## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT, việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng (NL VDKT, KN) cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành yêu cầu cấp thiết. Tỉnh Lạng Sơn, với đặc điểm địa lý miền núi và nền nông nghiệp phát triển đa dạng, có nhiều cây ăn quả đặc sản như Na Chi Lăng, Đào Mẫu Sơn, Hồng Vành Khuyên Văn Lãng, đã đặt ra nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh. Qua khảo sát 23 giáo viên bộ môn Sinh học tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh năm học 2019-2020, chỉ có khoảng 35% giáo viên thường xuyên hướng dẫn học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, trong khi 65% chưa thực hiện hoặc thực hiện rất ít. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng và tổ chức dạy học chủ đề “Sinh sản ở thực vật” nhằm phát triển NL VDKT, KN cho học sinh THPT tại trường THPT Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn. Nghiên cứu tập trung vào việc thiết kế nội dung, quy trình dạy học và đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng của học sinh trong giai đoạn 2019-2020. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học Sinh học, góp phần phát triển năng lực thực tiễn cho học sinh, đồng thời hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong giáo dục phổ thông.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về năng lực và dạy học phát triển năng lực, trong đó:

- **Lý thuyết năng lực**: Năng lực được hiểu là khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và các thuộc tính cá nhân để thực hiện thành công một loại công việc trong bối cảnh nhất định. Mô hình 4 thành phần năng lực gồm năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá thể được áp dụng, phù hợp với 4 trụ cột giáo dục của UNESCO.

- **Lý thuyết dạy học theo chủ đề**: Dạy học theo chủ đề là phương pháp tích hợp kiến thức liên môn, gắn kết lý thuyết với thực tiễn, giúp học sinh phát triển tư duy giải quyết vấn đề, kỹ năng nghiên cứu và hợp tác nhóm.

- **Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng (NL VDKT, KN)**: Là khả năng học sinh sử dụng kiến thức và kỹ năng đã học để giải thích, đánh giá các hiện tượng thực tiễn và có hành vi ứng xử phù hợp trong cuộc sống.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực vận dụng kiến thức, dạy học theo chủ đề, năng lực sinh học, hoạt động trải nghiệm thực tiễn (HĐTN), bài tập tình huống (BTTH).

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 23 giáo viên bộ môn Sinh học tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn và 100 học sinh khối 11 trường THPT Văn Lãng trong năm học 2019-2020. Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các tài liệu pháp luật, chương trình giáo dục phổ thông mới, các công trình nghiên cứu liên quan và thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Văn Lãng.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích kết quả khảo sát, kiểm định phương sai để so sánh điểm kiểm tra giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng, phân tích nội dung để xây dựng kế hoạch dạy học và đánh giá năng lực học sinh.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2019-2020, bao gồm khảo sát thực trạng, thiết kế kế hoạch dạy học, tổ chức thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học tích cực**: 100% giáo viên sử dụng phương pháp thuyết trình, 86,9% sử dụng hỏi đáp, nhưng chỉ 26% thường xuyên tổ chức thực hành, 21% áp dụng dạy học giải quyết vấn đề (GQVĐ), 17% dạy học dự án, và 35% hướng dẫn học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

2. **Hoạt động giáo dục phát triển NL VDKT, KN**: Chỉ 39% giáo viên và 38% học sinh cho biết có giờ học theo định hướng phát triển NL VDKT, KN; 52% giáo viên tổ chức thực hành gắn với vận dụng kiến thức; các hoạt động như cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật, câu lạc bộ sáng tạo và ngoại khóa có tỷ lệ tổ chức thấp (dưới 30%).

3. **Triển vọng tổ chức dạy học theo định hướng phát triển NL VDKT, KN**: 65% giáo viên cho rằng việc thiết kế chủ đề dạy học theo hướng phát triển NL VDKT, KN có thể thực hiện được; 69,5% tin rằng sẽ giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn; 82,6% cho rằng giúp phát triển năng lực hợp tác và sáng tạo.

4. **Kết quả thực nghiệm sư phạm**: Qua các bài kiểm tra 15 phút, lớp thực nghiệm có điểm trung bình cao hơn lớp đối chứng với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, chứng tỏ quy trình dạy học chủ đề “Sinh sản ở thực vật” theo hướng phát triển NL VDKT, KN nâng cao hiệu quả học tập và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc áp dụng phương pháp dạy học theo chủ đề, kết hợp các hoạt động trải nghiệm thực tiễn và bài tập tình huống giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng một cách hiệu quả. Tỷ lệ giáo viên sử dụng các phương pháp tích cực còn thấp, đặc biệt là dạy học dự án và giải quyết vấn đề, phản ánh hạn chế về điều kiện cơ sở vật chất và áp lực thời gian giảng dạy. So sánh với các nghiên cứu trong nước cho thấy xu hướng tương tự về việc chưa khai thác tối đa các phương pháp phát triển năng lực. Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tiễn như ghép mầm cây Thanh Long ruột đỏ tại vườn Thanh Long đã tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế, nâng cao hứng thú và trách nhiệm học tập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và đối chứng, bảng phân phối tần suất sử dụng phương pháp dạy học tích cực, và biểu đồ đánh giá mức độ tổ chức các hoạt động phát triển năng lực.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học phát triển năng lực**: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về dạy học theo chủ đề, dạy học dự án và giải quyết vấn đề nhằm nâng cao kỹ năng và nhận thức của giáo viên về phát triển NL VDKT, KN. Mục tiêu đạt 80% giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

2. **Đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học thực hành**: Trang bị phòng thí nghiệm, vườn thực nghiệm và các dụng cụ hỗ trợ để tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tiễn, giúp học sinh vận dụng kiến thức hiệu quả. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm, do Ban giám hiệu các trường THPT phối hợp với địa phương thực hiện.

