Nghiên Cứu Rủi Ro Lan Tỏa Cổ Phiếu Niêm Yết tại Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU

DANH MỤC HÌNH

PHẦN MỞ ĐẦU

1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ RỦI RO LAN TỎA CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN

1.1. Cơ sở lý luận về rủi ro lan toả của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán

1.2. Khái niệm rủi ro và phân loại rủi ro trên thị trường chứng khoán

1.3. Rủi ro lan tỏa của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán

1.4. Đo lường rủi ro lan tỏa trên thị trường chứng khoán

1.5. Tổng quan nghiên cứu về rủi ro lan tỏa trên thị trường chứng khoán

1.6. Tổng quan các nghiên cứu ngoài nước về rủi ro lan tỏa

1.7. Tổng quan các nghiên cứu trong nước về rủi ro lan tỏa trên thị trường chứng khoán

1.8. Những hạn chế của các nghiên cứu trước đây và khoảng trống nghiên cứu

1.9. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1

2. CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU

2.1. Phương pháp nghiên cứu

2.2. Quy trình nghiên cứu

2.3. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu

2.4. Dữ liệu của nghiên cứu

2.5. Mô hình nghiên cứu rủi ro lan tỏa trên thị trường chứng khoán Việt Nam

2.6. Mô hình vector tự hồi quy thay đổi theo thời gian (TVP-VAR)

2.7. Mô hình vector tự hồi quy phân chia theo phân vị (QVAR)

2.8. Giả thuyết nghiên cứu về rủi ro lan tỏa trên thị trường chứng khoán Việt Nam

2.9. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

3. CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG RỦI RO LAN TỎA TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

3.1. Tổng quan về Thị trường chứng khoán Việt Nam

3.2. Quá trình hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam

3.3. Diễn biến chỉ số VN-Index và thị trường chứng khoán Việt Nam kể từ khi ra đời cho đến nay

3.4. Kết quả nghiên cứu rủi ro lan tỏa trên thị trường chứng khoán Việt Nam

3.5. Đánh giá rủi ro lan tỏa trong cùng một nhóm cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam

3.6. Ảnh hưởng tương tác giữa các nhóm

3.7. Nghiên cứu bổ sung trường hợp loại bỏ cổ phiếu thuộc nhóm tài chính (VCB) ra khỏi hệ thống

3.8. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3

4. CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH

4.1. Bình luận về kết quả nghiên cứu

4.2. Đề xuất một số hàm ý chính sách

4.3. Đóng góp chính của Luận án

4.4. Hạn chế của Luận án

4.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Rủi Ro Lan Tỏa Góc Nhìn Thị Trường VN 55

Thị trường tài chính toàn cầu liên tục biến động, đặc biệt sau sự sụp đổ năm 2020 do COVID-19. Đại dịch này đã gây ra lo ngại về triển vọng kinh tế toàn cầu, khiến nhiều hoạt động kinh tế bị đóng băng. Thị trường chứng khoán chứng kiến sự sụt giảm mạnh, thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu về rủi ro hệ thống và tác động lan truyền rủi ro. Theo Billio và cộng sự (2012), rủi ro hệ thống tài chính đe dọa chức năng và niềm tin vào hệ thống. Mối liên hệ giữa các thị trường cũng trở thành chủ đề tranh luận. Các công cụ kinh tế lượng mới giúp phân tích mối quan hệ giữa rủi ro thị trường và rủi ro tín dụng (Gong và cộng sự, 2019). Tuy nhiên, tác động của đại dịch không chỉ giới hạn ở sức khỏe mà còn tạo ra môi trường kinh tế rủi ro, chịu ảnh hưởng bởi lệnh phong tỏa toàn cầu và triển vọng bi quan. Theo nhiều nghiên cứu, thị trường chứng khoán của hầu hết các quốc gia đều chịu tổn thất nặng nề mặc dù đã áp dụng các biện pháp ngăn chặn.

1.1. Rủi Ro Lan Tỏa Định Nghĩa và Phân Loại Chi Tiết 53

Billio và cộng sự (2012) định nghĩa rủi ro lan tỏa là sự phá sản của một tổ chức có thể lan truyền nhanh chóng đến các tổ chức khác do có mối quan hệ kinh doanh cùng có lợi. Rủi ro lan tỏa có hai loại chính: rủi ro từ các cú sốc tài chính làm cho một tập hợp các tổ chức hoặc thị trường hoạt động không hiệu quả, và rủi ro từ sự thất bại của một hoặc một số tổ chức cụ thể, sau đó lan truyền sang các tổ chức khác do có sự liên kết giữa các tổ chức (Furfine, 2003). Các nhà nghiên cứu đã chú ý đặc biệt đến rủi ro lan tỏa trên thị trường chứng khoán, dẫn đến những tiến bộ trong các nghiên cứu liên quan (Diebold & Yilmaz, 2014).

