Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngành công nghiệp điện ảnh hoạt hình phát triển mạnh mẽ, Pixar Animation Studios đã trở thành biểu tượng với 23 bộ phim được sản xuất từ năm 1995 đến 2020, thu hút sự quan tâm của nhiều nhóm đối tượng khán giả. Từ năm 2015 đến 2020, 9 bộ phim tiêu biểu của Pixar như Inside Out, Coco, Toy Story 4, Soul... đã tạo nên làn sóng đánh giá sôi nổi trên các phương tiện truyền thông. Việc phân tích các bài đánh giá phim bằng tiếng Anh và tiếng Việt giúp hiểu rõ hơn về cách thức thể hiện thái độ của người viết trong hai ngôn ngữ khác nhau, đặc biệt trong bối cảnh giao tiếp đa văn hóa và phát triển kỹ năng viết tiếng Anh chuyên ngành.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khám phá các nguồn ngữ liệu thái độ (Attitudinal resources) trong các bài đánh giá phim Pixar, tập trung vào ba khía cạnh chính: Affect (cảm xúc), Judgement (đánh giá hành vi con người) và Appreciation (đánh giá thẩm mỹ). Phạm vi nghiên cứu bao gồm 40 bài đánh giá phim trực tuyến, trong đó 20 bài viết bằng tiếng Anh và 20 bài viết bằng tiếng Việt, được thu thập từ các trang báo uy tín tại Mỹ và Việt Nam trong giai đoạn 2015-2020. Nghiên cứu không chỉ góp phần làm rõ sự tương đồng và khác biệt trong cách biểu đạt thái độ giữa hai ngôn ngữ mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao kỹ năng viết và giảng dạy tiếng Anh chuyên ngành báo chí.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên Lý thuyết Appraisal của Martin và White (2005), một mô hình ngôn ngữ học chức năng nhằm phân tích cách thức ngôn ngữ được sử dụng để thể hiện đánh giá, cảm xúc và quan điểm trong văn bản. Appraisal bao gồm ba hệ thống chính: Attitude (Thái độ), Engagement (Tương tác ngôn ngữ) và Graduation (Mức độ đánh giá). Trong đó, hệ thống Attitude được tập trung phân tích với ba phân hệ con:

  • Affect: Thể hiện cảm xúc và phản ứng tình cảm của người viết hoặc nhân vật trong phim, bao gồm các trạng thái như vui buồn, lo lắng, yêu ghét.
  • Judgement: Đánh giá hành vi và phẩm chất con người dựa trên các chuẩn mực xã hội, gồm hai loại chính là Social Esteem (đánh giá về năng lực, tính cách) và Social Sanction (đánh giá về đạo đức, tính chính trực).
  • Appreciation: Đánh giá về các đối tượng phi nhân, như hình thức, cấu trúc, tác động thẩm mỹ của phim, bao gồm các khía cạnh như Reaction (phản ứng), Composition (cấu trúc) và Valuation (giá trị).

Ngoài ra, nghiên cứu cũng tham khảo các khái niệm về sự phân bố thái độ tích cực và tiêu cực, cũng như cách thức biểu đạt trực tiếp và gián tiếp trong ngôn ngữ đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định lượng và định tính để phân tích dữ liệu. Cỡ mẫu gồm 40 bài đánh giá phim Pixar (20 tiếng Anh, 20 tiếng Việt), được chọn ngẫu nhiên từ các trang báo điện tử uy tín như New York Times, CNN, Forbes (Mỹ) và Tuổi Trẻ, Thanh Niên, VnExpress (Việt Nam). Mỗi bài đánh giá có độ dài khoảng 800-1000 từ, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân loại và mã hóa các nguồn ngữ liệu thái độ theo ba phân hệ Affect, Judgement, Appreciation dựa trên khung Appraisal.
  • Thống kê tần suất xuất hiện của từng loại thái độ trong các bài đánh giá, tính tỷ lệ phần trăm và so sánh giữa hai ngôn ngữ.
  • Phân tích định tính để làm rõ cách thức biểu đạt, ví dụ minh họa và giải thích sự khác biệt, tương đồng.
  • So sánh đối chiếu nhằm rút ra các điểm tương đồng và khác biệt trong việc sử dụng ngôn ngữ đánh giá giữa tiếng Anh và tiếng Việt.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo các bước: lựa chọn đề tài, thu thập dữ liệu, phân loại và mã hóa, phân tích số liệu, trình bày kết quả và thảo luận, cuối cùng là đề xuất giải pháp và khuyến nghị.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tần suất sử dụng các nguồn thái độ: Tổng cộng có 339 giá trị thái độ trong bài đánh giá tiếng Anh (EMRs) và 506 giá trị trong bài đánh giá tiếng Việt (VMRs). Cả hai ngôn ngữ đều ưu tiên sử dụng Appreciation (khoảng 65% trong cả hai), tiếp theo là Affect (khoảng 20%) và cuối cùng là Judgement (khoảng 14%). Điều này cho thấy các nhà phê bình tập trung nhiều hơn vào việc đánh giá thẩm mỹ và giá trị của phim hơn là cảm xúc cá nhân hay đánh giá hành vi nhân vật.

