Nghiên Cứu Thay Đổi Cytokine Và Hiệu Quả Điều Trị Bệnh Vảy Nến Đỏ Da Toàn Thân Bằng Methotrexate

Bệnh vảy nến là một bệnh viêm da mãn tính ảnh hưởng đến khoảng 2-3% dân số thế giới. VNĐDTT được chẩn đoán khi tổn thương da chiếm trên 90% diện tích cơ thể. Tỷ lệ mắc bệnh hàng năm khác nhau giữa các quốc gia. Theo Rasnik và cộng sự (2016), VNĐDTT chiếm 1-2,25% tổng số bệnh nhân vảy nến. Các nghiên cứu khác cho thấy tỷ lệ này biến động, từ 1% theo Goeckerman đến 6,8% theo Đặng Văn Em và cộng sự tại Việt Nam. Tuổi khởi phát bệnh thường gặp ở mọi lứa tuổi, nhưng chủ yếu là nam giới. Nghiên cứu của Hawilo (2011) trên 60 bệnh nhân VNĐDTT, cho thấy 76,7% là nam và tuổi trung bình là 53,7.

Tiền sử gia đình có người mắc vảy nến dao động từ 15-45% trong các nghiên cứu khác nhau. Các bệnh phối hợp trong VNĐDTT tương tự như VNTT, bao gồm lupus ban đỏ hệ thống, pemphigus, bạch biến. Đặc biệt, VNĐDTT thường đi kèm với tăng huyết áp, xơ gan, đái tháo đường và rối loạn chuyển hóa. Hội chứng chuyển hóa là một tập hợp các yếu tố nguy cơ như đái tháo đường và bệnh tim mạch. Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ rối loạn lipid máu ở bệnh nhân VNĐDTT rất cao, làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch, đặc biệt là xơ vữa động mạch. Bệnh nhân VNĐDTT cũng có nguy cơ cao mắc các bệnh thần kinh như suy nhược, dễ bị kích thích, cáu gắt và lo lắng.

Các yếu tố kích hoạt môi trường bao gồm cháy nắng, chấn thương da, căng thẳng cảm xúc, nghiện rượu và nhiễm trùng. Các yếu tố hóa học: chất sử dụng chụp cắt lớp vi tính, hắc ín bôi ngoài, thuốc lá, sử dụng Bupropion. Bệnh toàn thân: HIV, bệnh bạch cầu, u lympho tế bào T, bệnh goutte, bệnh tiền ung thư. Các loại thuốc: thuốc chống sốt rét, trimethoprim/sulfamethoxazole, lạm dụng corticoid đường toàn thân. Điều quan trọng là nhận biết và tránh các yếu tố kích hoạt này để kiểm soát bệnh hiệu quả hơn.

Sinh bệnh học của VNĐDTT chưa được làm sáng tỏ, nhưng một số nghiên cứu cho thấy liên quan chủ yếu đến T helper 2 (Th2). Mặc dù HLA-CW6, HLA-B57, HLA-B13, và HLA-B17 có liên quan đến đột biến VNTT và đột biến IL36RN gắn liền với vảy nến mụn mủ, yếu tố di truyền ít được biết đến trong VNĐDTT. Nghiên cứu của Li và cộng sự (2005) cho thấy sự gia tăng Immunoglobulin E (IgE) trong huyết thanh bệnh nhân VNĐDTT so với nhóm chứng, do sự mất cân bằng Th1/Th2. IgE là một kháng thể do tế bào lympho B tiết ra sau tác động của Th2, cụ thể là tế bào tương tác với những tế bào B và tiết IL-4 kết hợp với thụ thể bề mặt của tế bào lympho B.

Các cytokine Th2 có thể gắn liền với sinh bệnh học của VNĐDTT, và sự thay đổi từ VNTT thành VNĐDTT có thể do sự mất cân bằng Th1/Th2. IL-10 có thể kích thích sự tăng sinh và sự khác biệt của tế bào lympho B và thúc đẩy khả năng miễn dịch dịch thể. Nồng độ IL-4, IL-10, IL-2 và IFN-γ trong bệnh nhân VNĐDTT tăng lên so với nhóm chứng khỏe mạnh và bệnh nhân VNTT. Có sự đảo ngược tỷ lệ IFN-γ/IL-4 ở bệnh nhân vảy nến, cho thấy cả cytokine Th1 và Th2 tham gia vào sinh bệnh học của VNĐDTT, đặc biệt vai trò của Th2 nổi bật hơn so với Th1.