1.2. Nghiên Cứu Rủi Ro Lan Tỏa Điểm Mới và Hướng Tiếp Cận 58

Các nghiên cứu về tác động lan tỏa của rủi ro chủ yếu tập trung vào ngành ngân hàng, các tổ chức tài chính niêm yết, giữa các thị trường tài chính hoặc các ngành công nghiệp (Amelia & Philip, 2011; Diebold & Yilmaz, 2014). Tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu về rủi ro lan tỏa giữa các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Nguyên nhân gây ra sự lan tỏa rủi ro cũng chưa được nghiên cứu đầy đủ, và mối liên hệ với ảnh hưởng của khủng hoảng sức khỏe và tài chính toàn cầu chưa được khai thác nhiều. Luận án này là nghiên cứu đầu tiên áp dụng phương pháp tiếp cận của Diebold và Yilmaz (2012) để giải thích sự lan truyền rủi ro trong biến động thị trường chứng khoán Việt Nam.

II. Thách Thức Đo Lường Rủi Ro Lan Tỏa tại Thị Trường VN 59

Nhận thức được tầm quan trọng của sự lan truyền biến động giữa các ngành, nhưng vẫn chưa có nghiên cứu nào được tiến hành về các cơ chế lan truyền rủi ro trong thị trường tài chính Việt Nam. Nghiên cứu hiện tại mới chỉ tập trung vào tác động một chiều giữa các biến số hay giữa các thị trường. Các nghiên cứu chưa quan tâm tới việc xây dựng một hệ thống và phân tích sự tương tác qua lại giữa các thị trường, để chỉ ra được cơ chế truyền dẫn rủi ro và giải thích được vấn đề liên quan tới nguy cơ rủi ro. Để khắc phục những hạn chế trên, nghiên cứu này lựa chọn một phương pháp tiếp cận mới để đo lường rủi ro lan tỏa của các công ty dựa trên giá cổ phiếu và các số liệu tài chính cơ bản.

2.1. Hạn Chế Nghiên Cứu Cũ Về Rủi Ro Lan Tỏa Điểm Cần Cải Thiện 57

Các nghiên cứu trước đây mới chỉ nghiên cứu về tác động một chiều giữa các biến số hay giữa các thị trường. Các nghiên cứu chưa quan tâm tới việc xây dựng một hệ thống và phân tích sự tương tác qua lại giữa các thị trường, để chỉ ra được cơ chế truyền dẫn rủi ro và giải thích được vấn đề liên quan tới nguy cơ rủi ro. Rủi ro hệ thống tài chính đe dọa “chức năng của hệ thống tài chính” và làm suy giảm “niềm tin của công chúng hoặc sự ổn định của hệ thống tài chính” (Billio và cộng sự, 2012).

2.2. Giải Pháp Tiếp Cận Mới để Đo Lường Rủi Ro Lan Tỏa 54

Để khắc phục những hạn chế trên, tác giả đã lựa chọn một phương pháp tiếp cận mới để đo lường rủi ro lan tỏa của các công ty dựa trên giá cổ phiếu và các số liệu tài chính cơ bản. Luận án này là nghiên cứu đầu tiên áp dụng phương pháp tiếp cận phổ biến của Diebold và Yilmaz (2012) để giải thích sự lan truyền rủi ro trong biến động thị trường chứng khoán Việt Nam. Mục tiêu chính của luận án là giải thích nguồn gốc của sự biến động trong thị trường tài chính Việt Nam.

III. Cách Phân Tích Rủi Ro Lan Tỏa Mô Hình TVP VAR QVAR 59

Luận án sử dụng kỹ thuật véc tơ tự hồi quy (VAR) của Diebold và Yilmaz (2014) kết hợp với phương pháp của Antonakakis và các cộng sự (2017) để tính toán mức độ tương quan với giả định là sự tương quan này thay đổi theo thời gian. TVP-VAR là một phương pháp thay thế cho phương pháp phương pháp dự báo gối đầu (Rolling window) để xem xét các tham số biến động theo thời gian. Bằng cách ước lượng các tham số biến động theo thời gian bằng phương pháp bộ lọc Kalman

3.1. Ưu Điểm TVP VAR Phân Tích Rủi Ro Lan Tỏa Biến Động 54

TVP-VAR là một phương pháp thay thế cho phương pháp phương pháp dự báo gối đầu (Rolling window) để xem xét các tham số biến động theo thời gian. Bằng cách ước lượng các tham số biến động theo thời gian bằng phương pháp bộ lọc Kalman, mô hình TVP-VAR có thể nắm bắt tốt hơn sự thay đổi động của rủi ro lan tỏa trên thị trường.

