Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế xã hội, giáo dục đại học đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tính đến năm học 2016-2017, Việt Nam có 235 trường đại học, trong đó 60 trường là đại học tư thục, chiếm khoảng 28% tổng số trường đại học trên toàn quốc. Mặc dù các trường đại học tư thục đã góp phần đa dạng hóa hệ thống giáo dục, đáp ứng nhu cầu xã hội và giảm gánh nặng ngân sách nhà nước, nhưng hiện nay vẫn tồn tại nhiều bất cập về khung pháp lý và mô hình hoạt động. Luận văn tập trung nghiên cứu pháp luật về thành lập và hoạt động của trường đại học tư thục theo mô hình doanh nghiệp tại Việt Nam, nhằm đánh giá thực trạng, nhận diện các vướng mắc pháp lý và đề xuất giải pháp hoàn thiện.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích các quy định pháp luật hiện hành, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của các trường đại học tư thục theo mô hình doanh nghiệp, đồng thời so sánh với kinh nghiệm quốc tế để đề xuất các giải pháp phù hợp. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các văn bản pháp luật như Luật Giáo dục đại học 2012, Nghị định số 46/2017/NĐ-CP, Quyết định số 70/2014/QĐ-TTg và các quy định liên quan, cùng với khảo sát thực trạng của 65 trường đại học tư thục đang hoạt động trên toàn quốc. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển bền vững các trường đại học tư thục, góp phần thúc đẩy sự phát triển của giáo dục đại học Việt Nam trong xu thế toàn cầu hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về mô hình doanh nghiệp và lý thuyết về quản trị giáo dục đại học. Mô hình doanh nghiệp được hiểu là tổ chức kinh tế có tư cách pháp nhân, hoạt động nhằm mục đích lợi nhuận hoặc phi lợi nhuận, có cơ cấu tổ chức rõ ràng, tài sản độc lập và tự chịu trách nhiệm pháp lý. Trong khi đó, quản trị giáo dục đại học tập trung vào các khái niệm như tự chủ đại học, quản lý chất lượng đào tạo, và vai trò của các cơ quan quản lý như đại hội đồng cổ đông, hội đồng quản trị, ban giám hiệu.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Trường đại học tư thục: cơ sở giáo dục đại học không nhận ngân sách nhà nước, hoạt động dựa trên nguồn vốn góp và học phí, có thể hoạt động vì lợi nhuận hoặc phi lợi nhuận.
  • Mô hình doanh nghiệp: tổ chức có tư cách pháp nhân, có quyền và nghĩa vụ theo luật doanh nghiệp, có thể là công ty cổ phần.
  • Tự chủ đại học: quyền tự quyết định về tổ chức, tài chính, nhân sự và đào tạo của trường đại học.
  • Quản trị đại học: cơ cấu tổ chức và phân quyền quản lý trong trường đại học, bao gồm đại hội đồng cổ đông, hội đồng quản trị, ban giám hiệu và ban kiểm soát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp với phân tích thống kê định lượng. Nguồn dữ liệu chính bao gồm các văn bản pháp luật hiện hành của Việt Nam, báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước, cùng với số liệu thống kê về số lượng trường, sinh viên, giảng viên và cơ sở vật chất của các trường đại học tư thục.

Phương pháp phân tích so sánh được áp dụng để đối chiếu quy định pháp luật và mô hình hoạt động của trường đại học tư thục tại Việt Nam với một số quốc gia như Hoa Kỳ, Thái Lan, Nhật Bản. Phân tích thống kê số liệu giúp đánh giá thực trạng phát triển và những hạn chế của các trường đại học tư thục trong nước. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm 65 trường đại học tư thục đang hoạt động trên toàn quốc, được lựa chọn dựa trên tiêu chí hoạt động theo mô hình doanh nghiệp và có dữ liệu công khai. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2013 đến 2017 nhằm phản ánh sát thực trạng hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng trường đại học tư thục ổn định nhưng chưa phát triển mạnh
    Từ năm học 2013-2014 đến 2016-2017, số trường đại học tư thục duy trì ở mức khoảng 60 trường, chiếm 27-28% tổng số trường đại học. Trong khi đó, số trường công lập tăng nhẹ từ 156 lên 170 trường. Điều này cho thấy sự phát triển của đại học tư thục còn hạn chế về quy mô mở rộng.

