PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG NHƢỢNG QUYỀN THƢƠNG MẠI CÓ YẾU TỐ NƢỚC NGOÀI DƢỚI GIÁC ĐỘ PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ TƢƠNG QUAN SO SÁNH VỚI PHÁP LUẬT MỘT SỐ NƢỚC TRÊN THẾ GIỚI

Hoạt động nhượng quyền thương mại có nguồn gốc từ rất sớm, xuất hiện ở Trung Quốc và châu Âu. Tuy nhiên, nó chỉ thực sự được thừa nhận là một hình thức kinh doanh khi hợp đồng nhượng quyền kinh doanh giữa Nhà máy sản xuất máy khâu Singer và đối tác được ký kết tại Hoa Kỳ vào giữa thế kỷ 19. Từ đó, hình thức kinh doanh nhượng quyền đã bùng nổ và phát triển mạnh mẽ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, với sự ra đời của hàng loạt các hệ thống kinh doanh, hệ thống phân phối bán lẻ mà đặc trưng là sự đồng nhất về thương hiệu, phương thức kinh doanh, cơ sở hạ tầng. Nhiều tập đoàn xuyên quốc gia đã ra đời trong lĩnh vực kinh doanh thực phẩm, đồ ăn nhanh và chuỗi các nhà hàng, khách sạn, điển hình như KFC (Kentucky Fried Chicken), Carvel, Inter Continental Hotels Group, McDonald’s.

Hợp đồng nhượng quyền thương mại có yếu tố nước ngoài là cơ sở pháp lý quan trọng nhất để thực hiện hoạt động kinh doanh nhượng quyền thương mại ra thế giới; là căn cứ hợp tác kinh doanh làm cơ sở làm phát sinh quyền và nghĩa vụ các bên, đồng thời là căn cứ giải quyết tranh chấp giữa các bên. Có thể nói hợp đồng nhượng quyền thương mại đóng vai trò rất quan trọng trong quan hệ nhượng quyền giữa các chủ thể. Tuy nhiên, một thực tế hiện nay đặt ra rằng, quan hệ nhượng quyền thương mại đã được phổ biến rộng rãi từ thế kỷ 19 tại các thị trường Châu Âu, thị trường Mỹ… nhưng vẫn chưa có một văn bản pháp luật thống nhất điều chỉnh các quan hệ này, mà chỉ dừng lại ở việc điều chỉnh trong quy phạm pháp luật quốc gia.

So với các quốc gia trong cùng khu vực, nhượng quyền thương mại vẫn còn là hình thức kinh doanh khá mới mẻ tại Việt Nam. Vào giữa những năm 90 của Thế kỷ 20, hình thức kinh doanh này manh nha xuất hiện lần đầu tiên khi chuỗi hệ thống các cửa hàng cà phê mang thương hiệu Trung Nguyên có mặt ở hầu hết các tỉnh, thành phố trên cả nước. Năm 1998 lần đầu tiên cụm từ “franchise” được pháp luật Việt Nam ghi nhận trong văn bản luật, tại mục 4.1 Thông tư số 1254/1999/TT - BKHCNMT ngày 12/07/1999 hướng dẫn thực hiện Nghị định số 45/1998/NĐ - CP ngày 01/07/1998 của Chính phủ quy định chi tiết về chuyển giao công nghệ.

Ngày 14/06/2006, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã chính thức luật hóa và ghi nhận nhượng quyền thương mại là một loại hình kinh doanh thương mại độc lập tại mục 8, Chương VI, Luật Thương mại 2005. Đây là một mốc quan trọng, đánh dấu cho việc ghi nhận của các nhà làm luật Việt Nam trong việc thừa nhận nhượng quyền thương mại là một loại hình kinh doanh hoàn toàn độc lập và cần phải có các chế định pháp lý riêng biệt để điều chỉnh. Để góp phần thắt chặt hành lang pháp lý cho loại hình kinh doanh này Chính phủ đã ban hành Nghị định số 35/2006/NĐ - CP ngày 31/3/2006 quy định chi tiết Luật Thương mại về hoạt động nhượng quyền thương mại, Nghị định 120/2011/NĐ - CP ngày 16/12/2011 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung thủ tục hành chính tại một số Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết Luật Thương mại.

Bên nhượng quyền phải là thương nhân được thành lập hợp pháp và đã hoạt động kinh doanh ít nhất 1 năm, phải có hệ thống kinh doanh dự kiến dùng để nhượng quyền đã được vận hành ít nhất 1 năm, phải không đang trong tình trạng phá sản hoặc bị giải thể. Bên cạnh đó, bên nhượng quyền cần đảm bảo khả năng cung cấp quy trình nhượng quyền thương mại quốc tế hiệu quả và phù hợp.

Bên nhận nhượng quyền cần có tư cách pháp lý phù hợp, có khả năng tài chính để thực hiện các nghĩa vụ theo hợp đồng nhượng quyền. Ngoài ra, bên nhận nhượng quyền cần có kinh nghiệm quản lý và nguồn nhân lực phù hợp để vận hành hệ thống kinh doanh được nhượng quyền.

Rủi ro về pháp lý bao gồm các vấn đề liên quan đến vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, tranh chấp hợp đồng, thay đổi pháp luật. Để phòng tránh rủi ro này, các bên cần thực hiện thẩm định pháp lý kỹ lưỡng, soạn thảo hợp đồng chi tiết và tuân thủ pháp luật. Việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong nhượng quyền là vô cùng quan trọng, cần đăng ký nhãn hiệu và các đối tượng sở hữu trí tuệ khác.

Rủi ro về tài chính có thể bao gồm việc không thu hồi được vốn đầu tư, biến động tỷ giá, tăng chi phí hoạt động. Rủi ro về hoạt động có thể là không đáp ứng được tiêu chuẩn chất lượng, không kiểm soát được chuỗi cung ứng. Để phòng tránh các rủi ro này, cần có kế hoạch tài chính chi tiết, quản lý dòng tiền hiệu quả và xây dựng hệ thống quản lý chất lượng chặt chẽ.

Thương lượng là phương thức giải quyết tranh chấp đơn giản và nhanh chóng nhất. Hòa giải là phương thức giải quyết tranh chấp thông qua một bên thứ ba trung gian. Trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp thông qua hội đồng trọng tài. Tòa án là phương thức giải quyết tranh chấp cuối cùng, khi các phương thức khác không thành công.

Việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm tính chất của tranh chấp, mối quan hệ giữa các bên và chi phí giải quyết tranh chấp. Nên ưu tiên các phương thức giải quyết tranh chấp hòa bình, như thương lượng và hòa giải, để duy trì mối quan hệ hợp tác giữa các bên. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, việc sử dụng trọng tài hoặc tòa án là cần thiết để bảo vệ quyền lợi của các bên.

Cần bổ sung các quy định chi tiết về nội dung và hình thức của Hợp đồng nhượng quyền thương mại quốc tế, bao gồm các điều khoản về phí nhượng quyền, quyền và nghĩa vụ của các bên, và các điều khoản về giải quyết tranh chấp. Cần tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của bên nhượng quyền, bao gồm việc đăng ký nhãn hiệu, bảo hộ bí mật kinh doanh và chống cạnh tranh không lành mạnh.

Cần nâng cao năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước về nhượng quyền thương mại, bao gồm việc đào tạo đội ngũ cán bộ có chuyên môn, tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm. Ngoài ra, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về nhượng quyền để nâng cao nhận thức của doanh nghiệp và người dân.