Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của ngôn ngữ Trung Quốc như một ngoại ngữ thứ hai, việc nghiên cứu các từ ngữ biểu thị khả năng trong tiếng Hán hiện đại của người học Việt Nam trở nên cấp thiết. Theo ước tính, tại Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc Gia Hà Nội, có khoảng 170 sinh viên không chuyên ngành tiếng Hán đã hoàn thành khóa học tiếng Trung trung cấp, trong đó 138 sinh viên tham gia khảo sát về việc sử dụng các từ biểu thị khả năng như “能”, “可能”, “也许”, “会”, “可以”. Nghiên cứu nhằm phân tích các lỗi sai phổ biến trong việc sử dụng các từ này, từ đó tìm ra nguyên nhân và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập tiếng Trung tại Việt Nam.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là khảo sát thực trạng sử dụng từ biểu thị khả năng của sinh viên không chuyên ngành tiếng Hán, phân loại các loại lỗi sai, phân tích nguyên nhân và đề xuất các biện pháp giảng dạy phù hợp. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào sinh viên năm ba và năm tư ngành tiếng Anh tại Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc Gia Hà Nội trong năm học 2018-2019. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực tiễn và cơ sở lý thuyết cho việc cải thiện phương pháp dạy từ vựng và ngữ pháp tiếng Trung, đặc biệt là các từ biểu thị khả năng, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Trung tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về từ ngữ biểu thị khả năng trong tiếng Hán hiện đại và lý thuyết phân tích lỗi (偏误分析).

  1. Lý thuyết về từ biểu thị khả năng: Nghiên cứu tập trung vào các từ như “能”, “可能”, “也许”, “会”, “可以” – những từ có chức năng biểu thị khả năng hoặc dự đoán trong tiếng Trung. Các từ này thuộc nhóm động từ năng ngôn (助动词) hoặc trạng từ, có đặc điểm ngữ pháp và ngữ nghĩa riêng biệt. Ví dụ, “可能” có thể là danh từ, tính từ hoặc trạng từ, biểu thị mức độ khả năng khác nhau trong ngữ cảnh. Lý thuyết này được củng cố bởi các công trình nghiên cứu của các học giả Trung Quốc như Wang Zhenlai (2002), Zhang Aili (2011) và các từ điển tiếng Hán uy tín.

  2. Lý thuyết phân tích lỗi (偏误分析): Được phát triển dựa trên giả thuyết ngôn ngữ trung gian (中介语), phân tích lỗi giúp xác định các loại lỗi sai trong quá trình học ngôn ngữ thứ hai, bao gồm lỗi về từ vựng, ngữ pháp, ngữ nghĩa và ngữ dụng. Các loại lỗi được phân loại thành: sai nhận thức nghĩa từ, sử dụng sai chức năng từ, nhầm lẫn từ đồng nghĩa, sai vị trí từ, và lỗi do ảnh hưởng của ngôn ngữ mẹ đẻ. Lý thuyết này giúp giải thích nguyên nhân phát sinh lỗi và đề xuất biện pháp khắc phục.

Các khái niệm chính bao gồm: từ biểu thị khả năng, lỗi sai trong học ngôn ngữ, chuyển giao ngôn ngữ (language transfer), quá tổng quát hóa (overgeneralization), và chiến lược học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: 138 bài làm của sinh viên không chuyên ngành tiếng Hán tại Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc Gia Hà Nội, thu thập qua các bài tập gồm: liệt kê từ biểu thị khả năng, điền từ vào chỗ trống, dịch câu, và viết bài luận ngắn khoảng 250 từ.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện (convenience sampling) từ sinh viên năm ba và năm tư đã hoàn thành khóa học tiếng Trung trung cấp.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu về tần suất và tỷ lệ lỗi; phương pháp phân tích nội dung để phân loại và giải thích các loại lỗi sai; phương pháp so sánh đối chiếu để phân tích nguyên nhân lỗi dựa trên sự khác biệt giữa tiếng Việt và tiếng Trung.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019, với giai đoạn thu thập dữ liệu từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2019, phân tích dữ liệu và viết luận văn hoàn thành vào tháng 6 năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận biết từ biểu thị khả năng: 89.13% sinh viên có thể liệt kê đúng các từ biểu thị khả năng trong tiếng Trung như “可以”, “能”, “可能”, “会”, “也许”. Tuy nhiên, 10.87% còn nhầm lẫn khi đưa vào các từ không thuộc nhóm này như “如果”, “容易”.

