Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đặc biệt tại các vùng nông thôn còn nhiều khó khăn như huyện Quảng Uyên, tỉnh Cao Bằng. Với diện tích tự nhiên gần 38.600 ha và dân số khoảng 40.000 người, Quảng Uyên có địa hình đồi núi phức tạp, khí hậu gió mùa, tài nguyên đất và nước đa dạng nhưng còn nhiều hạn chế về cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 2011-2015 đạt trên 11%/năm, thu nhập bình quân đầu người năm 2016 đạt 25,1 triệu đồng, tuy nhiên tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn khoảng 18,26%.

Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội trong xây dựng NTM tại huyện Quảng Uyên, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm và đề xuất giải pháp nâng cao vai trò của các bên liên quan. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã đại diện gồm Phúc Sen (xã điểm NTM đạt 15 tiêu chí), Độc Lập (đạt 9 tiêu chí) và Đoài Khôn (đạt 4 tiêu chí), với số liệu thu thập từ năm 2013 đến 2016 và khảo sát thực tế năm 2015.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông thôn, góp phần nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn mới, tập trung vào ba khái niệm chính: phát triển nông thôn, xây dựng nông thôn mới và sự tham gia của cộng đồng.

  • Phát triển nông thôn được hiểu là quá trình cải thiện bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn, trong đó người dân đóng vai trò chủ thể tích cực.
  • Xây dựng nông thôn mới là một cuộc vận động toàn diện nhằm phát triển kết cấu hạ tầng, sản xuất, văn hóa, xã hội và hệ thống chính trị ở nông thôn, với 19 tiêu chí quốc gia làm chuẩn mực đánh giá.
  • Sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội được xem là yếu tố quyết định thành công của chương trình, với các mức độ tham gia từ thụ động đến tự nguyện, bao gồm quyền được biết, tham gia thảo luận, quyết định, đóng góp và giám sát.

Ngoài ra, luận văn tham khảo kinh nghiệm quốc tế từ Thái Lan, Hàn Quốc, Trung Quốc về phát triển nông thôn, nhấn mạnh vai trò của sự phối hợp giữa nhà nước và cộng đồng trong xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Quảng Uyên, các phòng ban chuyên môn, Ban chỉ đạo xây dựng NTM tỉnh Cao Bằng, cùng các tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra 150 hộ dân tại 3 xã đại diện, phỏng vấn 40 cán bộ cấp huyện, xã, thôn và các đại diện tổ chức xã hội.
  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu ngẫu nhiên hệ thống được áp dụng để chọn hộ gia đình trong các thôn đặc trưng về sinh thái và phương thức sản xuất.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu, phân tích so sánh để đánh giá sự thay đổi theo thời gian và không gian, kết hợp phương pháp chuyên gia để kiểm chứng và hoàn thiện kết quả. Các chỉ tiêu phân tích bao gồm mức độ tăng trưởng kinh tế, cơ cấu kinh tế, mức độ tham gia của người dân và tổ chức xã hội trong các hoạt động xây dựng NTM như tuyên truyền, lập kế hoạch, huy động nguồn lực, giám sát và quản lý tài sản.
  • Timeline nghiên cứu: Số liệu thu thập từ năm 2013-2016, khảo sát thực địa năm 2015, dự kiến phân tích và đề xuất giải pháp đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu: Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân giai đoạn 2011-2015 đạt trên 11%/năm. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp từ 63,2% năm 2013 xuống còn 50% năm 2015, trong khi công nghiệp - xây dựng và dịch vụ tăng lên lần lượt 35% và 15%. Thu nhập bình quân đầu người năm 2016 đạt 25,1 triệu đồng, tăng 30% so với năm 2013. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 30,77% năm 2013 xuống còn 18,26% năm 2016.

