Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là quốc gia biển với chiều dài bờ biển trên 3.260 km và diện tích vùng biển trên 1 triệu km², sở hữu hơn 3.000 hải đảo ven bờ cùng hai quần đảo lớn Hoàng Sa và Trường Sa. Kinh tế biển đóng góp từ 30% đến 40% GDP quốc gia, với tốc độ tăng trưởng bình quân GRDP các địa phương ven biển đạt 7,5%/năm trong giai đoạn 2016-2019, vượt mức tăng trưởng chung của cả nước là 6%/năm. Sự phát triển mạnh mẽ của các ngành kinh tế biển như thủy sản, dầu khí, giao thông hàng hải và du lịch đã tạo ra nhu cầu lớn về nhận chìm vật chất ở biển, đặc biệt là vật liệu nạo vét từ các luồng hàng hải và cảng biển.

Hoạt động nhận chìm vật chất ở biển là sự đánh chìm hoặc trút bỏ có chủ định các vật, chất xuống biển nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường biển và ảnh hưởng đến hệ sinh thái. Luật tài nguyên và môi trường biển, hải đảo năm 2015 cùng các văn bản hướng dẫn thi hành đã quy định cụ thể về quản lý hoạt động này, tuy nhiên vẫn còn nhiều tồn tại như thiếu quy chuẩn kỹ thuật, tài liệu hướng dẫn đánh giá tác động môi trường và giám sát quá trình nhận chìm.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng thực hiện pháp luật về nhận chìm vật chất ở biển tại Việt Nam từ năm 2016 đến nay, làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ môi trường biển và phát triển bền vững kinh tế biển. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại vùng biển Việt Nam và thời gian từ khi Luật tài nguyên và môi trường biển, hải đảo có hiệu lực đến nay. Kết quả nghiên cứu góp phần hỗ trợ công tác quản lý nhà nước, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường biển.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết thực hiện pháp luật: Nhấn mạnh quá trình biến các quy định pháp luật thành hành vi thực tế của các chủ thể, bao gồm các hình thức tuân thủ, thi hành, sử dụng và áp dụng pháp luật.
  • Mô hình quản lý tổng hợp tài nguyên và môi trường biển: Đề cao nguyên tắc quản lý đa ngành, đa lĩnh vực nhằm bảo đảm khai thác hiệu quả, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
  • Khái niệm phát triển bền vững: Kết hợp hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển xã hội, đảm bảo nhu cầu hiện tại không làm tổn hại khả năng đáp ứng của các thế hệ tương lai.
  • Nguyên tắc pháp luật quốc tế về nhận chìm: Dựa trên Công ước Luật biển 1982, Công ước Luân Đôn 1972 và Nghị định thư Luân Đôn 1996, quy định chặt chẽ về kiểm soát ô nhiễm và các loại vật chất được phép nhận chìm.

Các khái niệm chính bao gồm: nhận chìm vật chất ở biển, thực hiện pháp luật, quản lý nhà nước về môi trường biển, phát triển bền vững, và hợp tác quốc tế về biển.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp cụ thể:

  • Phương pháp so sánh và đối chiếu: Đánh giá các quy định pháp luật quốc tế và trong nước về nhận chìm vật chất ở biển nhằm xác định sự phù hợp và khoảng cách cần hoàn thiện.
  • Phương pháp phân tích và tổng hợp: Xử lý dữ liệu từ các văn bản pháp luật, báo cáo quản lý, số liệu thống kê và các tài liệu khoa học để xây dựng luận cứ và hệ thống hóa kiến thức.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp: Sử dụng số liệu từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Giao thông Vận tải, Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam, các báo cáo đánh giá tác động môi trường và các văn bản pháp luật liên quan.
  • Phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng: Phân tích các văn bản pháp luật, đánh giá thực trạng quản lý, đồng thời sử dụng số liệu thống kê về khối lượng nạo vét, cấp phép nhận chìm và các hoạt động giám sát.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các văn bản pháp luật, báo cáo quản lý và số liệu từ năm 2016 đến nay, với trọng tâm là các địa phương ven biển và các cơ quan quản lý nhà nước liên quan. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và mức độ liên quan đến hoạt động nhận chìm vật chất ở biển.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 (khi Luật tài nguyên và môi trường biển, hải đảo có hiệu lực) đến năm 2022, đảm bảo cập nhật các quy định và thực tiễn mới nhất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khung pháp luật về nhận chìm vật chất ở biển đã được hoàn thiện nhưng còn thiếu sót kỹ thuật
    Luật tài nguyên và môi trường biển, hải đảo 2015 cùng Nghị định 40/2016/NĐ-CP đã quy định rõ về cấp phép, danh mục vật chất được nhận chìm và trách nhiệm quản lý. Tuy nhiên, các quy chuẩn kỹ thuật, tài liệu hướng dẫn đánh giá tác động môi trường và giám sát trong quá trình nhận chìm vẫn chưa đầy đủ, gây khó khăn cho việc thực thi. Ví dụ, Thông tư 28/2019/TT-BTNMT mới chỉ quy định kỹ thuật đánh giá chất nạo vét và xác định khu vực nhận chìm, chưa bao phủ toàn diện các loại vật chất khác.

