I. Tổng Quan Nghiên Cứu Về Thuốc Lá Điện Tử Sinh Viên
Nghiên cứu về kiến thức, thái độ và hành vi liên quan đến hút thuốc lá điện tử (TLĐT) ở sinh viên đại học là vô cùng quan trọng. Nó giúp chúng ta hiểu rõ hơn về nhận thức, quan điểm và thói quen của giới trẻ đối với sản phẩm này. Đây là một vấn đề sức khỏe cộng đồng ngày càng được quan tâm do sự gia tăng sử dụng TLĐT trong thanh thiếu niên. Nghiên cứu này, với tên gọi “Kiến thức, thái độ, hành vi hút thuốc lá điện tử và một số yếu tố ảnh hưởng của sinh viên hệ đại học chính quy trường Đại học Xây dựng năm 2021,” tập trung vào việc đánh giá thực trạng và các yếu tố liên quan đến việc sử dụng TLĐT trong sinh viên trường Đại học Xây dựng. Nghiên cứu này sử dụng cả phương pháp định lượng và định tính để thu thập dữ liệu, đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc của kết quả. Mục tiêu chính là cung cấp thông tin để xây dựng các biện pháp can thiệp hiệu quả, giảm thiểu tác hại thuốc lá điện tử trong cộng đồng sinh viên. PGS.TS Lê Thị Thanh Hương đóng vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn và định hình nghiên cứu này. Nghiên cứu này sẽ làm sáng tỏ những khía cạnh quan trọng liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử trong môi trường đại học.
1.1. Giới Thiệu Khái Niệm Thuốc Lá Điện Tử và Vape
Thuốc lá điện tử (TLĐT), còn gọi là vape hoặc e-cigarette, là thiết bị điện tử sử dụng pin để làm nóng tinh dầu, tạo ra hơi chứa nicotine và các chất khác để người dùng hít vào. Thành phần chính bao gồm nicotine, chất tạo hương, propylene glycol và glycerin thực vật. TLĐT có nhiều hình dạng và kích cỡ khác nhau, một số trông giống thuốc lá thông thường, xì gà hoặc bút. Hơi TLĐT có thể chứa các chất độc hại như nicotine, hạt siêu mịn, hương liệu, hợp chất hữu cơ dễ bay hơi và kim loại nặng, gây nguy hiểm cho sức khỏe. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo rằng việc sử dụng TLĐT có thể gây nghiện và ảnh hưởng đến sức khỏe con người.
1.2. Định Nghĩa Kiến Thức Thái Độ Hành Vi trong Nghiên Cứu
Trong nghiên cứu này, kiến thức đề cập đến sự hiểu biết của sinh viên về thuốc lá điện tử, bao gồm thành phần, tác hại và quy định liên quan. Thái độ thể hiện quan điểm, cách nhìn nhận của sinh viên về TLĐT, có thể là tích cực, tiêu cực hoặc trung tính. Hành vi là cách sinh viên ứng xử với TLĐT, bao gồm việc đã từng sử dụng, đang sử dụng hay không sử dụng. Ba yếu tố này có mối liên hệ mật thiết với nhau, kiến thức ảnh hưởng đến thái độ, và thái độ tác động đến hành vi. Hiểu rõ mối liên hệ này giúp xây dựng các biện pháp can thiệp hiệu quả hơn. Theo tác giả (16), kiến thức, thái độ và hành vi là những yếu tố cốt lõi để đánh giá sự hiểu biết và ứng xử của cá nhân đối với một vấn đề, trong trường hợp này là thuốc lá điện tử.
