Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Rủi Ro Thanh Khoản Của Các Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam

Khái niệm thanh khoản khá trừu tượng và có sự thay đổi theo lịch sử phát triển của tiền tệ và hệ thống tài chính. Theo lý thuyết tài chính, trong bối cảnh thị trường vốn không hoàn hảo, việc luân chuyển vốn giữa các thành phần kinh tế đòi hỏi một lượng tài sản tài chính phi rủi ro thích hợp, đóng vai trò là công cụ trao đổi được chấp nhận rộng rãi. Các ngân hàng thương mại đóng vai trò là nhà cung cấp tính thanh khoản, trợ cấp các khoản vay hoặc nắm giữ chứng khoán nợ sơ cấp, đồng thời tập trung vốn từ các nhà đầu tư bằng cách phát hành chứng khoán nợ gián tiếp. “Thanh khoản là khả năng tiếp cận các khoản tài sản hoặc nguồn vốn có thể dùng để chi trả với chi phí hợp lý ngay khi nhu cầu vốn phát sinh.” (PGS. Trần Huy Hoàng, Giáo trình Quản trị ngân hàng thương mại, Nxb Lao động –Xã hội, 2011). Tài sản được coi là thanh khoản khi có sẵn số lượng, thị trường giao dịch, thời gian giao dịch và giá cả hợp lý.

Cung thanh khoản là nguồn cung cấp thanh khoản cho ngân hàng, bao gồm tiền mặt, tiền gửi tại NHNN, tiền gửi tại các TCTD khác, thu nhận tiền gửi từ khách hàng, khách hàng tín dụng hoàn trả các khoản gốc và lãi, bán các TSC của NHTM, vay từ thị trường liên ngân hàng, thu từ các khoản nợ phải thu khác. Cầu thanh khoản là các khoản vốn làm giảm ngân quỹ của ngân hàng, là các nhu cầu vốn cho các hoạt động khác nhau của ngân hàng. Cầu thanh khoản bao gồm hoàn trả tiền gửi cho khách hàng, hoàn trả các khoản đi vay, chuyển tiền thanh toán theo yêu cầu của khách hàng, chi các khoản chi phí hoạt động, chi trả các khoản nộp ngân sách nhà nước, trả cổ tức, chi trả các khoản nợ khác… Trạng thái thanh khoản ròng của ngân hàng được xác định bằng cung thanh khoản trừ đi cầu thanh khoản.

Rủi ro thanh khoản là loại rủi ro xuất hiện khi ngân hàng thiếu khả năng chi trả, không chuyển đổi kịp các loại tài sản ra tiền hoặc không có khả năng vay mượn để đáp ứng yêu cầu của các hợp đồng thanh toán. Nếu một NHTM mất khả năng đáp ứng các nhu cầu vốn khả dụng phục vụ cho hoạt động kinh doanh tại mọi thời điểm như chi trả tiền gửi, giải ngân cho vay, thực hiện chuyển khoản thanh toán, hoàn trả các khoản đi vay, chi phí nghiệp vụ và thuế, chi trả cổ tức…thì có thể nói NHTM đã rơi vào tình trạng khó khăn thanh toán. Rủi ro thanh khoản không chỉ ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng mà còn tác động đến thị trường tiền tệ và toàn bộ nền kinh tế.

Quản lý tài sản nợ (ALM) kém hiệu quả là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến rủi ro thanh khoản. Sự không phù hợp về kỳ hạn và lãi suất giữa tài sản và nợ có thể gây ra thiếu hụt thanh khoản khi ngân hàng phải đối mặt với nhu cầu rút tiền lớn hoặc không thể tái cấp vốn các khoản nợ đến hạn. Việc không theo dõi sát sao các luồng tiền vào và ra, cũng như không dự báo chính xác nhu cầu thanh khoản, có thể khiến ngân hàng rơi vào tình trạng khó khăn.

Việc tập trung tín dụng vào một số ngành hoặc khách hàng nhất định làm tăng rủi ro thanh khoản. Nếu các ngành hoặc khách hàng này gặp khó khăn tài chính, ngân hàng có thể phải đối mặt với tình trạng nợ xấu gia tăng và giảm khả năng thu hồi vốn. Đồng thời, sự phụ thuộc vào một số ít nguồn vốn huy động cũng khiến ngân hàng dễ bị tổn thương khi các nguồn vốn này bị gián đoạn. Đa dạng hóa nguồn vốn và phân tán rủi ro tín dụng là những biện pháp quan trọng để giảm thiểu rủi ro thanh khoản.

Biến động kinh tế vĩ mô như lạm phát, suy thoái kinh tế và thay đổi lãi suất có thể ảnh hưởng lớn đến thanh khoản của ngân hàng. Lạm phát cao có thể làm giảm giá trị của tiền gửi và làm tăng nhu cầu rút tiền. Suy thoái kinh tế có thể làm giảm khả năng trả nợ của khách hàng và làm tăng nợ xấu. Thay đổi chính sách tiền tệ, đặc biệt là tăng lãi suất, có thể làm tăng chi phí huy động vốn của ngân hàng. Các ngân hàng cần theo dõi sát sao các biến động kinh tế vĩ mô và điều chỉnh chiến lược kinh doanh để ứng phó với các tác động tiêu cực.

