Nghiên Cứu Về Kinh Dịch: Tác Động và Ý Nghĩa Trong Văn Hóa Việt Nam

Chữ Dịch bao hàm ba ý nghĩa: Bất Dịch (không thay đổi), Giao Dịch (trao đổi, thảo luận giữa sự vật và hiện tượng), và Biến Dịch (kết quả của giao dịch). Biến Dịch là quan trọng nhất, tương ứng với triết lý vận động là phương thức tồn tại và thuộc tính cố hữu của vật chất. Ví dụ, âm dương trai gái giao nhau sẽ tạo ra kết quả. Sự thay đổi liên tục là bản chất của thế giới.

Kinh Dịch khởi thủy từ Phục Hy, người tìm ra Hà Đồ. Sau đó, vua Hạ Vũ tìm thấy Lạc Thư. Văn Vương viết Thoán từ, Chu Công Đán đặt lời cho từng hào. Khổng Tử viết Thập Dực (mười cánh) để giải thích ý nghĩa Thoán từ và những câu khó hiểu trong Kinh Dịch. Kinh Dịch được chia làm hai thiên: Thượng Kinh (30 quẻ) và Hạ Kinh (34 quẻ). Do đó, Kinh Dịch được xây dựng bởi năm tác giả, từ Phục Hy đến Khổng Tử.

Thời Lý, Kinh Dịch đã được đưa vào học hành và thi cử. Nhà Nho phải am tường Nho Y Lý Số. Kinh Dịch là kinh điển quan trọng nhất đối với Nho gia trong Tứ Thư Ngũ Kinh, nên gọi là Kinh. Nó đứng đầu trong năm Kinh. Kinh Dịch còn gọi là bản Kinh, thống nhất thiên văn, địa lý, nhạc luật, binh pháp, luật làm thơ, thuật toán, tôn giáo vào một.

Khác với nghiên cứu Dịch ở Trung Quốc, người Việt Nam có cách hiểu và tiếp cận riêng khi tiếp thu Kinh Dịch. Phần lớn nội dung bói toán, thuật số, từ ngữ, nguồn gốc của Kinh Dịch ít được chú ý, mà các nhà nghiên cứu Dịch Việt Nam thường quan tâm đến nghĩa lý trong Kinh Dịch nhằm ứng dụng về tư tưởng đạo đức hay dùng vào việc binh pháp.

Nhiều danh nhân Việt Nam đã sử dụng Kinh Dịch. Nguyễn Trãi với Quân trung từ mệnh tập. Nguyễn Bỉnh Khiêm với Trung Tân quán ngụ hứng, Trịnh Phùng sấm ký. Đặng Thái Phương với Chu Dịch quốc âm diễn giải. Lê Quý Đôn có Dịch kinh phu thuyết, đặc biệt để cả quyển I trong bộ Vân đài loại ngữ để viết về lý khí xuất phát từ Dịch học.

Âm và Dương là hai mặt đối lập nhưng thống nhất, luôn vận động và chuyển hóa lẫn nhau. Sự vận động này tạo nên sự biến đổi của vạn vật. Ví dụ, khi âm thịnh thì dương suy và ngược lại. Quá trình tương tác này là động lực cho sự phát triển.

Kinh Dịch nhấn mạnh mối liên hệ phổ biến giữa các sự vật và hiện tượng. Mọi thứ đều liên quan và ảnh hưởng lẫn nhau. Sự thay đổi của một yếu tố có thể tác động đến toàn bộ hệ thống. Ví dụ, mối liên hệ giữa các hào trong quẻ.

Mâu thuẫn là sự tồn tại của hai mặt đối lập trong một thể thống nhất. Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập tạo ra động lực cho sự thay đổi. Kinh Dịch nhận diện mâu thuẫn như một yếu tố tất yếu của sự phát triển.

Sự tích lũy về lượng đến một mức độ nhất định sẽ dẫn đến sự thay đổi về chất. Quy luật này được thể hiện trong Kinh Dịch qua sự biến đổi của các hào và quẻ. Thay đổi nhỏ có thể dẫn đến hệ quả lớn.

Sự phủ định của phủ định là một quá trình vận động không ngừng. Một sự vật bị phủ định, rồi sau đó sự phủ định này lại bị phủ định bởi một sự vật mới cao hơn. Quá trình này lặp đi lặp lại, tạo ra sự phát triển liên tục.

Nhiều nhà khoa học đã tìm thấy sự tương đồng giữa Kinh Dịch và các lý thuyết khoa học hiện đại như vật lý lượng tử, toán học nhị phân. Tuy nhiên, việc ứng dụng Kinh Dịch trong khoa học hiện đại vẫn còn nhiều thách thức.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị Kinh Dịch là rất quan trọng. Cần có những nghiên cứu sâu sắc và phổ biến rộng rãi để Kinh Dịch có thể đóng góp vào sự phát triển của xã hội hiện đại. Thế hệ trẻ cần được tiếp cận với Kinh Dịch một cách khoa học và có hệ thống.

Những nguyên lý triết học về sự thay đổi, mâu thuẫn và cân bằng trong Kinh Dịch vẫn có giá trị ứng dụng trong nhiều lĩnh vực của đời sống như quản lý, kinh doanh, và phát triển cá nhân.

Cần tiếp tục có những nghiên cứu sâu rộng hơn để khám phá thêm những giá trị tiềm ẩn của Kinh Dịch và tìm cách phát huy giá trị của nó trong xã hội hiện đại.