  2. Phân bố các phân loại Affect: Trong Affect, bốn phân loại gồm Un/Happiness (vui buồn), In/Security (an toàn/bất an), Dis/Satisfaction (hài lòng/không hài lòng) và Dis/Inclination (khao khát/sợ hãi) đều xuất hiện trong cả hai ngôn ngữ. Un/Happiness chiếm tỷ lệ cao nhất (khoảng 32%), tiếp theo là In/Security (khoảng 25%), Dis/Inclination và Dis/Satisfaction chiếm tỷ lệ thấp hơn. Điều này phản ánh sự chú trọng của người viết vào việc thể hiện cảm xúc liên quan đến tình cảm và sự an toàn tâm lý của nhân vật cũng như khán giả.

  3. Biểu đạt Judgement: Các bài đánh giá sử dụng Judgement để đánh giá hành vi và phẩm chất nhân vật, với sự cân bằng giữa các đánh giá tích cực và tiêu cực. Các từ ngữ thể hiện năng lực, đạo đức, tính cách được sử dụng để làm nổi bật hoặc phê phán nhân vật trong phim. Tuy nhiên, tần suất Judgement thấp hơn so với Appreciation và Affect, phù hợp với mục đích tránh tiết lộ quá nhiều chi tiết gây mất hứng thú cho người xem.

  4. Sự khác biệt ngôn ngữ và văn hóa: Mặc dù có nhiều điểm tương đồng, các bài đánh giá tiếng Việt có xu hướng sử dụng nhiều giá trị thái độ hơn, thể hiện sự phong phú trong cách diễn đạt cảm xúc và đánh giá. Ví dụ, các bài viết tiếng Việt thường dùng các cụm từ mô tả sinh động về màu sắc, âm thanh và cảm xúc, trong khi bài viết tiếng Anh tập trung vào các từ ngữ đánh giá trực tiếp và súc tích hơn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự ưu tiên sử dụng Appreciation có thể do đặc thù của thể loại bài đánh giá phim, nơi người viết cần tập trung vào việc truyền tải giá trị thẩm mỹ và tác động của phim đến khán giả mà không tiết lộ quá nhiều nội dung cốt truyện. Điều này phù hợp với mục tiêu giữ sự tò mò và thu hút người đọc.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với các phát hiện về việc ưu tiên đánh giá thẩm mỹ trong các bài viết báo chí và quảng cáo dịch vụ công. Sự tương đồng trong phân bố các phân loại Affect cũng phản ánh những cảm xúc phổ biến mà phim hoạt hình Pixar thường khơi gợi, như niềm vui, sự an toàn và khao khát.

Việc các bài viết tiếng Việt sử dụng nhiều giá trị thái độ hơn có thể liên quan đến đặc điểm văn hóa và phong cách viết báo chí Việt Nam, vốn ưa chuộng sự mô tả chi tiết và biểu cảm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm các phân loại Attitude trong hai ngôn ngữ, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt và tương đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng viết đánh giá phim theo khung Appraisal: Các khóa học và tài liệu giảng dạy tiếng Anh chuyên ngành báo chí nên tích hợp kiến thức về các nguồn thái độ (Affect, Judgement, Appreciation) để giúp học viên nâng cao khả năng biểu đạt cảm xúc và đánh giá một cách hiệu quả. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: các trường đại học, trung tâm đào tạo ngôn ngữ.

  2. Phát triển tài liệu tham khảo song ngữ về ngôn ngữ đánh giá phim: Biên soạn các tài liệu so sánh cách sử dụng ngôn ngữ đánh giá trong tiếng Anh và tiếng Việt, giúp người học và nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về sự khác biệt văn hóa và ngôn ngữ. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: các nhà nghiên cứu, biên tập viên giáo trình.

  3. Ứng dụng kết quả nghiên cứu trong giảng dạy viết luận văn và báo chí: Giảng viên có thể sử dụng các ví dụ minh họa từ nghiên cứu để hướng dẫn sinh viên cách sử dụng ngôn ngữ đánh giá phù hợp trong các bài viết học thuật và báo chí. Thời gian: liên tục; Chủ thể: giảng viên, sinh viên chuyên ngành Ngôn ngữ Anh, Báo chí.