Phương pháp này tập trung vào việc phân tích các nguồn cung và cầu thanh khoản của ngân hàng. Bằng cách theo dõi sát sao các luồng tiền vào và ra, ngân hàng có thể xác định được các khoảng thời gian có thể xảy ra thiếu hụt thanh khoản. Phương pháp này đòi hỏi ngân hàng phải có hệ thống thông tin quản lý hiệu quả để thu thập và phân tích dữ liệu một cách chính xác.

Các chỉ số thanh khoản như tỷ lệ dự trữ thanh khoản, tỷ lệ cho vay trên tiền gửi, và tỷ lệ tài sản lỏng trên tổng tài sản có thể được sử dụng để đánh giá khả năng thanh khoản của ngân hàng. Các chỉ số này cung cấp một cái nhìn tổng quan về tình hình thanh khoản của ngân hàng và giúp ngân hàng so sánh với các ngân hàng khác trong ngành. Tuy nhiên, các chỉ số thanh khoản chỉ là một phần của bức tranh và cần được sử dụng kết hợp với các phương pháp khác.

Phương pháp khe hở tài trợ (FGAP) so sánh tài sản nhạy cảm với lãi suất và nợ nhạy cảm với lãi suất trong các khoảng thời gian khác nhau. Khe hở tài trợ dương cho thấy ngân hàng có nhiều tài sản nhạy cảm với lãi suất hơn nợ nhạy cảm với lãi suất, và ngược lại. Phương pháp này giúp ngân hàng dự báo tác động của thay đổi lãi suất đến thanh khoản và lợi nhuận.

Tăng vốn tự có giúp ngân hàng có đủ nguồn lực để đối phó với các cú sốc thanh khoản. Cải thiện quản trị tài sản, đặc biệt là quản lý rủi ro kỳ hạn và đảm bảo tỷ lệ cân đối giữa tài sản có và tài sản nợ, giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro thanh khoản.

Đa dạng hóa nguồn vốn huy động giúp ngân hàng giảm sự phụ thuộc vào một số ít nguồn vốn và giảm thiểu rủi ro khi các nguồn vốn này bị gián đoạn. Tăng cường công tác thẩm định khách hàng và kiểm toán giúp ngân hàng giảm thiểu nợ xấu và tăng khả năng thu hồi vốn.

Cơ quan quản lý nhà nước cần hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo tính hiệu quả trong công tác quản lý và giám sát hoạt động ngân hàng. Tăng cường và nâng cao công tác giám sát từ xa hoạt động của các NHTM giúp cơ quan quản lý nhà nước phát hiện sớm các dấu hiệu rủi ro thanh khoản và có biện pháp can thiệp kịp thời.

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng từ báo cáo tài chính của 14 ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2007-2013, cùng với dữ liệu kinh tế vĩ mô từ IMF. Phương pháp nghiên cứu định lượng được sử dụng để kiểm định và nhận diện các nhân tố thông qua các giá trị, độ tin cậy, kiểm định mô hình nghiên cứu và các giả thuyết nghiên cứu, xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến rủi ro thanh khoản.

Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng quy mô tổng tài sản của ngân hàng có tác động nghịch chiều đến rủi ro thanh khoản, điều này có nghĩa là các ngân hàng lớn hơn có xu hướng quản lý thanh khoản tốt hơn. Ngược lại, tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản có tác động cùng chiều, cho thấy việc cho vay quá nhiều có thể làm tăng rủi ro thanh khoản.

Nghiên cứu còn một số hạn chế, do giới hạn về thời gian và dữ liệu, nên chưa thể đưa vào mô hình các biến tác động về mặt chính sách và các biến vĩ mô khác như tỷ lệ thất nghiệp, chế độ tỷ giá hối đoái, lãi suất liên ngân hàng… Trong tương lai, với nguồn số liệu và kiến thức sâu hơn, tác giả mong muốn hoàn thiện mô hình đo lường với độ tin cậy cao hơn để đưa ra các giải pháp cụ thể và hiệu quả hơn.

Các giải pháp và khuyến nghị cho NHTM Việt Nam bao gồm tăng vốn tự có, cải thiện quản trị tài sản nợ (ALM), đa dạng hóa nguồn vốn, tăng cường công tác thẩm định tín dụng, và xây dựng hệ thống quản trị rủi ro hiệu quả. Các ngân hàng cũng cần chú trọng đến việc đào tạo và nâng cao trình độ chuyên môn cho nhân viên trong lĩnh vực quản trị rủi ro.

Trong tương lai, quản trị rủi ro thanh khoản sẽ ngày càng trở nên quan trọng hơn trong ngành ngân hàng, do sự phát triển của thị trường tài chính, sự cạnh tranh gay gắt, và các biến động kinh tế vĩ mô. Các ngân hàng cần tiếp tục đầu tư vào công nghệ và phát triển các công cụ phân tích dữ liệu tiên tiến để quản lý rủi ro thanh khoản một cách hiệu quả.

Cơ quan quản lý nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng. Cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường giám sát hoạt động ngân hàng, và thực hiện tái cơ cấu hệ thống ngân hàng để đảm bảo sự an toàn và hiệu quả của hệ thống ngân hàng.