MTX hoạt động bằng cách ức chế dihydrofolate reductase, một enzyme quan trọng trong quá trình tổng hợp acid nucleic. Sự ức chế này làm giảm sự tăng sinh của các tế bào viêm và tế bào sừng, từ đó giảm viêm và cải thiện các triệu chứng của bệnh vảy nến. MTX cũng có tác dụng điều hòa miễn dịch, giúp kiểm soát phản ứng miễn dịch quá mức trong bệnh vảy nến. Cấu trúc hóa học và cơ chế tác động phức tạp của MTX đóng vai trò quan trọng trong hiệu quả điều trị của nó.

Liều MTX thường được sử dụng trong điều trị VNĐDTT là 7.5-25 mg mỗi tuần, uống hoặc tiêm. Liều lượng cụ thể cần được điều chỉnh dựa trên đáp ứng của bệnh nhân và khả năng dung nạp thuốc. Điều quan trọng là phải theo dõi chức năng gan và thận thường xuyên trong quá trình điều trị MTX, vì thuốc có thể gây độc cho các cơ quan này. Bệnh nhân nên được thông báo về các tác dụng phụ tiềm ẩn và cần liên hệ với bác sĩ nếu có bất kỳ triệu chứng bất thường nào.

Kết quả nghiên cứu cho thấy có sự thay đổi đáng kể về nồng độ các cytokine sau khi điều trị bằng MTX. Cụ thể, một số cytokine tiền viêm như IL-6, IL-17 và TNF-α giảm đáng kể, trong khi các cytokine điều hòa miễn dịch như IL-10 có xu hướng tăng. Sự thay đổi này cho thấy MTX có tác dụng điều hòa hệ miễn dịch, giảm viêm và cải thiện tình trạng bệnh của bệnh nhân VNĐDTT.

Đánh giá hiệu quả điều trị bằng các chỉ số lâm sàng như PASI (Psoriasis Area and Severity Index) cho thấy MTX có hiệu quả trong việc giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh. Nhiều bệnh nhân đạt được PASI 50, PASI 75 và PASI 90 sau một thời gian điều trị. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng hiệu quả điều trị có thể khác nhau giữa các bệnh nhân, và một số bệnh nhân có thể cần liều lượng cao hơn hoặc kết hợp với các liệu pháp khác để đạt được kết quả tốt nhất.

Mặc dù MTX có hiệu quả trong điều trị VNĐDTT, nó cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ, bao gồm buồn nôn, chán ăn, mệt mỏi, tăng men gan và giảm số lượng tế bào máu. Việc theo dõi chặt chẽ các tác dụng phụ này là rất quan trọng để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân. Trong một số trường hợp, cần phải điều chỉnh liều lượng hoặc ngừng thuốc nếu tác dụng phụ quá nghiêm trọng. Bác sĩ cần cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và nguy cơ khi sử dụng MTX trong điều trị VNĐDTT.

MTX là một lựa chọn điều trị hiệu quả và kinh tế cho VNĐDTT, nhưng cần phải cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và nguy cơ. Ưu điểm của MTX bao gồm hiệu quả đã được chứng minh, chi phí thấp và dễ sử dụng. Nhược điểm của MTX bao gồm tác dụng phụ tiềm ẩn và cần phải theo dõi chặt chẽ. Quyết định sử dụng MTX cần được đưa ra dựa trên tình trạng bệnh cụ thể của từng bệnh nhân và sự tư vấn của bác sĩ.

Trong những năm gần đây, đã có nhiều tiến bộ trong điều trị VNĐDTT, bao gồm sự ra đời của các thuốc sinh học nhắm mục tiêu vào các cytokine cụ thể như TNF-α, IL-17 và IL-23. Các thuốc này có thể hiệu quả hơn và ít tác dụng phụ hơn so với MTX, nhưng chi phí thường cao hơn. Nghiên cứu tiếp tục được tiến hành để tìm kiếm các liệu pháp mới và cải thiện các liệu pháp hiện có cho VNĐDTT.