  2. Thực trạng sự tham gia của người dân và tổ chức xã hội: Tỷ lệ người dân tham gia các cuộc họp xây dựng NTM đạt khoảng 70%, trong đó xã Phúc Sen có mức tham gia cao nhất với 85%. Các tổ chức xã hội như Mặt trận Tổ quốc, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ tham gia tích cực trong công tác tuyên truyền và vận động người dân. Tuy nhiên, mức độ tham gia trong lập kế hoạch và giám sát còn hạn chế, chỉ khoảng 40-50% người dân và đại diện tổ chức tham gia thực sự vào các hoạt động này.

  3. Huy động nguồn lực: Người dân đóng góp khoảng 20% tổng nguồn vốn xây dựng NTM tại địa phương, chủ yếu qua hiến đất (trên 1.000 m2 tại 3 xã nghiên cứu), đóng góp ngày công lao động và tiền mặt. Các tổ chức xã hội phối hợp huy động vốn từ các chương trình dự án, hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo cho người dân.

  4. Kết quả xây dựng hạ tầng và phát triển sản xuất: Đã bê tông hóa hơn 8 km đường giao thông nông thôn, nâng cấp hệ thống thủy lợi nội đồng, xây dựng các công trình trường học, trạm y tế. Sản xuất nông nghiệp chuyển đổi theo hướng hàng hóa với diện tích lúa chất lượng cao đạt 2.338 ha, năng suất 40,69 tạ/ha, sản lượng lương thực năm 2016 đạt 28.370 tấn. Các mô hình chăn nuôi, trồng trọt được triển khai với sự tham gia của hơn 1.700 hộ.

Thảo luận kết quả

Sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội tại Quảng Uyên có vai trò quan trọng trong việc huy động nguồn lực và nâng cao hiệu quả xây dựng NTM. Mức độ tham gia cao tại xã điểm Phúc Sen cho thấy vai trò của công tác tuyên truyền, vận động và tổ chức quản lý hiệu quả. Tuy nhiên, sự tham gia còn mang tính hình thức ở một số địa phương, đặc biệt trong các khâu lập kế hoạch và giám sát, phản ánh hạn chế về nhận thức và năng lực của người dân cũng như sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên liên quan.

So sánh với kinh nghiệm quốc tế, như phong trào Làng mới của Hàn Quốc hay chương trình phát triển nông thôn Thái Lan, việc phát huy nội lực cộng đồng, phát triển sản xuất và đào tạo cán bộ cơ sở là những yếu tố then chốt để nâng cao sự tham gia và hiệu quả xây dựng NTM. Quảng Uyên cần tiếp tục phát huy vai trò chủ thể của người dân, tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý, đồng thời cải thiện cơ chế phối hợp giữa nhà nước và các tổ chức xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ tham gia của người dân theo từng xã, bảng tổng hợp nguồn lực huy động và tiến độ thực hiện các tiêu chí NTM, giúp minh họa rõ nét hơn về sự khác biệt và tiến bộ trong quá trình xây dựng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền và đào tạo: Triển khai các chương trình tập huấn nâng cao nhận thức, kỹ năng quản lý, giám sát cho người dân và cán bộ các tổ chức xã hội trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội.

  2. Phát huy vai trò chủ thể của người dân: Khuyến khích người dân tham gia sâu rộng vào các khâu lập kế hoạch, quyết định và giám sát thông qua các hội nghị dân chủ cơ sở, xây dựng quy chế dân chủ rõ ràng. Mục tiêu nâng tỷ lệ tham gia thực sự lên trên 70% trong 3 năm tới.

  3. Đa dạng hóa và huy động hiệu quả nguồn lực: Tăng cường huy động nguồn lực từ cộng đồng, doanh nghiệp và các chương trình dự án, đồng thời minh bạch trong quản lý, sử dụng vốn. Đề xuất xây dựng cơ chế khuyến khích đóng góp tự nguyện và giám sát công khai trong 2 năm tới.

  4. Phát triển sản xuất gắn với chuyển đổi cơ cấu kinh tế: Hỗ trợ phát triển các mô hình sản xuất hàng hóa, ứng dụng khoa học kỹ thuật, mở rộng các tổ hợp tác, hợp tác xã để nâng cao thu nhập cho người dân. Thực hiện trong giai đoạn 2020-2025 với sự phối hợp của các phòng ban chuyên môn và tổ chức xã hội.

