GRDP tỉnh tăng từ 28,1 nghìn tỷ đồng năm 2018 lên 41,7 nghìn tỷ đồng năm 2022, tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt 8,08% năm 2022. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực, tỷ trọng ngành công nghiệp - xây dựng tăng từ 21,7% lên 28,8%, trong khi tỷ trọng ngành nông - lâm - thủy sản giảm từ 33,03% xuống 28,22%.

  4. Nhân tố ảnh hưởng: Điều kiện kinh tế, đặc điểm dân số (dân số trẻ, tỷ lệ lao động nông thôn cao), chính sách phát triển nguồn nhân lực, hệ thống giáo dục và đào tạo còn nhiều hạn chế, đặc biệt là chất lượng đào tạo nghề và khả năng thu hút, giữ chân lao động có trình độ cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nguồn nhân lực nông thôn tỉnh Tuyên Quang có quy mô lớn nhưng chất lượng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng NTM. Tỷ lệ lao động qua đào tạo còn thấp, đặc biệt ở khu vực nông thôn, dẫn đến hiệu quả sử dụng lao động chưa cao. So với các tỉnh miền núi khác như Lạng Sơn và Sơn La, Tuyên Quang còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác tối đa trong phát triển nguồn nhân lực.

Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp - xây dựng là tín hiệu tích cực, nhưng đòi hỏi nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao hơn. Các chính sách đào tạo nghề và phát triển nguồn nhân lực cần được tăng cường để nâng cao chất lượng lao động, giảm tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ lao động qua đào tạo theo khu vực, cơ cấu kinh tế qua các năm, cũng như biểu đồ so sánh thu nhập bình quân đầu người giữa Tuyên Quang và các vùng miền núi khác để minh họa rõ nét hơn về thực trạng và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và nâng cao kỹ năng lao động: Đẩy mạnh các chương trình đào tạo nghề cho lao động nông thôn, đặc biệt tập trung vào các ngành nghề phục vụ xây dựng NTM như nông nghiệp công nghệ cao, quản lý hợp tác xã, kỹ thuật xây dựng hạ tầng. Mục tiêu nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên ít nhất 40% vào năm 2025. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các cơ sở đào tạo nghề.

  2. Phát triển hệ thống giáo dục và đào tạo gắn với nhu cầu thị trường lao động: Cải tiến chương trình đào tạo, nâng cao chất lượng giảng dạy, tăng cường liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp để đảm bảo đào tạo sát thực tế. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học, cao đẳng trên địa bàn.

  3. Chính sách thu hút và giữ chân nhân tài: Xây dựng các chính sách đãi ngộ, hỗ trợ về nhà ở, thu nhập và môi trường làm việc để thu hút lao động có trình độ cao về làm việc tại nông thôn. Mục tiêu giảm tỷ lệ di cư lao động có trình độ xuống dưới 5% vào năm 2025. Chủ thể: UBND tỉnh, các sở ngành liên quan.

  4. Đẩy mạnh phát triển kinh tế nông thôn gắn với chuyển dịch cơ cấu lao động: Hỗ trợ phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, dịch vụ nông thôn, tạo việc làm ổn định cho lao động địa phương. Thời gian thực hiện: 2023-2030. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các hợp tác xã, doanh nghiệp.

  5. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức: Phổ biến kiến thức về vai trò của nguồn nhân lực trong xây dựng NTM, khuyến khích người dân tham gia đào tạo và phát triển kỹ năng. Chủ thể: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM tỉnh, các tổ chức đoàn thể.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp các cấp chính quyền tỉnh Tuyên Quang và các huyện, xã xây dựng chính sách phát triển nguồn nhân lực phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả triển khai chương trình xây dựng NTM.

  2. Các cơ sở đào tạo nghề và giáo dục: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để điều chỉnh chương trình đào tạo, nâng cao chất lượng giảng dạy, đáp ứng nhu cầu phát triển nguồn nhân lực nông thôn.

  3. Các tổ chức, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn: Hỗ trợ hoạch định chiến lược phát triển nhân lực, tuyển dụng và đào tạo lao động phù hợp với yêu cầu sản xuất và kinh doanh.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Là tài liệu tham khảo khoa học, cung cấp góc nhìn toàn diện về phát triển nguồn nhân lực phục vụ xây dựng NTM tại một tỉnh miền núi, từ đó áp dụng hoặc phát triển nghiên cứu sâu hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển nguồn nhân lực lại quan trọng trong xây dựng nông thôn mới?
    Phát triển nguồn nhân lực giúp nâng cao chất lượng lao động, đáp ứng yêu cầu kỹ thuật và quản lý trong xây dựng NTM, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Ví dụ, lao động có kỹ năng cao sẽ áp dụng công nghệ mới hiệu quả hơn.

  2. Thực trạng nguồn nhân lực nông thôn tỉnh Tuyên Quang hiện nay ra sao?
    Nguồn nhân lực có quy mô lớn nhưng chất lượng còn thấp, tỷ lệ lao động qua đào tạo chỉ đạt khoảng 21%, nhiều lao động chưa có kỹ năng nghề phù hợp, dẫn đến hiệu quả sử dụng lao động chưa cao.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực tại Tuyên Quang?
    Bao gồm điều kiện kinh tế, đặc điểm dân số (dân số trẻ, tỷ lệ lao động nông thôn cao), chính sách phát triển nguồn nhân lực, hệ thống giáo dục và đào tạo còn hạn chế, cũng như nhu cầu nhân lực của chương trình xây dựng NTM.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực?
    Tăng cường đào tạo nghề, cải tiến hệ thống giáo dục, chính sách thu hút nhân tài, phát triển kinh tế nông thôn gắn với chuyển dịch cơ cấu lao động, và nâng cao nhận thức cộng đồng.

  5. Luận văn có thể hỗ trợ như thế nào cho các nhà hoạch định chính sách?
    Cung cấp dữ liệu thực trạng, phân tích nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp cụ thể, giúp xây dựng chính sách phát triển nguồn nhân lực phù hợp với điều kiện địa phương, từ đó nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nguồn nhân lực phục vụ xây dựng nông thôn mới tại tỉnh Tuyên Quang, làm rõ các khái niệm, chỉ tiêu đánh giá và nhân tố ảnh hưởng.

  • Thực trạng nguồn nhân lực nông thôn tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2018-2022 cho thấy quy mô lớn nhưng chất lượng còn hạn chế, đặc biệt tỷ lệ lao động qua đào tạo thấp và chưa đáp ứng yêu cầu phát triển.

  • Các nhân tố ảnh hưởng chủ yếu gồm điều kiện kinh tế, đặc điểm dân số, chính sách phát triển nguồn nhân lực và hệ thống giáo dục đào tạo.

  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm như tăng cường đào tạo nghề, cải tiến hệ thống giáo dục, chính sách thu hút nhân tài và phát triển kinh tế nông thôn gắn với chuyển dịch cơ cấu lao động.

  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, cơ sở đào tạo và doanh nghiệp phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới đến năm 2025 và tầm nhìn 2030.

Next steps: Triển khai các chương trình đào tạo nghề, hoàn thiện chính sách thu hút nhân lực, tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan và theo dõi, đánh giá định kỳ kết quả thực hiện.

Call-to-action: Các nhà quản lý và chuyên gia phát triển nông thôn cần áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực phù hợp, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của tỉnh Tuyên Quang.