  2. Lỗi chọn từ trong bài tập điền từ: Trong 8 câu điền từ, tỷ lệ trả lời đúng trung bình đạt khoảng 79.71%. Một số lỗi phổ biến gồm dùng sai “能” và “可以” trong ngữ cảnh không phù hợp, ví dụ 28.26% sinh viên dùng “能” thay cho “可以” trong câu hỏi xin phép, gây sai nghĩa. Tỷ lệ lỗi trong câu số 7 (dùng sai từ trong cấu trúc phủ định) là 21.74%.

  3. Lỗi trong dịch thuật: Trong 8 câu dịch, tỷ lệ dịch đúng trung bình là 81.16%. Một số lỗi sai do nhầm lẫn giữa “能” và “可以”, hoặc dịch sai cấu trúc câu dẫn đến câu không tự nhiên hoặc sai ngữ pháp. Ví dụ, 11.59% dịch sai câu “nhất định sẽ không quên” thành “一定会不忘掉”, gây sai ngữ pháp và ngữ nghĩa.

  4. Lỗi trong bài luận: Sinh viên thường sử dụng chưa chính xác các từ biểu thị khả năng, đặc biệt là trong việc phân biệt sắc thái nghĩa và ngữ pháp của các từ này, dẫn đến câu văn thiếu tự nhiên hoặc sai ngữ pháp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các lỗi sai được xác định là do:

  • Chuyển giao ngôn ngữ mẹ đẻ (negative transfer): Sinh viên thường áp dụng cấu trúc và cách dùng từ trong tiếng Việt sang tiếng Trung, gây nhầm lẫn trong việc chọn từ phù hợp. Ví dụ, từ “có thể” trong tiếng Việt tương ứng với nhiều từ trong tiếng Trung nhưng không phải lúc nào cũng thay thế được nhau.

  • Khó khăn trong việc phân biệt sắc thái nghĩa và chức năng ngữ pháp của các từ biểu thị khả năng: Các từ như “能”, “可以”, “会” có nhiều nghĩa và chức năng khác nhau, sinh viên chưa nắm vững dẫn đến dùng sai.

  • Thiếu cảm nhận ngôn ngữ và kinh nghiệm thực hành: Sinh viên chưa có đủ môi trường giao tiếp thực tế để luyện tập và phân biệt các từ biểu thị khả năng trong các ngữ cảnh khác nhau.

  • Ảnh hưởng của phương pháp giảng dạy và tài liệu học tập: Một số tài liệu chưa giải thích rõ ràng sự khác biệt giữa các từ biểu thị khả năng, giáo viên chưa tập trung hướng dẫn phân biệt sắc thái nghĩa, dẫn đến sinh viên dễ nhầm lẫn.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về lỗi ngôn ngữ do chuyển giao và khó khăn trong học từ vựng phức tạp. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất lỗi theo từng loại từ và bảng phân loại lỗi chi tiết để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giảng dạy phân biệt sắc thái nghĩa và chức năng ngữ pháp của từ biểu thị khả năng: Giáo viên cần thiết kế bài giảng và bài tập cụ thể giúp sinh viên nhận biết và sử dụng đúng các từ như “能”, “可以”, “会”, “可能”, “也许” trong các ngữ cảnh khác nhau. Mục tiêu là giảm tỷ lệ lỗi xuống dưới 10% trong vòng 1 năm học.

  2. Phát triển tài liệu học tập bổ sung với ví dụ thực tế và bài tập đa dạng: Soạn thảo tài liệu tập trung vào các từ biểu thị khả năng, có giải thích chi tiết và bài tập thực hành phong phú, giúp sinh viên luyện tập thường xuyên. Chủ thể thực hiện là nhà xuất bản và giảng viên bộ môn trong vòng 6 tháng.

  3. Tổ chức các hoạt động giao tiếp thực hành và thảo luận nhóm: Tạo môi trường để sinh viên thực hành sử dụng từ biểu thị khả năng trong giao tiếp hàng ngày và viết luận, qua đó nâng cao cảm nhận ngôn ngữ. Mục tiêu là tăng cường kỹ năng sử dụng từ đúng ngữ cảnh trong 1 học kỳ.