3. **Xây dựng và phổ biến bộ bài tập tình huống (BTTH) phát triển NL VDKT, KN**: Thiết kế các BTTH phù hợp với chủ đề “Sinh sản ở thực vật” và các môn học khác, hỗ trợ giáo viên trong việc tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực. Mục tiêu hoàn thiện bộ BTTH trong 6 tháng, do nhóm chuyên gia và giáo viên chủ chốt thực hiện.

4. **Tăng cường tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tiễn và câu lạc bộ khoa học kỹ thuật**: Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động sáng tạo, nghiên cứu khoa học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức và kỹ năng giải quyết vấn đề. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia lên 50% trong 1 năm, do các trường THPT và tổ chức Đoàn Thanh niên phối hợp thực hiện.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Giáo viên bộ môn Sinh học THPT**: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và kế hoạch dạy học theo chủ đề “Sinh sản ở thực vật” giúp phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng cho học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy.

2. **Nhà quản lý giáo dục và cán bộ đào tạo giáo viên**: Tài liệu hữu ích để xây dựng chương trình bồi dưỡng, đào tạo giáo viên về phương pháp dạy học phát triển năng lực, đồng thời hỗ trợ hoạch định chính sách giáo dục đổi mới.

3. **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Sinh học và Giáo dục học**: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học theo chủ đề, phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

4. **Các tổ chức, cá nhân quan tâm đến đổi mới giáo dục phổ thông**: Luận văn trình bày mô hình dạy học và đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng có thể áp dụng và nhân rộng trong các trường phổ thông khác.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng là gì?**  
Là khả năng học sinh sử dụng kiến thức và kỹ năng đã học để giải thích, đánh giá các hiện tượng thực tiễn và có hành vi ứng xử phù hợp trong cuộc sống. Ví dụ, học sinh có thể giải thích tại sao cây ăn quả thường được nhân giống vô tính để giữ đặc điểm giống mẹ.

2. **Tại sao chọn chủ đề “Sinh sản ở thực vật” để phát triển năng lực vận dụng kiến thức?**  
Chủ đề có nội dung phù hợp với thực tiễn địa phương Lạng Sơn, nơi có nhiều cây ăn quả đặc sản và mô hình sản xuất nông nghiệp đa dạng, tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế.

3. **Phương pháp dạy học nào được sử dụng để phát triển năng lực vận dụng kiến thức?**  
Phương pháp dạy học theo chủ đề kết hợp với bài tập tình huống, hoạt động trải nghiệm thực tiễn, dạy học dự án và giải quyết vấn đề được áp dụng để tăng cường vận dụng kiến thức.

4. **Làm thế nào để đánh giá năng lực vận dụng kiến thức của học sinh?**  
Đánh giá dựa trên việc học sinh giải thích các hiện tượng thực tiễn, vận dụng kiến thức để giải quyết tình huống, thực hiện các hoạt động thực hành và báo cáo kết quả, sử dụng các tiêu chí đánh giá năng lực cụ thể.

5. **Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy hiệu quả như thế nào?**  
Lớp thực nghiệm áp dụng quy trình dạy học theo chủ đề có điểm kiểm tra trung bình cao hơn lớp đối chứng với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, chứng tỏ phương pháp giúp nâng cao năng lực vận dụng kiến thức và kết quả học tập.

## Kết luận

- Đã xây dựng thành công nội dung và quy trình dạy học chủ đề “Sinh sản ở thực vật” theo hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng cho học sinh THPT.  
- Thực trạng dạy học hiện nay còn hạn chế trong việc vận dụng các phương pháp phát triển năng lực, đặc biệt là dạy học dự án và giải quyết vấn đề.  
- Thực nghiệm sư phạm cho thấy phương pháp dạy học theo chủ đề giúp nâng cao kết quả học tập và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng thông qua đào tạo giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng bài tập tình huống và tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn.  
- Khuyến nghị các trường THPT và cơ quan quản lý giáo dục áp dụng và nhân rộng mô hình dạy học này để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

**Hành động tiếp theo:** Triển khai đào tạo giáo viên, hoàn thiện bộ bài tập tình huống, đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tiễn trong năm học tiếp theo nhằm nâng cao năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh.

**Kêu gọi:** Các nhà giáo dục, quản lý và giáo viên hãy cùng chung tay đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực vận dụng kiến thức để chuẩn bị cho học sinh thích ứng với yêu cầu của thời đại mới.