Pháp Luật Lao Động và Giải Quyết Việc Làm ở Việt Nam trong Thời Kỳ Hội Nhập

Trước năm 1994, pháp luật lao động Việt Nam chủ yếu tập trung vào giai đoạn kế hoạch hóa tập trung. Các văn bản pháp luật thời kỳ này như Sắc lệnh 76/SL và 77/SL tập trung vào quản lý công chức và công nhân viên nhà nước. Hình thức xuất khẩu lao động sang các nước Xã hội chủ nghĩa Đông Âu được thực hiện như một cải cách về lao động việc làm. Nghị quyết 362/CP đặt mục tiêu giải quyết việc làm cho thanh niên, đào tạo đội ngũ lao động có tay nghề. Sự đổi mới quan niệm về việc làm được đánh dấu bằng Nghị định 120/HĐ-BT về chủ trương, phương hướng và biện pháp giải quyết việc làm. Việc chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa sang kinh tế thị trường đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới pháp luật lao động.

Bộ luật Lao động năm 1994 tạo ra sự thay đổi lớn trong quan niệm và cơ chế quản lý lao động ở Việt Nam. Nó khẳng định quyền tự do lựa chọn việc làm, đồng thời quy định trách nhiệm của các bên liên quan trong việc tạo việc làm. Nghị định 72/CP đã cụ thể hóa và hướng dẫn thi hành một số điều của Bộ luật Lao động về việc làm. Ngoài Bộ luật Lao động, các luật khác như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư nước ngoài, Luật Công đoàn cũng đề cập đến vấn đề việc làm và giải quyết việc làm. Bộ luật Lao động năm 1994 đã tạo ra khung pháp lý cơ bản cho thị trường lao động Việt Nam.

Lực lượng lao động cả nước phân bố không đều giữa nông thôn và thành thị. Sự khác biệt lớn giữa các vùng miền, tập trung chủ yếu ở đồng bằng sông Hồng, đồng bằng sông Cửu Long và thấp nhất là vùng Tây Bắc. Tỷ trọng theo khu vực kinh tế là 53,9% - 20,3% - 25,8% tương ứng với Nông lâm Thủy sản - Công nghiệp và Xây dựng - Dịch vụ. Điều này cho thấy sự chuyển dịch cơ cấu lao động diễn ra chậm và chưa phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế.

Thông tư 25/2009/TT-BLĐTB&XH quy định việc ghi chép, cập nhật thông tin được thực hiện hàng tháng, quý, sáu tháng và năm là không thể thực hiện được vì nhiều lý do như các xã phường thị trấn không có lực lượng chuyên trách, không có kinh phí để thực hiện. Việc kết nối mạng thông tin ở các thôn khu dân cư các xã, phường chưa hoàn thiện. Do đó, cần sửa đổi việc ghi chép cập nhật thông tin thực hiện mỗi năm một lần vào quý III trong năm cho phù hợp với tình hình kinh tế xã hội hiện nay.

Chế độ báo cáo theo quy định của Thông tư số 21/2007/TT-BLĐTBXH và Nghị định số 126/2007/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật người Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng thì doanh nghiệp chỉ báo cáo các Sở Lao động - Thương binh và Xã hội số lượng người được tuyển làm việc ở nước ngoài, không có quy định báo cáo lao động bỏ trốn, về trước thời hạn hoặc hoàn thành hợp đồng về nước hay các lý do bất khả kháng khác như tai nạn lao động, vi phạm pháp luật. Điều này dẫn tới việc theo dõi quản lý gặp nhiều khó khăn.

Các quy định về hợp đồng lao động cần được sửa đổi để đảm bảo tính linh hoạt và bảo vệ quyền lợi của người lao động. Cần quy định rõ về thời hạn hợp đồng, các điều khoản chấm dứt hợp đồng, quyền và nghĩa vụ của các bên. Các quy định về tiền lương cần được điều chỉnh để đảm bảo mức lương tối thiểu đáp ứng nhu cầu sống cơ bản của người lao động và phù hợp với tình hình kinh tế xã hội. Cơ chế điều chỉnh tiền lương cần được xây dựng một cách khoa học và minh bạch.

Công tác thanh tra, kiểm tra cần được tăng cường để đảm bảo pháp luật lao động được thực hiện nghiêm chỉnh. Cần có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan chức năng trong việc thanh tra, kiểm tra. Các hành vi vi phạm pháp luật lao động cần được xử lý nghiêm minh để đảm bảo tính răn đe. Cần nâng cao năng lực của đội ngũ thanh tra lao động để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công việc.

Hội nhập kinh tế quốc tế có tác động lớn đến thị trường lao động Việt Nam. Cần đánh giá tác động của các hiệp định thương mại tự do đến việc làm, tiền lương và điều kiện làm việc của người lao động. Cần xác định các ngành nghề có tiềm năng phát triển và các ngành nghề có nguy cơ bị thu hẹp để có các chính sách hỗ trợ phù hợp.

Cần nghiên cứu tình hình thực hiện pháp luật lao động tại các doanh nghiệp để xác định các vấn đề còn tồn tại và đề xuất các giải pháp khắc phục. Cần đánh giá hiệu quả của các biện pháp thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. Cần tìm hiểu nguyên nhân của các vụ tranh chấp lao động và đề xuất các biện pháp phòng ngừa.

Nghiên cứu các chính sách đặc thù hỗ trợ lao động nữ tham gia thị trường lao động, đặc biệt là các chính sách về đào tạo nghề, tín dụng và hỗ trợ khởi nghiệp. Đánh giá hiệu quả của các chính sách này và đề xuất các giải pháp cải thiện để đảm bảo quyền bình đẳng của lao động nữ.

Nghiên cứu và đề xuất các giải pháp ngăn chặn và xử lý hiệu quả các hành vi phân biệt đối xử và quấy rối tình dục tại nơi làm việc. Nâng cao nhận thức của người lao động và người sử dụng lao động về vấn đề này để xây dựng môi trường làm việc an toàn và tôn trọng.

Cần đổi mới cơ chế tham vấn ba bên (Nhà nước, người sử dụng lao động, người lao động) để đảm bảo sự tham gia đầy đủ và hiệu quả của các bên liên quan vào quá trình xây dựng và thực hiện pháp luật lao động. Cần tăng cường vai trò của các tổ chức đại diện người lao động trong việc bảo vệ quyền lợi của người lao động.

Cần nâng cao năng lực cho người lao động để họ có thể tự bảo vệ quyền lợi của mình và thích ứng với sự thay đổi của thị trường lao động. Cần tăng cường đào tạo nghề, đào tạo kỹ năng mềm và cung cấp thông tin về pháp luật lao động cho người lao động.