  4. Khuyến khích nghiên cứu tiếp theo mở rộng phạm vi và thể loại văn bản: Nghiên cứu có thể được mở rộng sang các thể loại khác như bình luận phim, phê bình văn học hoặc các bài viết quảng cáo để kiểm chứng tính ứng dụng của Appraisal Theory trong nhiều ngữ cảnh hơn. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: các nhà nghiên cứu, sinh viên cao học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Ngôn ngữ Anh, Báo chí: Giúp hiểu sâu về cách thức biểu đạt thái độ trong văn bản, nâng cao kỹ năng viết và phân tích ngôn ngữ trong các bài luận và báo cáo nghiên cứu.

  2. Giảng viên và nhà đào tạo tiếng Anh chuyên ngành: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để thiết kế chương trình giảng dạy, đặc biệt trong lĩnh vực viết luận văn, báo chí và truyền thông.

  3. Nhà báo, biên tập viên và nhà phê bình phim: Hỗ trợ phát triển kỹ năng viết bài đánh giá phim chuyên nghiệp, sử dụng ngôn ngữ đánh giá hiệu quả để thu hút và thuyết phục độc giả.

  4. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học và dịch thuật: Cung cấp dữ liệu và phân tích so sánh ngôn ngữ đánh giá giữa tiếng Anh và tiếng Việt, phục vụ cho các nghiên cứu liên ngôn ngữ và văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Appraisal Theory là gì và tại sao được chọn làm khung phân tích?
    Appraisal Theory là mô hình ngôn ngữ học chức năng giúp phân tích cách thức ngôn ngữ thể hiện đánh giá, cảm xúc và quan điểm. Nó được chọn vì khả năng bao quát và chi tiết trong việc phân loại các nguồn thái độ, phù hợp với mục tiêu nghiên cứu về ngôn ngữ đánh giá trong bài viết phim.

  2. Tại sao nghiên cứu chỉ tập trung vào ba phân hệ Affect, Judgement và Appreciation?
    Ba phân hệ này thuộc hệ thống Attitude, trực tiếp liên quan đến việc thể hiện cảm xúc, đánh giá hành vi con người và đánh giá thẩm mỹ, là trọng tâm của các bài đánh giá phim. Các hệ thống khác như Engagement và Graduation không được phân tích sâu do phạm vi nghiên cứu giới hạn.

  3. Làm thế nào để đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của dữ liệu?
    Dữ liệu được thu thập từ các trang báo điện tử uy tín, bài viết có độ dài và chất lượng tương đương, đồng thời quá trình phân tích tuân thủ nghiêm ngặt khung lý thuyết và phương pháp luận đã được công nhận.

  4. Có sự khác biệt lớn nào trong cách biểu đạt thái độ giữa tiếng Anh và tiếng Việt không?
    Mặc dù có nhiều điểm tương đồng về phân bố các nguồn thái độ, bài viết tiếng Việt thường sử dụng nhiều giá trị thái độ hơn và có phong cách mô tả sinh động hơn, phản ánh sự khác biệt văn hóa và phong cách viết.

  5. Nghiên cứu này có thể ứng dụng như thế nào trong thực tế giảng dạy?
    Kết quả nghiên cứu giúp giảng viên thiết kế bài giảng về kỹ năng viết đánh giá, cung cấp ví dụ minh họa cụ thể, đồng thời hỗ trợ sinh viên hiểu và vận dụng ngôn ngữ đánh giá hiệu quả trong các bài viết học thuật và báo chí.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định và phân tích thành công các nguồn ngữ liệu thái độ trong 40 bài đánh giá phim Pixar bằng tiếng Anh và tiếng Việt, tập trung vào Affect, Judgement và Appreciation.
  • Kết quả cho thấy Appreciation chiếm ưu thế trong cả hai ngôn ngữ, phản ánh sự chú trọng vào đánh giá thẩm mỹ và giá trị của phim.
  • Các phân loại Affect được sử dụng tương tự nhau, với Un/Happiness và In/Security là phổ biến nhất, thể hiện cảm xúc phong phú của nhân vật và khán giả.
  • Sự khác biệt về số lượng và phong cách biểu đạt thái độ giữa hai ngôn ngữ phản ánh ảnh hưởng của văn hóa và truyền thống viết báo chí.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu sang các thể loại văn bản khác và ứng dụng kết quả vào giảng dạy, đào tạo kỹ năng viết tiếng Anh chuyên ngành.

Hành động đề xuất: Các nhà nghiên cứu và giảng viên nên khai thác kết quả này để phát triển tài liệu giảng dạy và nghiên cứu sâu hơn về ngôn ngữ đánh giá trong các lĩnh vực liên quan.