II. Vấn Đề Tỉ Lệ Hút Thuốc Lá Điện Tử ở Sinh Viên Tăng
Trong bối cảnh tỷ lệ sử dụng thuốc lá truyền thống giảm, sự gia tăng tỉ lệ hút thuốc lá điện tử trong sinh viên đại học đặt ra một thách thức lớn cho công tác phòng chống tác hại thuốc lá. Nhiều nghiên cứu cho thấy sinh viên có xu hướng sử dụng TLĐT ngày càng nhiều, thậm chí cả những người chưa từng hút thuốc lá truyền thống. Điều này gây lo ngại về những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe sinh viên và hình thành các thói quen không tốt. Nghiên cứu này nhằm làm rõ thực trạng hành vi hút thuốc lá điện tử trong sinh viên trường Đại học Xây dựng, từ đó tìm ra các yếu tố nguy cơ và đề xuất các giải pháp can thiệp phù hợp. Một báo cáo năm 2016 cho thấy có 44,3% thanh niên hiện đang sử dụng TLĐT cho biết họ chưa bao giờ hút thuốc trước khi thử thuốc lá điện tử. (7).
2.1. So Sánh Tình Hình Hút Thuốc Lá Điện Tử Trên Thế Giới
Các nghiên cứu trên thế giới cho thấy tỉ lệ hút thuốc lá điện tử trong sinh viên đại học đang gia tăng đáng kể. Nghiên cứu tại Malaysia cho thấy 74,9% sinh viên có hút TLĐT. Nghiên cứu ở Ả Rập Xê Út cho thấy 27,7% sinh viên sử dụng TLĐT. Tại Tây Ban Nha, 22,6% sinh viên đã từng sử dụng TLĐT. Ở New Zealand, 40,5% sinh viên đã từng sử dụng TLĐT. Các số liệu này cho thấy TLĐT đang trở thành một vấn đề toàn cầu trong giới trẻ.
2.2. Thực Trạng Sử Dụng Thuốc Lá Điện Tử tại Việt Nam
Tại Việt Nam, thuốc lá điện tử đang dần trở nên phổ biến, đặc biệt trong giới trẻ ở các thành phố lớn. Theo Điều tra tình hình sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành Việt Nam (2015), tỷ lệ người đã và đang sử dụng thuốc lá điện tử lần lượt là 1,1% và 0,2%. Mặc dù tỷ lệ này còn thấp so với các nước khác, nhưng xu hướng gia tăng cho thấy cần có các biện pháp can thiệp kịp thời. Cần lưu ý rằng nghiên cứu này được thực hiện năm 2015, và có khả năng tỷ lệ này đã tăng lên đáng kể trong những năm gần đây.
III. Cách Nghiên Cứu Kiến Thức Thái Độ Hành Vi Sinh Viên Về Vape
Nghiên cứu này sử dụng phương pháp nghiên cứu cắt ngang kết hợp cả định lượng và định tính để đánh giá kiến thức, thái độ và hành vi của sinh viên về thuốc lá điện tử. Phương pháp định lượng sử dụng bộ câu hỏi tự điền để thu thập dữ liệu từ một mẫu lớn sinh viên. Phương pháp định tính sử dụng phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm để khám phá sâu hơn về lý do, động cơ và trải nghiệm của sinh viên liên quan đến hút thuốc lá điện tử. Việc kết hợp cả hai phương pháp giúp tăng tính giá trị và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu. Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 11/2020 đến tháng 5/2021 trên 554 sinh viên thuộc hệ đại học chính quy của trường Đại học Xây dựng.
3.1. Phương Pháp Thu Thập Dữ Liệu Nghiên Cứu Định Lượng
Dữ liệu định lượng được thu thập thông qua bộ câu hỏi tự điền, bao gồm các câu hỏi về thông tin cá nhân, kiến thức, thái độ và hành vi sử dụng thuốc lá điện tử. Bộ câu hỏi được thiết kế dựa trên các nghiên cứu trước đây và được điều chỉnh phù hợp với bối cảnh Việt Nam. Mẫu nghiên cứu bao gồm 554 sinh viên hệ đại học chính quy của trường Đại học Xây dựng. Việc thu thập dữ liệu được thực hiện trực tuyến để đảm bảo tính bảo mật và tiện lợi cho người tham gia.
