Tổng quan nghiên cứu

Trong ngành công nghệ chế tạo máy, quá trình mài đóng vai trò quan trọng trong việc gia công các chi tiết có độ chính xác và độ nhám bề mặt cao. Theo ước tính, nhiệt độ vùng cắt khi mài có thể đạt từ 1000 đến 1500°C, cao hơn nhiều so với các phương pháp gia công khác. Nhiệt độ này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng bề mặt chi tiết gia công, làm thay đổi cấu trúc lớp kim loại, gây ứng suất dư, giảm độ cứng, thậm chí gây cháy và nứt bề mặt. Đặc biệt, trong quá trình mài, khoảng 65% đến 84% nhiệt lượng được truyền vào chi tiết gia công, làm tăng nguy cơ hư hỏng và giảm tuổi thọ của đá mài.

Luận văn tập trung nghiên cứu nhiệt mài khi mài thép ШХ15 bằng đá mài CBN, một loại đá mài có độ cứng và khả năng chịu nhiệt cao, được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất cơ khí chính xác. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định nhiệt độ vùng cắt một cách chính xác, đánh giá ảnh hưởng của nhiệt mài đến các thông số công nghệ như chất lượng bề mặt, ứng suất dư, độ nhám và tuổi thọ đá mài. Nghiên cứu được thực hiện trên máy mài phẳng 3Б725, sử dụng thép ШХ15 có độ cứng HRC 58-60 và đá mài CBN, trong phạm vi thời gian nghiên cứu năm 2010 tại Đại học Kỹ thuật Công nghiệp Thái Nguyên.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế - kỹ thuật của quá trình mài, đồng thời làm cơ sở lý thuyết cho giảng dạy và nghiên cứu tiếp theo về công nghệ mài và truyền nhiệt trong gia công cơ khí.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết truyền nhiệt trong vật rắn: Mô hình truyền nhiệt quá độ và truyền nhiệt kết hợp đối lưu được áp dụng để mô phỏng sự phân bố nhiệt trong quá trình mài. Các tham số như hệ số truyền nhiệt, hệ số khuếch tán nhiệt, và thời gian tác động của nguồn nhiệt được xem xét kỹ lưỡng.

  • Mô hình phần tử hữu hạn (FEM): Phương pháp phần tử hữu hạn được sử dụng để giải bài toán truyền nhiệt phức tạp trong quá trình mài, thông qua phần mềm ANSYS 10.0. Mô hình FEM cho phép mô phỏng chính xác trường nhiệt độ và phân bố nhiệt trong chi tiết gia công và đá mài.

  • Khái niệm chính:

    • Nhiệt cắt (Tm): Nhiệt độ tại vùng tiếp xúc giữa đá mài và chi tiết gia công.
    • Thông lượng nhiệt (qf): Lượng nhiệt truyền vào chi tiết gia công.
    • Ứng suất dư: Ứng suất tồn tại trong lớp bề mặt chi tiết do biến dạng nhiệt và cơ học.
    • Độ nhám bề mặt (Ra): Thước đo độ mịn của bề mặt gia công.
    • Tuổi bền đá mài: Thời gian hoặc khối lượng vật liệu mài được trước khi đá mài bị mòn hoặc hư hỏng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp giữa phương pháp lý thuyết và thực nghiệm mô phỏng:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thực nghiệm thu thập từ quá trình mài thép ШХ15 trên máy mài phẳng 3Б725 với đá mài CBN. Thông số vật liệu, chế độ cắt, và điều kiện làm mát được ghi nhận chi tiết.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm ANSYS 10.0 để mô phỏng truyền nhiệt bằng phương pháp phần tử hữu hạn. Mô hình được xây dựng với cỡ mẫu mô phỏng phù hợp, chia lưới phần tử nhỏ để đảm bảo độ chính xác. Các tham số vật liệu như hệ số truyền nhiệt, mật độ, nhiệt dung riêng được nhập chính xác theo đặc tính thép ШХ15.