  2. Hoạt động nhận chìm vật liệu nạo vét có khối lượng lớn và tăng nhanh
    Theo kế hoạch nạo vét duy tu luồng hàng hải năm 2019 và 2020, tổng khối lượng nạo vét khoảng 5 triệu m³ mỗi năm, chưa kể các dự án cảng mới. Tại các địa phương như Bà Rịa - Vũng Tàu, Quảng Ninh, Hải Phòng, các vị trí nhận chìm đã được quy hoạch cụ thể, nhưng việc giám sát và kiểm soát vẫn còn hạn chế.

  3. Cơ cấu tổ chức quản lý nhà nước về nhận chìm vật chất ở biển đã được thiết lập đồng bộ từ Trung ương đến địa phương
    Chính phủ là cơ quan quản lý nhà nước chung, Bộ Tài nguyên và Môi trường chịu trách nhiệm chuyên môn, Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam tham mưu và thực hiện cấp phép, giám sát. Ở địa phương, Ủy ban nhân dân tỉnh và Sở Tài nguyên và Môi trường là các chủ thể chính. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương còn chưa đồng bộ, dẫn đến chồng chéo và thiếu hiệu quả trong quản lý.

  4. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật và nâng cao nhận thức cộng đồng còn hạn chế
    Mặc dù có nhiều hoạt động tuyên truyền như Tuần lễ biển và hải đảo quốc gia, Ngày đại dương thế giới, nhưng việc phổ biến pháp luật về nhận chìm vật chất ở biển chưa sâu rộng, chưa tạo được sự đồng thuận và ý thức tự giác cao trong cộng đồng và các chủ thể thực hiện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ việc hệ thống pháp luật về nhận chìm vật chất ở biển còn mới, chưa hoàn thiện về mặt kỹ thuật và hướng dẫn chi tiết. So với các quốc gia phát triển như Mỹ, Canada, Nhật Bản, Việt Nam còn thiếu các quy chuẩn kỹ thuật và quy trình giám sát chặt chẽ, dẫn đến khó khăn trong kiểm soát ô nhiễm môi trường biển.

Cơ cấu tổ chức quản lý tuy đã được thiết lập nhưng chưa phát huy hiệu quả do thiếu sự phối hợp liên ngành và hạn chế về năng lực cán bộ chuyên môn. Việc tuyên truyền pháp luật chưa được đầu tư bài bản, dẫn đến nhận thức của các chủ thể thực hiện chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến việc tuân thủ pháp luật.

Dữ liệu về khối lượng nạo vét và nhận chìm vật liệu cho thấy nhu cầu thực tế rất lớn, đòi hỏi phải có giải pháp quản lý hiệu quả để cân bằng giữa phát triển kinh tế biển và bảo vệ môi trường. Biểu đồ thể hiện khối lượng nạo vét duy tu luồng hàng hải qua các năm có thể minh họa xu hướng tăng và áp lực lên môi trường biển.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường tuyên truyền để đảm bảo hoạt động nhận chìm vật chất ở biển tại Việt Nam phát triển bền vững, phù hợp với các cam kết quốc tế và yêu cầu bảo vệ môi trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và quy chuẩn kỹ thuật về nhận chìm vật chất ở biển

    • Xây dựng và ban hành các quy chuẩn kỹ thuật chi tiết về đánh giá tác động môi trường, lựa chọn vị trí nhận chìm, giám sát quá trình nhận chìm.
    • Hoàn thiện các văn bản hướng dẫn thi hành Luật tài nguyên và môi trường biển, hải đảo để tạo hành lang pháp lý rõ ràng, minh bạch.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với các bộ ngành liên quan.

  2. Nâng cao năng lực quản lý và phối hợp liên ngành trong công tác cấp phép, giám sát và xử lý vi phạm

    • Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý nhà nước về nhận chìm vật chất ở biển.
    • Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành và địa phương để tránh chồng chéo, nâng cao hiệu quả quản lý.
    • Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Bộ Nội vụ, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ủy ban nhân dân các tỉnh ven biển.

  3. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật và nâng cao nhận thức cộng đồng

    • Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, lồng ghép nội dung nhận chìm vật chất ở biển vào các chương trình giáo dục, truyền thông môi trường.
    • Khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư ven biển trong bảo vệ môi trường biển.
    • Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Bộ Tài nguyên và Môi trường, các địa phương, tổ chức xã hội.

  4. Ứng dụng khoa học công nghệ trong giám sát và quản lý hoạt động nhận chìm

    • Áp dụng công nghệ quan trắc môi trường biển hiện đại, hệ thống GIS để theo dõi, đánh giá tác động của hoạt động nhận chìm.
    • Phát triển phần mềm quản lý cấp phép và giám sát trực tuyến để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý.
    • Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể: Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài nguyên và Môi trường.