3.2. Phương Pháp Thu Thập Dữ Liệu Nghiên Cứu Định Tính
Dữ liệu định tính được thu thập thông qua phỏng vấn sâu với các sinh viên có kinh nghiệm sử dụng thuốc lá điện tử và thảo luận nhóm với các nhóm sinh viên khác nhau. Các cuộc phỏng vấn và thảo luận được thực hiện theo hướng dẫn cụ thể, tập trung vào các chủ đề như lý do sử dụng TLĐT, nhận thức về tác hại, ảnh hưởng của bạn bè và gia đình. Dữ liệu định tính được phân tích bằng phương pháp phân tích nội dung để tìm ra các chủ đề và mẫu chung. Cỡ mẫu nghiên cứu định tính được trình bày ở bảng 2.1
IV. Kết Quả Kiến Thức và Thái Độ Sinh Viên Về TLĐT
Kết quả nghiên cứu cho thấy kiến thức và thái độ của sinh viên về thuốc lá điện tử còn hạn chế. Chỉ có 35,2% sinh viên có kiến thức đạt về TLĐT và 36,5% sinh viên có thái độ đúng về TLĐT. Điều này cho thấy cần tăng cường công tác tuyên truyền và giáo dục về tác hại thuốc lá điện tử cho sinh viên. Các yếu tố như nguồn thông tin, sự tiếp xúc với quảng cáo và nhận thức về nguy cơ thuốc lá điện tử có ảnh hưởng đáng kể đến kiến thức và thái độ của sinh viên. Hình 2.2 và 2.3 thể hiện kiến thức chung và thái độ chung của sinh viên về thuốc lá điện tử.
4.1. Đánh Giá Kiến Thức Chung Của Sinh Viên Về Thuốc Lá Điện Tử
Nghiên cứu cho thấy phần lớn sinh viên chưa có đầy đủ kiến thức về thuốc lá điện tử. Nhiều sinh viên vẫn tin rằng TLĐT an toàn hơn thuốc lá truyền thống hoặc không gây nghiện. Sự thiếu hụt kiến thức này có thể dẫn đến việc sử dụng TLĐT một cách chủ quan và không nhận thức được đầy đủ về nguy cơ tiềm ẩn. Cần có các chương trình giáo dục hiệu quả để cung cấp thông tin chính xác và toàn diện về tác hại của thuốc lá điện tử.
4.2. Đánh Giá Thái Độ Chung Của Sinh Viên Về Thuốc Lá Điện Tử
Thái độ của sinh viên về thuốc lá điện tử khá đa dạng. Một số sinh viên có thái độ tiêu cực, nhận thức được tác hại của TLĐT. Tuy nhiên, nhiều sinh viên vẫn có thái độ trung lập hoặc thậm chí tích cực, coi TLĐT là một trào lưu thời thượng hoặc một giải pháp thay thế cho thuốc lá truyền thống. Cần có các biện pháp can thiệp để thay đổi thái độ sai lệch và nâng cao nhận thức về nguy cơ của thuốc lá điện tử.
4.3. Tóm Tắt Tình Trạng Hành Vi Hút Thuốc Lá Điện Tử Của Sinh Viên
Nghiên cứu cho thấy có 20,4% sinh viên có hành vi sử dụng thuốc lá điện tử, trong đó tỷ lệ hiện đang sử dụng là 13,2% và 7,2% sinh viên cho biết đã từng sử dụng. Trong số các sinh viên hiện đang hút thuốc lá điện tử, có 56,2% sinh viên hút đồng thời cả thuốc lá điện tử và thuốc lá truyền thống. Tuổi bắt đầu hút thuốc lá điện tử của sinh viên là 19 tuổi.
V. Phân Tích Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Hành Vi Sinh Viên
Nghiên cứu đã xác định được một số yếu tố ảnh hưởng đến hành vi hút thuốc lá điện tử của sinh viên, bao gồm năm học (sinh viên năm 3 trở lên), gia đình có người hút thuốc lá điện tử, có bạn bè hút thuốc lá điện tử, có hành vi hút thuốc lá truyền thống và nhìn thấy quảng cáo thuốc lá điện tử. Các yếu tố này cho thấy ảnh hưởng của môi trường xã hội và các yếu tố cá nhân đến việc sử dụng TLĐT. Cần có các biện pháp can thiệp đa chiều, tập trung vào cả cá nhân và môi trường để giảm thiểu tỉ lệ hút thuốc lá điện tử trong sinh viên.
5.1. Tác Động Của Môi Trường Gia Đình và Bạn Bè
Gia đình và bạn bè đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hành vi hút thuốc lá điện tử của sinh viên. Sinh viên có người thân hoặc bạn bè hút thuốc lá điện tử có xu hướng sử dụng TLĐT cao hơn. Điều này cho thấy ảnh hưởng của môi trường xã hội đến việc chấp nhận và sử dụng thuốc lá điện tử. Cần có các biện pháp can thiệp nhằm giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực từ môi trường xung quanh.
5.2. Vai Trò Của Quảng Cáo và Truyền Thông
Việc tiếp xúc với quảng cáo thuốc lá điện tử có ảnh hưởng đáng kể đến hành vi hút thuốc lá điện tử của sinh viên. Quảng cáo có thể tạo ra ấn tượng sai lệch về TLĐT và khuyến khích sinh viên sử dụng. Cần có các quy định chặt chẽ hơn về quảng cáo thuốc lá điện tử để bảo vệ sức khỏe sinh viên.
5.3. Ảnh Hưởng Của Rượu Bia Và Thuốc Lá Truyền Thống
Nghiên cứu cho thấy có mối liên hệ giữa việc sử dụng rượu bia và hút thuốc lá truyền thống với hành vi sử dụng thuốc lá điện tử của sinh viên. Các sinh viên đã từng sử dụng rượu bia và thuốc lá truyền thống có xu hướng dễ dàng chuyển sang sử dụng thuốc lá điện tử hơn.
VI. Kết Luận Giải Pháp Phòng Chống Tác Hại Thuốc Lá Điện Tử
Nghiên cứu này đã cung cấp thông tin quan trọng về kiến thức, thái độ và hành vi của sinh viên trường Đại học Xây dựng về thuốc lá điện tử. Kết quả cho thấy cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục và can thiệp để nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của sinh viên. Các biện pháp cần tập trung vào việc cung cấp thông tin chính xác về tác hại thuốc lá điện tử, giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực từ môi trường xung quanh và xây dựng các chương trình phòng chống thuốc lá điện tử hiệu quả. Nghiên cứu này là cơ sở để xây dựng các chính sách và chương trình phòng chống tác hại thuốc lá điện tử phù hợp với bối cảnh Việt Nam. Nghiên cứu khuyến nghị việc tăng cường truyền thông cho sinh viên của trường về phòng chống tác hại của thuốc lá với tần suất truyền thông thường xuyên hơn.
6.1. Đề Xuất Biện Pháp Tuyên Truyền Giáo Dục Hiệu Quả
Cần có các chương trình tuyên truyền, giáo dục đa dạng và hấp dẫn, sử dụng các kênh truyền thông phù hợp với giới trẻ như mạng xã hội, video, infographic. Nội dung tuyên truyền cần tập trung vào việc cung cấp thông tin chính xác về tác hại của thuốc lá điện tử, phá vỡ các quan niệm sai lầm và khuyến khích sinh viên từ bỏ TLĐT.
6.2. Tăng Cường Kiểm Soát và Quản Lý Thuốc Lá Điện Tử
Nhà nước cần có các quy định chặt chẽ hơn về sản xuất, kinh doanh và quảng cáo thuốc lá điện tử. Cần tăng cường kiểm tra, giám sát để ngăn chặn việc bán TLĐT cho trẻ vị thành niên và kiểm soát chất lượng sản phẩm. Đồng thời, cần có các biện pháp xử lý nghiêm các vi phạm liên quan đến thuốc lá điện tử.
6.3. Đề xuất Hoạt Động Hỗ Trợ và Tư Vấn Cai Thuốc Lá Điện Tử
Nghiên cứu khuyến nghị việc tăng cường truyền thông cho sinh viên của trường về phòng chống tác hại của thuốc lá với tần suất truyền thông thường xuyên hơn. Ngoài ra, nội dung truyền thông về tác hại của thuốc lá cần lồng ghép cả các nội dung về thuốc lá điện tử để sinh viên có nhận thức đúng đắn về sự nguy hại của thuốc lá điện tử đối với sức khỏe cộng đồng.