3.2. Mô Hình QVAR Phân Tích Rủi Ro Lan Tỏa Theo Phân Vị 51

Luận án cũng áp dụng phương pháp hồi quy tính toán tất cả các chỉ số kết nối bằng cách sử dụng mô hình véc tơ tự hồi quy phân vị QVAR. Phương pháp này sẽ giúp cho chúng ta quan sát được vai trò của từng biến (các cổ phiếu) trong mô hình kết nối lan tỏa, từ đó giúp chúng ta đánh giá được cơ chế truyền tải rủi ro trong hệ thống trong ngắn hạn và dài hạn.

3.3. Giả Thuyết Nghiên Cứu Về Rủi Ro Lan Tỏa Thị Trường VN 58

Nghiên cứu này kiểm tra sự ảnh hưởng của các cơ sở hạ tầng kinh tế chính và đại dịch COVID-19 đến sự liên kết giữa các ngành với kỳ vọng sẽ cung cấp những phát hiện quan trọng cho các nhà lập chính sách, Chính phủ và các nhà đầu tư nhằm đưa ra các khuyến nghị chính sách phù hợp cho Chính phủ Việt Nam. Từ đó có thể kiểm soát sự lan truyền biến động giữa nội bộ nhóm cổ phiếu, sự lan tỏa rủi ro giữa các nhóm cổ phiếu.

IV. Thực Trạng Rủi Ro Lan Tỏa Phân Tích Thị Trường VN 58

Luận án phân tích thực trạng rủi ro lan tỏa trên thị trường chứng khoán Việt Nam trong giai đoạn 2017-2023. Nghiên cứu tập trung vào đánh giá rủi ro lan tỏa trong cùng một nhóm cổ phiếu, ảnh hưởng tương tác giữa các nhóm. Phân tích còn được thực hiện trong trường hợp loại bỏ cổ phiếu thuộc nhóm tài chính (VCB) ra khỏi hệ thống để đánh giá tác động.

4.1. Thị Trường Chứng Khoán VN Quá Trình Phát Triển và Biến Động 56

Luận án đánh giá lại quá trình hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam. Diễn biến chỉ số VN-Index kể từ khi ra đời cho đến nay được phân tích, cung cấp bối cảnh cho việc nghiên cứu rủi ro lan tỏa. Diễn biến chỉ số VN-Index kể từ khi ra đời cho đến nay, số lượng tài khoản đầu tư chứng khoán mở hàng năm và diễn biến chỉ số VN-Index thời điểm cuối năm giai đoạn 2000 - 2022. Diễn biến chỉ số VN-Index giai đoạn 2001 - 2023.

4.2. Đánh Giá Rủi Ro Lan Tỏa So Sánh Giữa Các Nhóm Cổ Phiếu 58

Kết quả nghiên cứu rủi ro lan tỏa trên thị trường chứng khoán Việt Nam được trình bày chi tiết. Đánh giá rủi ro lan tỏa trong cùng một nhóm cổ phiếu được thực hiện, cùng với phân tích ảnh hưởng tương tác giữa các nhóm. Nghiên cứu bổ sung xem xét trường hợp loại bỏ cổ phiếu thuộc nhóm tài chính (VCB) ra khỏi hệ thống để đánh giá tác động lên rủi ro lan tỏa.

V. Hàm Ý Chính Sách Giải Pháp Kiểm Soát Rủi Ro Lan Tỏa 58

Luận án đưa ra các hàm ý chính sách quan trọng dựa trên kết quả nghiên cứu. Các khuyến nghị và chiến lược được đề xuất nhằm ổn định thị trường tài chính Việt Nam trong giai đoạn phục hồi kinh tế - xã hội hậu COVID-19 hoặc giai đoạn có xảy ra những khủng hoảng chính trị trên thế giới. Mục tiêu là hạn chế rủi ro của từng nhóm cổ phiếu và ngăn chặn sự lan tỏa rủi ro giữa các nhóm.

5.1. Các Giải Pháp Ngăn Chặn Rủi Ro Lan Tỏa và Ổn Định Thị Trường 58

Luận án đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hạn chế rủi ro của từng nhóm cổ phiếu và hạn chế sự lan tỏa rủi ro giữa các nhóm trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Các giải pháp này nhằm ngăn chặn nguy cơ khủng hoảng của thị trường tài chính Việt Nam trong giai đoạn phục hồi kinh tế - xã hội hậu COVID-19.

5.2. Đóng Góp và Hạn Chế Của Luận Án Hướng Nghiên Cứu Tương Lai 59

Luận án xác định các đóng góp chính, đồng thời chỉ ra những hạn chế còn tồn tại. Các hướng nghiên cứu tiếp theo được đề xuất để mở rộng và hoàn thiện hiểu biết về rủi ro lan tỏa trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Mức độ hội nhập, tính minh bạch thông tin, quy định thị trường và hệ thống cảnh báo sớm là những yếu tố cần xem xét.

Nghiên Cứu Rủi Ro Lan Tỏa Của Các Công Ty Niêm Yết Trên Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam