Pháp Luật Kiểm Toán Nhà Nước và Thực Tiễn Áp Dụng Tại Doanh Nghiệp Nhà Nước

Hoạt động KTNN do cơ quan KTNN tiến hành ở mỗi quốc gia có những tên gọi khác nhau. Ví dụ: Tòa Kiểm toán Cộng hòa Pháp, Cơ quan Tổng Kế toán Hoa Kỳ, Cục Kiểm toán Liên bang Nga, Ủy ban Kiểm toán và Kiểm soát Ấn Độ; Ủy ban Kiểm toán Nhật Bản,v. Phần lớn các khu cực trên thế giới đều thành lập Tổ chức các cơ quan kiểm toán tối cao của khu vực; đồng thời các quốc gia cũng gia nhập Tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao (International Organization of Supreme Audit Institutions – INTOSAI). Ở Việt nam, hoạt động KTNN được tiến hành bởi cơ quan KTNN thành lập theo Nghị định số 70 ngày 11/7/1994 của Chính phủ.

Kiểm toán độc lập theo Điều 2, Nghị định 105/2004/NĐ - CP ngày 30 tháng 3 năm 2004 về kiểm toán độc lập quy định: "Kiểm toán độc lập là việc kiểm tra và xác nhận của kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán về tính trung thực và hợp lý của các tài liệu, số liệu kế toán và báo cáo tài chính của các doanh nghiệp, tổ chức (gọi chung là đơn vị được kiểm toán) khi có yêu cầu của các đơn vị này ". KTNN là cơ quan công quyền thực thi theo quyền lực nhà nước không cần có sự chấp thuận hay yêu cầu của đơn vị được kiểm toán.

"Kiểm toán nội bộ là hoạt động đánh giá và tư vấn độc lập trong nội bộ tổ chức, được thiết kế nhằm cải tiến và làm tăng giá trị cho các hoạt động của tổ chức đó. Giúp tổ chức đạt được các mục tiêu bằng việc đánh giá và cải tiến một cách hệ thống và chuẩn tắc tính hiệu lực của quy trình quản trị, kiểm soát và quản lý rủi ro. Quyết định 832/TC/QĐ/TCKT ngày 28-10-1997 của Bộ trưởng Bộ Tài chính quy định về hoạt động kiểm toán nội bộ tại các DNNN ở Việt Nam.

Luật KTNN quy định rõ các loại hình kiểm toán, bao gồm kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động. Mỗi loại hình có mục tiêu và phạm vi khác nhau, nhằm đảm bảo tính toàn diện trong việc kiểm tra và đánh giá việc quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước. Việc phân loại này giúp KTNN tập trung vào các khía cạnh cụ thể của hoạt động tài chính công.

Hoạt động kiểm toán có ý nghĩa nhằm đánh giá hiệu quả việc sử dụng hợp lý, hợp lệ các nguồn tài chính của Nhà nước. Kết quả này góp phần làm lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia trong việc hoạch định chính sách tài chính. Hoạt động kiểm toán giúp phát hiện và ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật, tham nhũng, lãng phí trong quản lý và sử dụng tài sản công.

Quy trình kiểm toán được quy định chi tiết trong Luật KTNN, bao gồm các bước từ lập kế hoạch kiểm toán, thu thập bằng chứng, đánh giá bằng chứng, lập báo cáo kiểm toán và theo dõi thực hiện kiến nghị kiểm toán. Quy trình này đảm bảo tính khách quan, minh bạch và hiệu quả của hoạt động kiểm toán. Việc tuân thủ quy trình giúp KTNN đưa ra các kết luận và kiến nghị chính xác, có giá trị.

KTNN đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện các trường hợp sai phạm, yếu kém, các sơ hở trong quản lý tài chính nhà nước, không chỉ trong việc giúp các doanh nghiệp hiểu rõ thực trạng công tác quản lý tài chính, tuân thủ và chấp hành pháp luật, kỷ luật tài chính v. mà còn qua đó cung cấp những nguồn thông tin, dữ liệu đầy đủ, đáng tin cậy cho các cơ quan chức năng từ lập dự toán; thảo luận và quyết định ngân sách (quá trình kiểm toán trước); kiểm tra, thanh tra quyết toán NSNN.

Điều 21, Luật KTNN quy định về hệ thống tổ chức của KTNN: KTNN được tổ chức và quản lý tập trung thống nhất gồm bộ máy điều hành, KTNN chuyên ngành, KTNN khu vực và các đơn vị sự nghiệp. Hiện nay KTNN có 25 đơn vị thuộc và trực thuộc. Tổ chức hoạt động của KTNN TỔNG KTNN PHÓ TỔNG KTNN HỘI ĐỒNG KIỂM TOÁN KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC CHUYÊN NGÀNH, KHU VỰC, THAM MƯU KTNN CHUYÊN KTNN CHUYÊN KTNN CHUYÊN KTNN CHUYÊN KTNN CHUYÊN KTNN CHUYÊN KTNN CHUYÊN NGÀNH I NGÀNH II NGÀNH III NGÀNH IV NGÀNH V NGÀNH VI NGÀNH VII KTNN KHU KTNN KHU VUC I VUC II KTNN KHU KTNN KHU VUC IV KTNN KHU KTNN KHU KTNN KHU KTNN KHU VUC III VUC V VUC VI VUC VII VUC VIII KTNN KHU VỤ PJÁP CHẾ VUC I...