  2. Số lượng sinh viên và giảng viên tại các trường đại học tư thục có xu hướng tăng
    Số sinh viên theo học tại các trường đại học tư thục tăng từ khoảng 176.669 lên 227.000 sinh viên, chiếm tỷ lệ từ 11% đến 14% tổng số sinh viên đại học toàn quốc. Đội ngũ giảng viên cơ hữu cũng tăng từ 12.158 lên 14.000 người, chiếm khoảng 20-21% tổng số giảng viên đại học. Tuy nhiên, tỷ lệ giảng viên có học hàm, học vị cao còn thấp, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo.

  3. Cơ sở vật chất và tài chính của các trường đại học tư thục còn nhiều hạn chế
    Một số trường chưa đáp ứng tiêu chuẩn diện tích tối thiểu 25 m2/sinh viên theo quy định, nhiều trường phải thuê cơ sở vật chất, trang thiết bị còn nghèo nàn, lạc hậu. Ví dụ, Trường Đại học Tài chính – Ngân hàng Hà Nội chỉ đạt 0,97 m2/sinh viên. Vốn đầu tư tối thiểu 1.000 tỷ đồng để thành lập trường là rào cản lớn đối với các nhà đầu tư.

  4. Khung pháp lý chưa rõ ràng, gây khó khăn cho hoạt động và phát triển
    Hiện chưa có văn bản pháp luật riêng biệt điều chỉnh mô hình trường đại học tư thục theo mô hình doanh nghiệp, các quy định còn chồng chéo, mâu thuẫn và thiếu tính khả thi. Điều này dẫn đến sự mơ hồ trong tổ chức, quản lý và hoạt động của các trường, đặc biệt là trong việc phân chia lợi nhuận và quyền tự chủ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ cả yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, Việt Nam mới bắt đầu phát triển mô hình đại học tư thục từ năm 1988, chưa có nhiều kinh nghiệm, đồng thời văn hóa xã hội vẫn ưu tiên trường công lập. Về chủ quan, khung pháp lý chưa hoàn chỉnh, chưa có chính sách hỗ trợ cụ thể về đất đai, tài chính và nhân sự cho các trường đại học tư thục.

So sánh với các quốc gia như Hoa Kỳ, Thái Lan và Nhật Bản, các trường đại học tư thục tại đó được điều chỉnh bởi luật riêng, có quyền tự chủ cao, được hưởng nhiều ưu đãi về thuế và hỗ trợ tài chính, đồng thời có cơ cấu quản trị rõ ràng và minh bạch. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm này để xây dựng khung pháp lý phù hợp, tạo điều kiện thuận lợi cho các trường đại học tư thục phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tăng trưởng số lượng trường, sinh viên, giảng viên và bảng so sánh các tiêu chuẩn cơ sở vật chất giữa các trường đại học tư thục và công lập, cũng như bảng tổng hợp các vướng mắc pháp lý hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện khung pháp lý riêng biệt cho trường đại học tư thục theo mô hình doanh nghiệp
    Ban hành luật hoặc nghị định riêng quy định rõ ràng về điều kiện thành lập, tổ chức, quản lý và hoạt động của trường đại học tư thục theo mô hình doanh nghiệp, đảm bảo quyền tự chủ và trách nhiệm pháp lý. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Bộ Tư pháp chủ trì.

  2. Giảm bớt thủ tục hành chính và phân cấp cho Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập trường
    Đơn giản hóa quy trình phê duyệt, giao quyền cho địa phương quyết định thành lập trường đại học tư thục nhằm tăng tính linh hoạt và giảm thời gian chờ đợi. Thực hiện trong 1 năm, do Chính phủ và Bộ Nội vụ phối hợp triển khai.

  3. Hỗ trợ về đất đai, cơ sở vật chất và chính sách tài chính cho các trường đại học tư thục
    Nhà nước cần có chính sách ưu đãi về đất đai, miễn giảm thuế, hỗ trợ vay vốn đầu tư cơ sở vật chất hiện đại, đồng thời khuyến khích các nhà hảo tâm, doanh nghiệp tham gia tài trợ. Thời gian triển khai 3-5 năm, do Bộ Tài chính và Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp thực hiện.

  4. Xây dựng chính sách phát triển đội ngũ giảng viên cơ hữu chất lượng cao
    Tạo điều kiện cho các trường đại học tư thục tuyển dụng, đào tạo và giữ chân giảng viên có trình độ cao, đồng thời hỗ trợ bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng dạy. Thời gian thực hiện 2-3 năm, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  5. Tăng cường công tác truyền thông, nâng cao nhận thức xã hội về vai trò và chất lượng của đại học tư thục
    Tổ chức các chiến dịch truyền thông, hội thảo, tọa đàm nhằm thay đổi nhận thức xã hội, khuyến khích người học lựa chọn đại học tư thục, góp phần nâng cao uy tín và chất lượng đào tạo. Thời gian liên tục, do Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục
    Giúp xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến thành lập và hoạt động của trường đại học tư thục, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực giáo dục đại học.