  • Timeline nghiên cứu: Quá trình nghiên cứu diễn ra trong năm 2010, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu thực nghiệm, xây dựng mô hình mô phỏng, phân tích kết quả và đánh giá ảnh hưởng của nhiệt mài.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân bố nhiệt độ vùng cắt: Nhiệt độ bề mặt tiếp xúc giữa đá mài CBN và thép ШХ15 dao động trong khoảng 1000 đến 1500°C, phụ thuộc vào chiều sâu cắt và vận tốc phôi. Khi chiều sâu cắt tăng từ 0,01 mm lên 0,05 mm, nhiệt độ tăng khoảng 20%, từ 1200°C lên 1440°C.

  2. Ảnh hưởng đến cấu trúc lớp bề mặt: Nhiệt độ cao làm lớp bề mặt thép bị tôi lại, giảm độ cứng từ 60-65 HRC xuống còn 45-55 HRC, đồng thời xuất hiện các vết nứt do cháy bề mặt. Lớp ứng suất dư nén chiếm ưu thế khi sử dụng đá mài CBN, giúp tăng độ bền mỏi của chi tiết.

  3. Độ nhám bề mặt: Độ nhám Ra của bề mặt mài dao động từ 0,15 đến 2,5 µm. Nhiệt độ mài cao làm tăng độ nhám do biến dạng dẻo và hiện tượng cháy bề mặt. Sử dụng đá mài CBN giúp duy trì độ nhám thấp hơn so với đá mài oxit nhôm truyền thống.

  4. Tuổi bền đá mài: Tăng vận tốc đá mài (υc) ban đầu làm tuổi bền đá tăng do giảm lực cắt, nhưng khi nhiệt độ mài vượt ngưỡng, tuổi bền giảm mạnh do mòn nhiệt và hóa học. Tuổi bền đá mài CBN cao hơn khoảng 15-20% so với đá mài thông thường trong cùng điều kiện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân nhiệt độ vùng cắt cao là do tốc độ cắt lớn (≥ 30 m/s) và góc cắt không thuận lợi của các hạt mài, dẫn đến ma sát và sinh nhiệt mạnh. Kết quả mô phỏng bằng ANSYS cho thấy sự phân bố nhiệt không đồng đều, với điểm nóng tập trung tại vùng tiếp xúc, phù hợp với các kết quả thực nghiệm.

So sánh với các nghiên cứu khác, việc sử dụng đá mài CBN giúp giảm thiểu tổn hại nhiệt so với đá mài oxit nhôm, nhờ khả năng chịu nhiệt và độ cứng cao. Điều này làm giảm hiện tượng cháy bề mặt và ứng suất dư kéo, từ đó nâng cao chất lượng bề mặt và tuổi thọ chi tiết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ quan hệ giữa nhiệt độ bề mặt và chiều sâu cắt, cũng như bảng số liệu so sánh độ nhám và tuổi bền đá mài dưới các điều kiện khác nhau, giúp minh họa rõ ràng ảnh hưởng của nhiệt mài.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu chế độ cắt: Giảm chiều sâu cắt và điều chỉnh vận tốc phôi để kiểm soát nhiệt độ vùng cắt dưới ngưỡng 1400°C, nhằm hạn chế cháy bề mặt và giảm ứng suất dư kéo. Thực hiện trong vòng 6 tháng, do bộ phận kỹ thuật sản xuất chịu trách nhiệm.

  2. Sử dụng đá mài CBN chất lượng cao: Ưu tiên sử dụng đá mài CBN có đặc tính chịu nhiệt và độ cứng cao để giảm mòn và tăng tuổi thọ đá mài, nâng cao hiệu quả kinh tế. Áp dụng ngay trong các nhà máy cơ khí chính xác.

  3. Áp dụng công nghệ làm mát hiệu quả: Cải tiến hệ thống tưới nguội, sử dụng dung dịch trơn nguội phù hợp để giảm nhiệt độ vùng cắt, kéo dài tuổi thọ đá mài và cải thiện chất lượng bề mặt. Thời gian triển khai 3-4 tháng, phối hợp giữa phòng kỹ thuật và quản lý sản xuất.

  4. Đào tạo và nâng cao nhận thức: Tổ chức các khóa đào tạo về ảnh hưởng của nhiệt mài và cách kiểm soát nhiệt độ cho công nhân vận hành máy mài, đảm bảo thực hiện đúng quy trình công nghệ. Thực hiện định kỳ hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Kỹ sư công nghệ chế tạo máy: Nắm bắt kiến thức về ảnh hưởng nhiệt mài và phương pháp kiểm soát nhiệt độ để tối ưu hóa quy trình gia công, nâng cao chất lượng sản phẩm.

  2. Nhà quản lý sản xuất cơ khí: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật và công nghệ mới nhằm giảm chi phí sản xuất, tăng tuổi thọ thiết bị và cải thiện hiệu suất làm việc.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành cơ khí: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy và nghiên cứu về công nghệ mài và truyền nhiệt trong gia công cơ khí.

  4. Chuyên gia nghiên cứu vật liệu và công nghệ mài: Tham khảo kết quả mô phỏng và thực nghiệm để phát triển các loại đá mài mới, cải tiến công nghệ làm mát và kiểm soát nhiệt độ trong gia công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nhiệt độ vùng cắt khi mài thép ШХ15 bằng đá mài CBN là bao nhiêu?
    Nhiệt độ vùng cắt dao động từ 1000 đến 1500°C, phụ thuộc vào chế độ cắt như chiều sâu cắt và vận tốc phôi. Ví dụ, tăng chiều sâu cắt từ 0,01 mm lên 0,05 mm làm nhiệt độ tăng khoảng 20%.

  2. Ảnh hưởng của nhiệt mài đến chất lượng bề mặt như thế nào?
    Nhiệt độ cao làm giảm độ cứng bề mặt, gây cháy và nứt, đồng thời tăng độ nhám bề mặt. Sử dụng đá mài CBN giúp giảm thiểu các tổn hại này nhờ khả năng chịu nhiệt tốt hơn.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để xác định nhiệt độ vùng cắt?
    Phương pháp mô phỏng truyền nhiệt bằng phần tử hữu hạn (FEM) qua phần mềm ANSYS kết hợp với đo thực nghiệm bằng cặp nhiệt điện và kỹ thuật phủ điểm nóng chảy thấp được áp dụng để xác định nhiệt độ chính xác.

  4. Làm thế nào để tăng tuổi thọ đá mài trong quá trình mài?
    Điều chỉnh chế độ cắt hợp lý, sử dụng đá mài CBN chất lượng cao và áp dụng công nghệ làm mát hiệu quả giúp giảm nhiệt độ và lực cắt, từ đó kéo dài tuổi thọ đá mài.

  5. Tại sao nhiệt độ mài lại cao hơn so với các phương pháp gia công khác?
    Do tốc độ cắt rất cao (≥ 30 m/s) và góc cắt không thuận lợi của các hạt mài, nhiệt sinh ra nhiều và chủ yếu truyền vào chi tiết gia công, dẫn đến nhiệt độ vùng cắt cao hơn đáng kể.

Kết luận

  • Nhiệt độ vùng cắt khi mài thép ШХ15 bằng đá mài CBN dao động trong khoảng 1000-1500°C, ảnh hưởng lớn đến chất lượng bề mặt và tuổi thọ đá mài.
  • Phương pháp mô phỏng truyền nhiệt bằng phần tử hữu hạn trên phần mềm ANSYS cho kết quả phù hợp với thực nghiệm, giúp xác định chính xác nhiệt độ vùng cắt.
  • Nhiệt độ cao làm giảm độ cứng bề mặt, gây cháy, nứt và tăng độ nhám, đồng thời ảnh hưởng đến ứng suất dư và tuổi thọ đá mài.
  • Sử dụng đá mài CBN và tối ưu chế độ cắt, làm mát hiệu quả là giải pháp quan trọng để kiểm soát nhiệt độ và nâng cao chất lượng gia công.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn cho việc cải tiến công nghệ mài, đồng thời là tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà nghiên cứu và kỹ sư trong ngành.

Next steps: Triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất trong sản xuất thực tế, tiếp tục nghiên cứu mở rộng về nhiệt mài với các vật liệu và đá mài khác.

Call to action: Các nhà máy cơ khí và viện nghiên cứu nên phối hợp để áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả công nghệ mài và chất lượng sản phẩm.