I. Tổng Quan Kiểm Toán Hoạt Động Đơn Vị Sự Nghiệp Có Thu
Các đơn vị sự nghiệp có thu (SNCT) ngày càng phát triển, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Quản lý tài chính hiệu quả và minh bạch tại các đơn vị này là rất cần thiết. Kiểm toán hoạt động (KTHĐ) đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo trách nhiệm giải trình và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Chính phủ đã khẳng định nhiệm vụ của kiểm toán nhà nước (KTNN) trong công cuộc cải cách hành chính công: "Đổi mới công tác kiểm toán đối với các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp nhằm nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng kinh phí từ NSNN". Do đó, xây dựng một quy trình KTHĐ chuẩn mực cho các đơn vị SNCT là vô cùng cấp thiết. Đề tài "Xây dựng quy trình kiểm toán và phương thức tổ chức thực hiện KTHĐ đối với đơn vị SNCT" ra đời nhằm đáp ứng yêu cầu này.
1.1. Mục tiêu của Kiểm Toán Hoạt Động
Mục tiêu chính của KTHĐ là đánh giá tính hiệu quả hoạt động, tính kinh tế và tính hiệu lực của các hoạt động trong đơn vị SNCT. Điều này bao gồm việc xem xét quy trình quản lý, sử dụng nguồn lực, và đạt được các mục tiêu đề ra. Theo tài liệu nghiên cứu, mục tiêu còn bao gồm: (1) Hệ thống hóa lý luận về KTHĐ và đơn vị SNCT, (2) Đánh giá thực trạng hoạt động của đơn vị SNCT và việc thực hiện quy trình kiểm toán ngân sách, (3) Đề xuất xây dựng quy trình KTHĐ, phương thức tổ chức kiểm toán và kiến nghị giải pháp.
1.2. Đối tượng và Phạm vi Kiểm Toán Hoạt Động
Đối tượng của KTHĐ là quá trình quản lý và sử dụng nguồn lực (tài chính và phi tài chính) cho hoạt động của đơn vị SNCT. Phạm vi KTHĐ bao gồm các chương trình, dự án, chức năng, nhiệm vụ của đơn vị. Phạm vi nghiên cứu của đề tài là các vấn đề cả lý luận và thực tiễn trong KTHĐ đối với đơn vị SNCT do KTNN thực hiện. Theo tài liệu nghiên cứu, đề tài tập trung nghiên cứu nội dung chủ yếu của quy trình kiểm toán áp dụng trong KTHĐ: mục tiêu, phạm vi, trình tự, phương pháp.
II. Thách Thức Trong Kiểm Toán Hiệu Quả Đơn Vị Sự Nghiệp
Việc triển khai kiểm toán hiệu quả tại các đơn vị SNCT gặp nhiều thách thức. Thứ nhất, đặc thù hoạt động của mỗi đơn vị SNCT rất khác nhau, đòi hỏi kiểm toán viên phải có kiến thức sâu rộng về nhiều lĩnh vực. Thứ hai, việc xác định tiêu chuẩn đánh giá tính kinh tế, tính hiệu lực, tính hiệu quả không phải lúc nào cũng dễ dàng, do thiếu các chuẩn mực rõ ràng. Thứ ba, việc thu thập bằng chứng và đánh giá rủi ro kiểm toán cũng phức tạp hơn so với kiểm toán tài chính, do tính chất định tính của nhiều hoạt động. Theo tài liệu nghiên cứu, KTNN cần có quy trình kiểm toán và định hướng các phương thức tổ chức thực hiện kiểm toán đối với các đơn vị SNCT.
2.1. Xác định Tiêu Chuẩn Đánh Giá Hiệu Quả Hoạt Động
Một trong những thách thức lớn nhất là xác định các tiêu chuẩn để đánh giá hiệu quả hoạt động. Các tiêu chuẩn này phải phù hợp với đặc thù của từng đơn vị SNCT và phải có tính định lượng để có thể đo lường được. Theo tài liệu nghiên cứu, việc xác định tiêu chuẩn đánh giá trong KTHĐ là một trong những đặc thù của KTHĐ khác với kiểm toán báo cáo tài chính, các tiêu chuẩn đánh giá KTHĐ không thống nhất giữa các ngành, các tổ chức.
2.2. Thu Thập và Đánh Giá Bằng Chứng Kiểm Toán
Việc thu thập bằng chứng kiểm toán trong KTHĐ thường khó khăn hơn so với kiểm toán tài chính, do nhiều hoạt động mang tính định tính. Kiểm toán viên cần sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để thu thập bằng chứng, bao gồm phỏng vấn, khảo sát, phân tích dữ liệu, và quan sát trực tiếp. Bằng chứng này hỗ trợ việc đánh giá chính xác hiệu quả hoạt động và đưa ra các khuyến nghị cải tiến phù hợp. Việc thực hiện các thử nghiệm kiểm soát mở rộng chỉ tiến hành khi cần thiết phải làm rõ vấn đề.