Do nhận thức chưa đầy đủ về vị trí vai trò của KTNN, nhiều DNNN vẫn coi như là một công cụ kiểm soát riêng của trung ương và coi mình như đối tượng bị kiểm tra, kiểm soát. Do nhận thức như vậy nên hầu như các DNNN luôn ở trạng thái “bị động” trong mối quan hệ với KTNN. Lẽ ra phải chủ động sử dụng công cụ KTNN phục vụ công tác quản trị DNNN, chủ động yêu cầu KTNN kiểm tra, đánh giá hoạt động tài chính thì DNNN rất e ngại khi “bị” kiểm toán.

KTNN là cơ quan chính thực hiện kiểm toán tại các DNNN. Việc kiểm toán được thực hiện bởi các kiểm toán viên nhà nước có chuyên môn và kinh nghiệm trong lĩnh vực tài chính, kế toán và kiểm toán. KTNN có trách nhiệm đảm bảo tính độc lập, khách quan và tuân thủ pháp luật trong quá trình kiểm toán.

Tất cả các DNNN đều là đối tượng của KTNN. Tuy nhiên, mức độ và tần suất kiểm toán có thể khác nhau tùy thuộc vào quy mô, mức độ rủi ro và tầm quan trọng của DNNN đối với nền kinh tế. Các DNNN có quy mô lớn, hoạt động trong các lĩnh vực quan trọng và có rủi ro cao thường được kiểm toán thường xuyên hơn.

Nội dung kiểm toán đối với DNNN bao gồm kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động. Kiểm toán tài chính tập trung vào tính trung thực và hợp lý của báo cáo tài chính. Kiểm toán tuân thủ tập trung vào việc tuân thủ pháp luật và các quy định của nhà nước. Kiểm toán hoạt động tập trung vào tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả trong quản lý và sử dụng tài sản nhà nước.

Trình tự kiểm toán báo cáo tài chính tại DNNN bao gồm các bước: lập kế hoạch kiểm toán, thu thập bằng chứng, đánh giá bằng chứng, lập báo cáo kiểm toán và theo dõi thực hiện kiến nghị kiểm toán. Kế hoạch kiểm toán phải được xây dựng dựa trên đánh giá rủi ro và xác định các lĩnh vực trọng yếu cần kiểm toán.

Quy trình kiểm toán tuân thủ trong DNNN bao gồm việc xác định các quy định pháp luật và quy chế nội bộ cần tuân thủ, thu thập bằng chứng về việc tuân thủ, đánh giá mức độ tuân thủ và lập báo cáo kiểm toán. Báo cáo kiểm toán phải nêu rõ các vi phạm (nếu có) và kiến nghị các biện pháp khắc phục.

Sau khi hoàn thành kiểm toán, KTNN sẽ gửi báo cáo kiểm toán cho DNNN và các cơ quan liên quan. DNNN có trách nhiệm xem xét, đánh giá và thực hiện các kiến nghị kiểm toán. Các cơ quan liên quan có trách nhiệm giám sát việc thực hiện kiến nghị kiểm toán và xử lý các vi phạm (nếu có).

Định hướng hoàn thiện pháp luật KTNN cần tập trung vào việc nâng cao tính độc lập, khách quan và chuyên nghiệp của KTNN. Đồng thời, cần tăng cường sự phối hợp giữa KTNN và các cơ quan liên quan trong việc kiểm tra, giám sát và xử lý các vi phạm.

Thực trạng pháp luật trong hoạt động kiểm toán DNNN còn nhiều bất cập, hạn chế. Cần có những quy định cụ thể hơn về phạm vi, nội dung và phương pháp kiểm toán đối với DNNN. Đồng thời, cần tăng cường chế tài xử lý đối với các hành vi vi phạm pháp luật trong quản lý và sử dụng tài sản nhà nước.

Các giải pháp cụ thể để nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm toán bao gồm: hoàn thiện quy định pháp luật, xác định vai trò và vị trí của KTNN; hoàn thiện quy chế làm việc của KTNN; hoàn thiện nội dung, phạm vi và phương pháp kiểm toán hoạt động nghiệp vụ kiểm toán BCTC, kiểm toán tuân thủ, kiểm toán hoạt động kiểm toán DNNN; đề xuất nhằm hoàn thiện hệ thống chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước hiện hành; hoàn thiện quy trình kiểm toán DNNN; phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng trong hoạt động KTNN.