  2. Ban lãnh đạo và quản trị các trường đại học tư thục
    Cung cấp cơ sở pháp lý và phân tích thực trạng để điều chỉnh mô hình tổ chức, quản lý, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

  3. Nhà đầu tư và doanh nghiệp trong lĩnh vực giáo dục
    Hỗ trợ hiểu rõ về khung pháp lý, cơ hội và thách thức khi đầu tư vào các trường đại học tư thục theo mô hình doanh nghiệp, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác.

  4. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực luật kinh tế và giáo dục đại học
    Là tài liệu tham khảo quan trọng để nghiên cứu sâu hơn về mối quan hệ giữa pháp luật, mô hình doanh nghiệp và giáo dục đại học tư thục, góp phần phát triển lý luận và thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Trường đại học tư thục theo mô hình doanh nghiệp khác gì so với trường công lập?
    Trường đại học tư thục hoạt động độc lập về tài chính, không nhận ngân sách nhà nước, có thể hoạt động vì lợi nhuận hoặc phi lợi nhuận, trong khi trường công lập được nhà nước đầu tư và quản lý chặt chẽ hơn. Ví dụ, đại học tư thục có thể tự quyết định học phí và tuyển dụng giảng viên linh hoạt hơn.

  2. Khó khăn lớn nhất của các trường đại học tư thục hiện nay là gì?
    Khó khăn chính là khung pháp lý chưa rõ ràng, thiếu chính sách hỗ trợ về đất đai, tài chính và nhân sự, cùng với nhận thức xã hội còn e ngại về chất lượng đào tạo tại các trường tư thục. Điều này làm hạn chế sự phát triển bền vững của các trường.

  3. Pháp luật Việt Nam hiện có quy định riêng cho trường đại học tư thục theo mô hình doanh nghiệp không?
    Hiện nay chưa có văn bản pháp luật riêng biệt mà chỉ có các quy định chung trong Luật Giáo dục đại học 2012, Nghị định 46/2017/NĐ-CP và Quyết định 70/2014/QĐ-TTg. Điều này gây khó khăn trong việc xác định mô hình hoạt động và quyền tự chủ của các trường.

  4. Các trường đại học tư thục có được hưởng ưu đãi gì từ nhà nước không?
    Các trường tư thục phi lợi nhuận được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp và có thể nhận hỗ trợ từ các nhà hảo tâm, doanh nghiệp. Tuy nhiên, các trường tư thục vì lợi nhuận ít được hưởng ưu đãi và phải chịu thuế theo quy định.

  5. Làm thế nào để nâng cao chất lượng đào tạo tại các trường đại học tư thục?
    Cần tăng cường đầu tư cơ sở vật chất hiện đại, phát triển đội ngũ giảng viên có trình độ cao, áp dụng các phương pháp giảng dạy tiên tiến và xây dựng khung pháp lý tạo điều kiện tự chủ và minh bạch trong quản lý. Ví dụ, áp dụng mô hình đào tạo kết hợp trực tuyến và truyền thống (Blended Learning) đã được một số trường áp dụng thành công.

Kết luận

  • Trường đại học tư thục tại Việt Nam đã phát triển ổn định với khoảng 60 trường, đóng góp quan trọng vào hệ thống giáo dục đại học và thị trường lao động.
  • Khung pháp lý hiện hành còn nhiều bất cập, chưa có quy định riêng biệt cho mô hình đại học tư thục theo doanh nghiệp, gây khó khăn trong tổ chức và hoạt động.
  • Cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên và chất lượng đào tạo của các trường tư thục còn hạn chế, cần được đầu tư và nâng cao.
  • So sánh với kinh nghiệm quốc tế cho thấy Việt Nam cần hoàn thiện pháp luật, giảm thủ tục hành chính và tăng cường hỗ trợ để phát triển mô hình đại học tư thục bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng đề án hoàn thiện pháp luật, triển khai chính sách hỗ trợ và nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của đại học tư thục. Đề nghị các cơ quan quản lý, nhà đầu tư và trường đại học tư thục phối hợp thực hiện để thúc đẩy sự phát triển giáo dục đại học Việt Nam.

Hành động ngay hôm nay: Khuyến khích các bên liên quan tham gia đóng góp ý kiến xây dựng khung pháp lý mới, đồng thời tăng cường đầu tư và đổi mới quản trị tại các trường đại học tư thục để nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng nhu cầu phát triển xã hội.