2.3. Đánh Giá Rủi Ro Kiểm Toán Trong Hoạt Động
Việc đánh giá rủi ro kiểm toán trong KTHĐ đòi hỏi kiểm toán viên phải có kiến thức sâu rộng về hoạt động của đơn vị SNCT. Rủi ro có thể phát sinh từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm kiểm soát nội bộ yếu kém, quản lý tài chính không hiệu quả, và các hoạt động không tuân thủ quy định. Đánh giá rủi ro giúp kiểm toán viên tập trung vào các lĩnh vực có rủi ro cao nhất và đưa ra các khuyến nghị phù hợp. KTV khi thực hiện khảo sát hệ thống KSNB trong kiểm toán BCTC chủ yếu quan tâm đến KSNB lĩnh vực tài chính để xác định rủi ro kiểm toán.
III. Xây Dựng Quy Trình Kiểm Toán Chi Tiết Hướng Dẫn Từng Bước
Xây dựng một quy trình kiểm toán chi tiết là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả của KTHĐ tại các đơn vị SNCT. Quy trình kiểm toán này cần bao gồm các bước sau: lập kế hoạch kiểm toán, thực hiện kiểm toán, lập báo cáo kiểm toán, và theo dõi việc thực hiện các kiến nghị kiểm toán. Mỗi bước cần được thực hiện một cách cẩn thận và có hệ thống để đảm bảo tính khách quan và chính xác của kết quả kiểm toán. Giai đoạn chuẩn bị kiểm toán của cuộc KTHĐ cũng có những thủ tục công việc cơ bản giống như đối với cuộc kiểm toán BCTC.
3.1. Lập Kế Hoạch Kiểm Toán Hoạt Động
Bước đầu tiên là lập kế hoạch kiểm toán, bao gồm xác định mục tiêu kiểm toán, phạm vi kiểm toán, phương pháp kiểm toán, và nguồn lực cần thiết. Kế hoạch kiểm toán cần được xây dựng dựa trên đánh giá rủi ro và phải phù hợp với đặc thù của từng đơn vị SNCT. Trong một cuộc KTHĐ với một mục tiêu chung thường liên quan đến rất nhiều vấn đề quản lý của tổ chức, do vậy nó có tính đa dạng hơn đối với cuộc kiểm toán tài chính.
3.2. Thực Hiện Kiểm Toán Tuân Thủ và Kiểm Toán Hoạt Động
Giai đoạn thực hiện kiểm toán bao gồm thu thập bằng chứng kiểm toán, đánh giá kiểm soát nội bộ, và thực hiện các thử nghiệm kiểm toán. Kiểm toán viên cần tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán và phải có thái độ hoài nghi nghề nghiệp để đảm bảo tính khách quan và chính xác của kết quả kiểm toán. KTHĐ dù với những đối tượng kiểm toán là một chức năng, một nhiệm vụ, một chương trình của một tổ chức hay kiểm toán toàn diện hoạt động của một tổ chức thì hoạt động kiểm toán cũng có đặc thù là thực hiện các thủ tục để đánh giá cả một quá trình.
3.3. Lập Báo Cáo Kiểm Toán Hoạt Động Chi Tiết
Báo cáo kiểm toán cần trình bày rõ ràng và đầy đủ các phát hiện kiểm toán, kết luận kiểm toán, và kiến nghị kiểm toán. Báo cáo cần phải khách quan, chính xác, và có tính xây dựng. Báo cáo KTHĐ lấy việc trình bày logic tự đánh giá thực trạng, xác định nguyên nhân đến kiến nghị làm trọng tâm, còn BCKT BCTC lấy việc trình bày những kết quả so sánh số liệu kiểm toán, xác định những sai phạm và đi đến kết luận (xác nhận báo cáo tài chính) làm trọng tâm.
IV. Phương Pháp Kiểm Toán Hiệu Quả Cho Đơn Vị Sự Nghiệp Có Thu
Để thực hiện KTHĐ hiệu quả, cần áp dụng các phương pháp kiểm toán phù hợp. Các phương pháp này bao gồm: kiểm tra chứng từ, phỏng vấn, quan sát, phân tích dữ liệu, và sử dụng các công cụ hỗ trợ kiểm toán. Kiểm toán viên cần lựa chọn phương pháp phù hợp với từng loại hoạt động và từng giai đoạn của quy trình kiểm toán. KTHĐ tiến hành kiểm tra, đánh giá hoạt động được thực hiện với mọi nguồn lực của đơn vị gồm nguồn lực tài chính và các nguồn lực phi tài chính chủ yếu dựa trên phương pháp phân tích; trong khi đó kiểm toán BCTC chủ yếu thực hiện đối với các thông tin tài chính - kế toán, dựa trên phương pháp kiểm tra chi tiết.
4.1. Phân Tích Dữ Liệu Trong Kiểm Toán Hoạt Động
Phân tích dữ liệu là một phương pháp quan trọng trong KTHĐ. Kiểm toán viên cần thu thập và phân tích dữ liệu liên quan đến hoạt động của đơn vị SNCT để xác định các xu hướng, các bất thường, và các vấn đề cần được kiểm tra kỹ hơn. Phân tích dữ liệu có thể được thực hiện bằng các công cụ phần mềm chuyên dụng hoặc bằng các phương pháp thống kê.
