I. Tổng Quan Nghiên Cứu Văn Bản Dịch Phu Tùng Thuyết
Nghiên cứu về Dịch học tại Việt Nam đã có nhiều công trình biên soạn, từ Ngô Tất Tố đến Nguyễn Mạnh Bảo. Tuy nhiên, phần lớn tập trung vào khảo chứng nguồn gốc và phân tích nghĩa lý quái hào. Ít công trình đặt đối tượng nghiên cứu Kinh Dịch trong bối cảnh Việt Nam thời trung đại. Kinh Dịch, đứng đầu Ngũ Kinh, được truyền bá và nghiên cứu tại Việt Nam hàng ngàn năm. Trình Di và Chu Hi chú giải Kinh Dịch được quan phương hóa trong khoa cử, được Nho sĩ sùng bái. Nghiên cứu Dịch học Việt Nam cần đặt nó trong tương quan với Dịch học Trình Chu, thậm chí với các kinh điển Nho gia khác, để phân tích sự truyền bá Dịch học Trung Quốc vào Việt Nam, và đặc trưng Dịch học nước nhà. Nhiệm vụ trước tiên là làm tốt vấn đề văn hiến, thu thập và thống kê thư tịch thảo luận về Dịch học. Dịch phu tùng thuyết là một trong số đó, có nội dung phong phú và liên hệ chặt chẽ với Dịch học Trình Chu, hội tụ nhiều thành tựu nghiên cứu Dịch học Trung Hoa. Đây là lý do lựa chọn tác phẩm này để thực hiện luận văn.
1.1. Lịch Sử Nghiên Cứu và Tầm Quan Trọng của Dịch Phu Tùng
Nghiên cứu về Dịch phu tùng thuyết hiện nay chủ yếu dựa vào công trình dịch thuật của Trần Lê Nhân (H.63). Tuy nhiên, công trình này vẫn còn ở dạng bản thảo và cần biên tập, chỉnh lý cẩn thận hơn. Các vấn đề văn bản học, nội dung và giá trị học thuật của tác phẩm chưa được dịch giả đặt ra và giải quyết. Bên cạnh đó, một số công trình giới thiệu sơ lược về văn bản và nội dung tác phẩm Dịch phu tùng thuyết đã được công bố. Song, hiện nay chưa có công trình nghiên cứu chuyên sâu nào về Dịch phu tùng thuyết, vì vậy việc nghiên cứu là rất quan trọng.
1.2. Mục Đích và Nhiệm Vụ Cụ Thể trong Nghiên Cứu này
Luận văn này đặt ra mục tiêu trang bị kiến thức cơ bản về Dịch học thông qua phiên dịch và khảo cứu tác phẩm Dịch phu tùng thuyết, từ đó thực hiện mục tiêu nghiên cứu Dịch học Việt Nam. Để đạt được mục tiêu này, luận văn xác định các nhiệm vụ cụ thể sau: Nghiên cứu văn bản Dịch phu tùng thuyết từ góc độ văn hiến học, giải quyết các vấn đề như tác giả, thời gian biên soạn, sao chép và đặc điểm dị bản. Phân tích đặc điểm nội dung và cách thức luận giải kinh điển của Dịch phu tùng thuyết trong tương quan với Dịch học Trình Chu. Tìm hiểu sự ảnh hưởng của Dịch học Trung Hoa đối với tác phẩm này.
II. Phương Pháp Nghiên Cứu Văn Bản Dịch Phu Tùng Thuyết
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là văn bản Dịch phu tùng thuyết. Vì nhiệm vụ đặt ra trong đề tài này là nghiên cứu Dịch phu tùng thuyết từ góc độ văn hiến học, nên các thao tác nghiên cứu văn bản học như thống kê, mô tả, đối chiếu, hiệu khám được áp dụng. Để giải quyết vấn đề về tác giả, niên đại và nội dung của tác phẩm, phương pháp thông diễn học và văn hóa học tiếp nhận cũng được sử dụng.
2.1. Phạm Vi Nghiên Cứu và Tư Liệu Sử Dụng trong Luận Văn
Phạm vi nghiên cứu của luận văn giới hạn trong khuôn khổ các vấn đề văn bản học và nội dung tác phẩm Dịch phu tùng thuyết. Quá trình thực hiện đề tài, các tư liệu liên quan đến văn bản tác phẩm được thu thập, bao gồm các dị bản Dịch phu tùng thuyết và một số văn bản khác như bài tựa Dịch kinh phu thuyết của Lê Quý Đôn, Dịch nghĩa tồn nghi của Phạm Quý Thích và các bộ sách ảnh hưởng trực tiếp đến nội dung tác phẩm.
2.2. Cấu Trúc Luận Văn và Đóng Góp Dự Kiến
Luận văn có cấu trúc gồm mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và ba chương chính. Chương 1 nghiên cứu văn bản học về Dịch phu tùng thuyết. Chương 2 tập trung vào nội dung và cách thức luận giải kinh truyện của Dịch phu tùng thuyết trong tương quan với Dịch học Trình Chu. Chương 3 tìm hiểu ảnh hưởng của Dịch học Chu Tử đối với Dịch phu tùng thuyết. Luận văn dự kiến khảo tả hệ thống các dị bản Dịch phu tùng thuyết, đưa ra nhận xét về tác giả, thời gian biên soạn và sao chép. Trên cơ sở đó, luận văn tiến hành phiên dịch một phần văn bản và tìm hiểu một số khía cạnh về nội dung tác phẩm.
III. Dị Bản Của Dịch Phu Tùng Thuyết Phân Tích Chi Tiết
Bộ Di sản Hán Nôm Việt Nam cho biết Dịch phu tùng thuyết gồm 4 dị bản. Tuy nhiên, trong quá trình khảo sát, 9 dị bản đã được tập hợp. Các dị bản này có nội dung tương tự nhau, cho thấy một dòng tư tưởng xuyên suốt. Việc phân tích các dị bản giúp xác định văn bản gốc và hiểu rõ hơn quá trình truyền bá của tác phẩm. Sự tồn tại của nhiều dị bản cũng cho thấy tầm quan trọng của Dịch phu tùng thuyết trong đời sống học thuật.
3.1. Tổng Quan Các Dị Bản Hiện Có của Dịch Phu Tùng Thuyết
Hiện nay, Dịch phu tùng thuyết có 9 dị bản được lưu trữ tại Thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm (VПTHN). Các dị bản này bao gồm: VHV.2016/1 (trong Gia truyền tập nghiệm chẩn đậu), A.2044 (trong Chu Dịch vấn giải toát yếu), A.363 (trong Dịch nghĩa tồn nghi), VHV.458 (Dịch phu tùng ký của Nguyễn Nha), VHV.2652 (Dịch phu tùng thuyết do nhóm Bùi Tiếp sao), A.2474 (Dịch phu tùng thuyết phụ Dịch nghĩa tồn nghi), và các dị bản H.63/I, H.63/II của Trần Lê Nhân.
3.2. Đặc Điểm Nội Dung Của Các Dị Bản Dịch Phu Tùng Thuyết
Các dị bản Dịch phu tùng thuyết thường bao gồm các phần chính như: Trình Truyện tự (lời tựa của Trình Di), Thập nhị quái ngôn thời ca quyết (bài ca quyết về thời gian của 12 quái), Thượng hạ thiên nghĩa (giải thích nghĩa của Thượng kinh và Hạ kinh), Chu Tử đồ thuyết (giải thích đồ hình của Chu Hi), Ngũ tán (năm bài tán), Phệ nghi (nghi thức bói toán), Cương lĩnh (những điểm chính yếu), và các đồ hình như Hà Đồ, Lạc Thư, Bát quái đồ, Lục thập tứ quái đồ, Tiên thiên Bát quái đồ, Hậu thiên Bát quái đồ.
IV. Tác Giả và Thời Gian Biên Soạn Dịch Phu Tùng Thuyết
Vấn đề tác giả và thời gian biên soạn Dịch phu tùng thuyết còn nhiều tranh cãi. Có ý kiến cho rằng tác phẩm là tàn bản của Dịch kinh phu thuyết của Lê Quý Đôn, nhưng cũng có ý kiến cho rằng Lê Quý Đôn chỉ biên tập hoặc tác giả không phải là Lê Quý Đôn. Việc xác định chính xác tác giả và thời gian biên soạn rất quan trọng để hiểu rõ hơn về bối cảnh ra đời và ảnh hưởng của tác phẩm. Nghiên cứu cần dựa trên các chứng cứ văn bản và so sánh với các tác phẩm khác cùng thời.
4.1. Mối Liên Hệ Giữa Dịch Phu Tùng Thuyết và Dịch Kinh Phu Thuyết
Dịch phu tùng thuyết không chỉ liên quan đến Dịch kinh phu thuyết của Lê Quý Đôn, mà còn có quan hệ chặt chẽ với các sách Chu Dịch vấn giải toát yếu của Phạm Quý Thích, Dịch phu tùng ký của Nguyễn Nha, Hi kinh lãi trắng của Phạm Đình Hổ, và Độn Dịch lược sao của Đoàn Ứng Khê. Nghiên cứu cần làm rõ mối quan hệ này để xác định nguồn gốc và ảnh hưởng của Dịch phu tùng thuyết.
4.2. Phân Tích Văn Bản để Xác Định Tác Giả và Thời Gian Biên Soạn
Phân tích chi tiết các dị bản Dịch phu tùng thuyết và so sánh với các tác phẩm liên quan có thể giúp xác định tác giả và thời gian biên soạn. Ví dụ, việc tìm hiểu về Nguyễn Nha và các tác phẩm Dịch học của ông, cũng như nghiên cứu về Phạm Quý Thích và mối quan tâm của ông đối với Dịch học, có thể cung cấp thông tin quan trọng về nguồn gốc của Dịch phu tùng thuyết.
V. Nội Dung Giải Thích Kinh Dịch Trong Dịch Phu Tùng
Dịch phu tùng thuyết giải thích Kinh Dịch theo cách tiếp cận riêng, kết hợp giữa nghĩa lý và tượng số. Tác phẩm trình bày các khái niệm cơ bản của Dịch học như Thái Cực, Lưỡng Nghi, Tứ Tượng, Bát Quái, và Lục Thập Tứ Quái. Cách giải thích của Dịch phu tùng thuyết chịu ảnh hưởng lớn từ Dịch học Trình Chu và Chu Tử, nhưng cũng có những điểm khác biệt thể hiện sự sáng tạo của tác giả. Việc phân tích nội dung giải thích Kinh Dịch trong Dịch phu tùng thuyết giúp hiểu rõ hơn về tư tưởng Dịch học của tác giả và vị trí của tác phẩm trong lịch sử Dịch học Việt Nam.
5.1. Ảnh Hưởng Của Dịch Học Trình Chu Đến Dịch Phu Tùng Thuyết
Dịch học Trình Chu có ảnh hưởng sâu sắc đến Dịch phu tùng thuyết. Tác phẩm thường xuyên trích dẫn và giải thích theo quan điểm của Trình Di và Chu Hi. Tuy nhiên, Dịch phu tùng thuyết cũng có những cách giải thích riêng, thể hiện sự sáng tạo của tác giả. Việc so sánh cách giải thích của Dịch phu tùng thuyết với Dịch học Trình Chu giúp làm rõ sự ảnh hưởng và sự khác biệt giữa hai trường phái.
5.2. Cách Thức Luận Giải Kinh Dịch Trong Tác Phẩm Dịch Phu Tùng Thuyết
Dịch phu tùng thuyết luận giải Kinh Dịch bằng cách kết hợp giữa nghĩa lý và tượng số. Tác phẩm giải thích ý nghĩa của các quái hào, đồng thời phân tích các hình tượng và con số liên quan. Cách luận giải này thể hiện sự am hiểu sâu sắc về Dịch học của tác giả và khả năng vận dụng linh hoạt các phương pháp giải thích khác nhau.
VI. Ảnh Hưởng Của Chu Tử Đến Nghiên Cứu Dịch Học Này
Dịch học Chu Tử, đặc biệt là tác phẩm Dịch học Khải Mông, có ảnh hưởng lớn đến Dịch phu tùng thuyết. Các đồ hình và cách giải thích của Chu Tử được sử dụng rộng rãi trong tác phẩm. Tác giả Dịch phu tùng thuyết tiếp thu và phát triển Dịch học Chu Tử, đồng thời bổ sung những kiến giải riêng. Việc nghiên cứu ảnh hưởng của Dịch học Chu Tử giúp hiểu rõ hơn về nguồn gốc và tư tưởng của Dịch phu tùng thuyết.
6.1. Vai Trò Của Dịch Học Khải Mông Trong Dịch Phu Tùng Thuyết
Dịch học Khải Mông của Chu Tử đóng vai trò quan trọng trong Dịch phu tùng thuyết. Các đồ hình và cách giải thích của Chu Tử được sử dụng rộng rãi trong tác phẩm. Tác giả Dịch phu tùng thuyết tiếp thu và phát triển Dịch học Chu Tử, đồng thời bổ sung những kiến giải riêng. Sự ảnh hưởng của Dịch học Khải Mông thể hiện rõ qua việc sử dụng các đồ hình và cách giải thích của Chu Tử để luận giải Kinh Dịch.
6.2. So Sánh và Đối Chiếu Dịch Học Chu Tử Với Dịch Phu Tùng Thuyết
So sánh và đối chiếu Dịch học Chu Tử với Dịch phu tùng thuyết giúp làm rõ sự ảnh hưởng và sự khác biệt giữa hai trường phái. Việc phân tích cách giải thích của Dịch phu tùng thuyết so với Dịch học Chu Tử giúp xác định những điểm tương đồng và khác biệt, từ đó đánh giá được sự sáng tạo của tác giả Dịch phu tùng thuyết.