  4. Đào tạo nâng cao năng lực giảng viên về phương pháp dạy từ vựng và ngữ pháp tiếng Trung: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phân tích lỗi và phương pháp giảng dạy từ biểu thị khả năng, giúp giáo viên có kỹ năng hướng dẫn hiệu quả hơn. Thời gian thực hiện trong 3 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên tiếng Trung tại các trường đại học và trung tâm ngoại ngữ: Giúp hiểu rõ các lỗi phổ biến của sinh viên Việt Nam khi học từ biểu thị khả năng, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp.

  2. Sinh viên không chuyên ngành tiếng Trung: Cung cấp kiến thức về các từ biểu thị khả năng và các lỗi thường gặp, giúp tự học và cải thiện kỹ năng sử dụng từ vựng.

  3. Nhà biên soạn giáo trình tiếng Trung: Làm cơ sở để xây dựng tài liệu giảng dạy có trọng tâm, bổ sung các phần giải thích và bài tập về từ biểu thị khả năng.

  4. Các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học ứng dụng và giảng dạy tiếng Trung: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu về lỗi ngôn ngữ, góp phần phát triển nghiên cứu về học tiếng Trung tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Từ biểu thị khả năng nào trong tiếng Trung dễ gây nhầm lẫn nhất cho người học Việt Nam?
    “能” và “可以” là hai từ dễ gây nhầm lẫn nhất do cả hai đều có thể dịch là “có thể” trong tiếng Việt nhưng có sắc thái nghĩa và ngữ pháp khác nhau. Ví dụ, “我能听懂” nhấn mạnh khả năng chủ quan, còn “我可以听懂” nhấn mạnh sự cho phép hoặc điều kiện khách quan.

  2. Làm thế nào để phân biệt “会” và “可能” khi biểu thị khả năng?
    “会” thường dùng để chỉ khả năng xảy ra trong tương lai hoặc thói quen, còn “可能” nhấn mạnh sự không chắc chắn, khả năng xảy ra thấp hơn. Ví dụ: “他会来” (Anh ấy sẽ đến) mang tính dự đoán chắc chắn hơn “他可能来” (Anh ấy có thể đến).

  3. Tại sao sinh viên thường dùng sai từ biểu thị khả năng trong câu hỏi xin phép?
    Do ảnh hưởng của tiếng Việt, sinh viên thường dùng “能” thay vì “可以” trong câu hỏi xin phép, trong khi “可以” mới là từ phù hợp để hỏi về sự cho phép. Ví dụ, “我可以喝这杯茶吗？” đúng, còn “我能喝这杯茶吗？” nghe không tự nhiên.

  4. Có thể dùng các từ biểu thị khả năng thay thế cho nhau trong mọi ngữ cảnh không?
    Không, các từ này có sắc thái nghĩa và chức năng ngữ pháp khác nhau, không thể thay thế hoàn toàn cho nhau. Việc dùng sai có thể làm câu văn mất nghĩa hoặc không tự nhiên.

  5. Làm thế nào để cải thiện việc sử dụng từ biểu thị khả năng cho người học tiếng Trung?
    Cần kết hợp giảng dạy lý thuyết rõ ràng, bài tập thực hành đa dạng, môi trường giao tiếp thực tế và phản hồi kịp thời từ giáo viên để người học nhận biết và sửa lỗi hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã khảo sát và phân tích lỗi sử dụng từ biểu thị khả năng trong tiếng Hán hiện đại của 138 sinh viên không chuyên ngành tiếng Hán tại Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc Gia Hà Nội.
  • Phân loại được các lỗi phổ biến gồm nhầm lẫn từ đồng nghĩa, dùng sai chức năng ngữ pháp và ảnh hưởng của ngôn ngữ mẹ đẻ.
  • Nguyên nhân chính là do chuyển giao ngôn ngữ, khó khăn trong phân biệt sắc thái nghĩa và hạn chế trong phương pháp giảng dạy.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập từ biểu thị khả năng trong tiếng Trung.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp này trong thực tế giảng dạy và đánh giá hiệu quả qua các nghiên cứu tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các giảng viên và nhà quản lý đào tạo tiếng Trung nên áp dụng các khuyến nghị trong luận văn để cải thiện chất lượng giảng dạy, đồng thời khuyến khích sinh viên tích cực luyện tập và phản hồi để nâng cao kỹ năng sử dụng từ biểu thị khả năng.