  5. Củng cố hệ thống tổ chức và quản lý: Nâng cao năng lực cho Ban chỉ đạo xây dựng NTM các cấp, tăng cường phối hợp giữa các ngành, tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư nhằm đảm bảo sự đồng bộ và hiệu quả trong triển khai chương trình.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về phát triển nông thôn: Luận văn cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng, giúp các cán bộ hoạch định chính sách điều chỉnh, bổ sung các giải pháp xây dựng NTM phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể: Tài liệu giúp nâng cao nhận thức về vai trò và phương thức tham gia của tổ chức trong vận động, tuyên truyền và hỗ trợ người dân xây dựng NTM hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành phát triển nông thôn, kinh tế nông nghiệp: Cung cấp khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn quý giá để tham khảo, phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Người dân và cộng đồng địa phương: Giúp hiểu rõ quyền lợi, trách nhiệm và các hình thức tham gia trong xây dựng NTM, từ đó chủ động đóng góp công sức, tài chính và ý kiến xây dựng phát triển quê hương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM được đánh giá như thế nào tại Quảng Uyên?
    Sự tham gia của người dân đạt khoảng 70% trong các hoạt động tuyên truyền và xây dựng hạ tầng, tuy nhiên mức độ tham gia trong lập kế hoạch và giám sát còn hạn chế, chỉ khoảng 40-50%. Ví dụ, xã Phúc Sen có tỷ lệ tham gia cao hơn hẳn so với các xã khác.

  2. Các tổ chức xã hội đóng vai trò gì trong xây dựng NTM?
    Các tổ chức như Mặt trận Tổ quốc, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ tham gia tích cực trong công tác tuyên truyền, vận động và hỗ trợ kỹ thuật cho người dân, góp phần huy động nguồn lực và nâng cao hiệu quả chương trình.

  3. Nguồn lực xây dựng NTM được huy động như thế nào?
    Nguồn lực gồm vốn nhà nước, đóng góp của người dân (khoảng 20% tổng vốn), các chương trình dự án và doanh nghiệp. Người dân đóng góp bằng tiền mặt, ngày công lao động và hiến đất xây dựng công trình.

  4. Những khó khăn chính trong xây dựng NTM tại Quảng Uyên là gì?
    Địa hình đồi núi phức tạp, khí hậu khắc nghiệt, hạn chế về cơ sở hạ tầng, nhận thức và năng lực tham gia của người dân còn thấp, sự phối hợp giữa các bên chưa đồng bộ.

  5. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân?
    Cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo kỹ năng, phát huy dân chủ cơ sở, minh bạch trong quản lý nguồn lực, đồng thời xây dựng cơ chế khuyến khích và giám sát sự tham gia của cộng đồng.

Kết luận

  • Nông thôn huyện Quảng Uyên có nhiều tiềm năng phát triển nhưng còn nhiều khó khăn về địa hình, cơ sở hạ tầng và điều kiện kinh tế xã hội.
  • Sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội là yếu tố then chốt quyết định thành công của chương trình xây dựng NTM, tuy nhiên mức độ tham gia còn chưa đồng đều và chưa thực sự sâu rộng.
  • Việc huy động nguồn lực từ cộng đồng, nhà nước và các tổ chức xã hội đã đạt được kết quả tích cực, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.
  • Cần tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, đào tạo, phát huy vai trò chủ thể của người dân, đồng thời củng cố hệ thống tổ chức và quản lý để nâng cao hiệu quả xây dựng NTM.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2020-2025, tăng cường giám sát và đánh giá để điều chỉnh phù hợp, nhằm xây dựng nông thôn mới bền vững và toàn diện.

Call to action: Các nhà quản lý, tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư huyện Quảng Uyên cần phối hợp chặt chẽ, phát huy tối đa nguồn lực và vai trò chủ thể của người dân để thúc đẩy chương trình xây dựng nông thôn mới đạt hiệu quả cao nhất.