4.2. Đánh Giá Kiểm Soát Nội Bộ Của Đơn Vị
Đánh giá kiểm soát nội bộ là một bước quan trọng trong KTHĐ. Kiểm toán viên cần đánh giá hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ để xác định các điểm yếu và các rủi ro có thể ảnh hưởng đến hoạt động của đơn vị SNCT. Đánh giá kiểm soát nội bộ có thể được thực hiện bằng cách phỏng vấn, kiểm tra tài liệu, và thực hiện các thử nghiệm kiểm soát. Khảo sát hệ thống KSNB là một trọng tâm của KTHĐ vì đây chính là một trong những mục tiêu của KTHĐ.
4.3. Sử Dụng Công Cụ Hỗ Trợ Kiểm Toán Hiện Đại
Việc sử dụng các công cụ hỗ trợ kiểm toán hiện đại có thể giúp kiểm toán viên thực hiện KTHĐ hiệu quả hơn. Các công cụ này có thể giúp tự động hóa các tác vụ kiểm toán, phân tích dữ liệu, và tạo báo cáo kiểm toán. KTHĐ dù với những đối tượng kiểm toán là một chức năng, một nhiệm vụ, một chương trình của một tổ chức hay kiểm toán toàn diện hoạt động của một tổ chức thì hoạt động kiểm toán cũng có đặc thù là thực hiện các thủ tục để đánh giá cả một quá trình.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn và Kết Quả Nghiên Cứu Kiểm Toán Hoạt Động
Kết quả nghiên cứu về quy trình kiểm toán và phương pháp KTHĐ cần được ứng dụng vào thực tiễn hoạt động của KTNN và các đơn vị SNCT. Việc này giúp nâng cao tính minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính công. Các kiến nghị cải tiến cần được thực hiện nghiêm túc để khắc phục các điểm yếu và nâng cao hiệu quả hoạt động. Việc sử dụng kết quả của các cuộc kiểm toán hoạt động đem lại giá trị gia tăng cho các đơn vị và cả xã hội.
5.1. Đề Xuất Cải Tiến Kiểm Toán Dựa Trên Kết Quả Nghiên Cứu
Dựa trên kết quả nghiên cứu, cần đề xuất các giải pháp cải tiến quy trình kiểm toán, phương pháp kiểm toán, và hệ thống kiểm soát nội bộ tại các đơn vị SNCT. Các giải pháp này cần phải thực tế, khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam.
5.2. Xây Dựng Hướng Dẫn Kiểm Toán Chi Tiết và Cụ Thể
Để đảm bảo KTHĐ được thực hiện một cách thống nhất và hiệu quả, cần xây dựng các hướng dẫn kiểm toán chi tiết và cụ thể. Các hướng dẫn này cần bao gồm các bước thực hiện, các phương pháp kiểm toán, và các tiêu chuẩn đánh giá. Đồng thời, hướng dẫn nên được cập nhật thường xuyên để phản ánh các thay đổi trong môi trường hoạt động của các đơn vị. Hiểu theo nghĩa chung nhất, phương thức tổ chức thực hiện một cuộc kiểm toán là cách thức tổ chức hoạt động kiểm toán phù hợp với đối tượng kiểm toán để đạt được mục tiêu của cuộc kiểm toán.
VI. Kết Luận Tương Lai của Kiểm Toán Hoạt Động Tại Việt Nam
KTHĐ đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại Việt Nam. Việc tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện quy trình kiểm toán, và nâng cao năng lực của kiểm toán viên là rất cần thiết để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Tương lai của KTHĐ tại Việt Nam hứa hẹn nhiều tiềm năng phát triển, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước. ViÖc kiÓm tra ®¬n vÞ thùc hiÖn kiÕn nghÞ kiÓm to¸n trong cuéc KTH§ ®−îc thÓ hiÖn chñ yÕu d−íi h×nh thøc theo dâi ®¬n vÞ; ®Æc biÖt lµ ®¸nh gi¸ nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn kiÕn nghÞ vµ sù t¸c ®éng, hiÖu qu¶ cña nã ®èi víi qu¶n lý.
6.1. Phát Triển Chuẩn Mực Kiểm Toán và Đào Tạo Kiểm Toán Viên
Để phát triển KTHĐ một cách bền vững, cần xây dựng các chuẩn mực kiểm toán rõ ràng và minh bạch. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ kiểm toán viên để nâng cao năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp.
6.2. Tăng Cường Hợp Tác Quốc Tế Về Kiểm Toán Hoạt Động
Việc tăng cường hợp tác quốc tế về KTHĐ giúp Việt Nam học hỏi kinh nghiệm từ các nước phát triển và nâng cao năng lực của KTNN. Hợp tác quốc tế có thể được thực hiện thông qua các chương trình trao đổi chuyên gia, hội thảo, và nghiên cứu chung. Ngoài ra, trong cuéc KTH§ sù phèi hîp gi÷a c¸c chuyªn gia bªn ngoµi th−ê...