  5. Tăng cường hợp tác quốc tế trong quản lý nhận chìm vật chất ở biển

    • Tham gia và thực thi nghiêm túc các công ước quốc tế như Nghị định thư Luân Đôn 1996.
    • Học hỏi kinh nghiệm quản lý từ các quốc gia phát triển, đồng thời phối hợp xử lý các vấn đề xuyên biên giới về môi trường biển.
    • Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Bộ Ngoại giao, Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường biển

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động nhận chìm vật chất ở biển.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch quản lý, cấp phép và giám sát hoạt động nhận chìm tại địa phương.

  2. Các tổ chức, doanh nghiệp tham gia hoạt động nhận chìm vật chất ở biển

    • Lợi ích: Hiểu rõ quy định pháp luật, nghĩa vụ và quyền lợi trong quá trình thực hiện nhận chìm, từ đó tuân thủ và giảm thiểu rủi ro pháp lý.
    • Use case: Chuẩn bị hồ sơ cấp phép, thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường theo quy định.

  3. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực luật môi trường và quản lý biển

    • Lợi ích: Cung cấp tài liệu tham khảo khoa học, hệ thống hóa kiến thức về thực hiện pháp luật nhận chìm vật chất ở biển tại Việt Nam.
    • Use case: Phát triển các nghiên cứu tiếp theo, đề xuất chính sách mới.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội hoạt động bảo vệ môi trường biển

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về tác động của hoạt động nhận chìm, thúc đẩy sự tham gia giám sát và bảo vệ môi trường biển.
    • Use case: Tham gia các chương trình tuyên truyền, giám sát hoạt động nhận chìm tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nhận chìm vật chất ở biển là gì?
    Nhận chìm vật chất ở biển là hoạt động đánh chìm hoặc trút bỏ có chủ định các vật, chất xuống biển nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt khi xử lý trên đất liền không khả thi hoặc không hiệu quả về kinh tế. Ví dụ như vật liệu nạo vét luồng hàng hải.

  2. Luật pháp Việt Nam quy định thế nào về hoạt động nhận chìm vật chất ở biển?
    Luật tài nguyên và môi trường biển, hải đảo năm 2015 cùng các nghị định, thông tư hướng dẫn quy định rõ về cấp phép, danh mục vật chất được nhận chìm, trách nhiệm quản lý và xử lý vi phạm nhằm bảo vệ môi trường biển.

  3. Ai là chủ thể quản lý và thực hiện pháp luật về nhận chìm vật chất ở biển tại Việt Nam?
    Chủ thể quản lý gồm Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam, Ủy ban nhân dân các tỉnh ven biển và các cơ quan liên quan. Chủ thể thực hiện là các tổ chức, cá nhân được cấp phép nhận chìm và chịu sự giám sát của nhà nước.

  4. Hoạt động nhận chìm vật chất ở biển có ảnh hưởng gì đến môi trường?
    Nếu không được kiểm soát chặt chẽ, nhận chìm vật chất có thể gây ô nhiễm môi trường biển, ảnh hưởng đến hệ sinh thái, sức khỏe con người và các hoạt động kinh tế biển khác. Do đó, việc thực hiện pháp luật và giám sát là rất quan trọng.

  5. Việt Nam đã áp dụng những biện pháp gì để quản lý hoạt động nhận chìm vật chất ở biển?
    Việt Nam đã ban hành hệ thống pháp luật, quy chuẩn kỹ thuật, quy hoạch các khu vực nhận chìm, tổ chức cấp phép, giám sát và xử lý vi phạm. Đồng thời, tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức và hợp tác quốc tế để bảo vệ môi trường biển.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về thực hiện pháp luật nhận chìm vật chất ở biển tại Việt Nam từ năm 2016 đến nay.
  • Pháp luật Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng trong quản lý hoạt động nhận chìm, song còn tồn tại hạn chế về quy chuẩn kỹ thuật và năng lực quản lý.
  • Hoạt động nhận chìm vật liệu nạo vét có khối lượng lớn, đòi hỏi quản lý chặt chẽ để bảo vệ môi trường biển và phát triển bền vững kinh tế biển.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực quản lý, tăng cường tuyên truyền và ứng dụng khoa học công nghệ.
  • Nghiên cứu là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan quản lý, tổ chức thực hiện, nhà nghiên cứu và cộng đồng trong công tác bảo vệ môi trường biển.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách phù hợp với thực tiễn và xu hướng quốc tế.

Call to action: Các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan cần phối hợp chặt chẽ, tăng cường năng lực và nâng cao nhận thức cộng đồng để đảm bảo hoạt động nhận chìm vật chất ở biển phát triển bền vững, hài hòa giữa kinh tế và môi trường.