Tổng quan nghiên cứu

Xoài là một trong những loại trái cây phổ biến và có giá trị kinh tế cao tại Việt Nam, đặc biệt là giống xoài cát Hòa Lộc với sản lượng lớn và chất lượng được đánh giá cao. Theo số liệu khảo sát tại chợ Bình Điền, kích thước trung bình của trái xoài cát Hòa Lộc là chiều dài 12,83 cm, chiều dày 7,13 cm và khoảng cách eo 8,6 cm. Hiện nay, công đoạn gọt vỏ xoài chủ yếu được thực hiện thủ công, dẫn đến năng suất thấp, tốn nhiều lao động và chi phí cao, khoảng 30-40 kg/ngày/người với giá thành từ 1800 đến 2200 nghìn đồng/kg.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất kết cấu máy gọt vỏ trái xoài phù hợp với đặc tính của xoài cát Hòa Lộc, xác định các thông số làm việc của máy nhằm nâng cao năng suất, giảm sức lao động và đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào xoài cát Hòa Lộc và xoài cát Chu, với kích thước trái xoài khảo sát tại chợ đầu mối Bình Điền, Tp. Hồ Chí Minh. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn lớn trong việc hỗ trợ các cơ sở sản xuất nhỏ và vừa trong ngành chế biến xoài, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp và nâng cao chất lượng sản phẩm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kỹ thuật cơ khí liên quan đến thiết kế máy móc, đặc biệt là nguyên lý cắt gọt vật liệu và cơ lý tính của trái xoài. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết cơ lý tính vật liệu sinh học: Xác định lực cắt, độ dai và các đặc tính cơ học của vỏ xoài dựa trên thí nghiệm lực cắt trung bình khoảng 11,3 N, giúp thiết kế lưỡi dao và cấu trúc máy phù hợp với đặc tính vật liệu sinh học của trái xoài.

  2. Nguyên lý cắt lật trong cơ khí chế biến thực phẩm: Máy gọt xoài được thiết kế theo nguyên lý cắt lật, trong đó đĩa cắt quay với các lưỡi dao gắn trên rãnh, tạo lực cắt và đồng thời làm xoay trái xoài để gọt sạch vỏ. Nguyên lý này cho phép gọt nhiều trái cùng lúc, đạt hiệu quả gọt sạch trên 90% và phù hợp với nhiều kích thước xoài khác nhau.

Các khái niệm chính bao gồm: góc cắt dao (α), vận tốc dao cắt tối ưu (35-40 m/s), lực cắt tới hạn (Qth), và điều kiện trượt của lưỡi dao trên vật liệu cắt (góc trượt τ ≥ 30˚ giúp giảm lực cắt).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu được thu thập từ khảo sát thực tế 200 trái xoài tại chợ Bình Điền, kết hợp với thu thập tài liệu chuyên ngành về đặc tính sinh học của xoài và các phương pháp gọt vỏ hiện có. Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Khảo sát thực địa: Đo kích thước, thu thập mẫu xoài cát Hòa Lộc và cát Chu tại chợ đầu mối.
  • Thí nghiệm cơ lý tính: Xác định lực cắt cần thiết để gọt vỏ xoài, từ đó tính toán các thông số thiết kế dao cắt.
  • Thiết kế và tính toán kỹ thuật: Sử dụng phần mềm CAD (Pro/Creo) để mô hình hóa kết cấu máy, tính toán các thông số hình học của đĩa cắt, lưỡi dao, bộ gá dao và các chi tiết truyền động.
  • Chế tạo thử nghiệm: Gia công các bộ phận máy bằng inox 304 đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, lắp ráp và vận hành thử nghiệm.
  • Phân tích và xử lý số liệu: Đánh giá hiệu quả gọt vỏ, năng suất, độ sạch vỏ và khả năng điều chỉnh máy cho các loại xoài khác nhau.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong khoảng một năm, từ khảo sát, thiết kế, chế tạo đến thử nghiệm và hoàn thiện máy.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kích thước và cơ lý tính trái xoài: Kích thước trung bình của xoài cát Hòa Lộc là 12,83 cm chiều dài, 7,13 cm chiều dày, lực cắt trung bình để gọt vỏ là 11,3 N. Đây là cơ sở để thiết kế lưỡi dao và đĩa cắt phù hợp với đặc tính vật liệu sinh học của xoài.

  2. Thiết kế kết cấu máy gọt xoài theo nguyên lý cắt lật: Máy sử dụng đĩa cắt tròn có 3 rãnh gắn lưỡi dao, quay với vận tốc dao cắt tối ưu 35-40 m/s, cho phép gọt sạch trên 90% vỏ xoài trong thời gian ngắn. Máy có khả năng điều chỉnh để phù hợp với các kích thước xoài khác nhau, đặc biệt là xoài cát Hòa Lộc và cát Chu.

  3. Hiệu quả thử nghiệm máy: Máy gọt thử nghiệm đạt năng suất cao hơn gấp nhiều lần so với phương pháp thủ công (khoảng 3-4 lần), giảm sức lao động và thời gian gọt vỏ. Bề mặt xoài sau gọt tương đối nhẵn, đảm bảo chất lượng sản phẩm đầu ra.

  4. Chi phí và tính khả thi sản xuất: Máy có kết cấu đơn giản, sử dụng vật liệu inox 304 đảm bảo vệ sinh, giá thành hợp lý, phù hợp với các cơ sở sản xuất nhỏ và vừa. Máy có thể được sản xuất đại trà và thương mại hóa để đáp ứng nhu cầu thị trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng nguyên lý cắt lật trong thiết kế máy gọt xoài là phù hợp với đặc tính sinh học và kích thước trái xoài cát Hòa Lộc. So với các nghiên cứu về máy gọt trái cây khác, máy gọt xoài này có ưu điểm về năng suất và khả năng điều chỉnh linh hoạt cho nhiều kích thước xoài. Việc sử dụng inox 304 không chỉ đảm bảo an toàn vệ sinh mà còn tăng độ bền và tuổi thọ máy.

Dữ liệu thử nghiệm có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện mối quan hệ giữa vận tốc dao cắt và lực cắt, cũng như bảng so sánh năng suất giữa phương pháp thủ công và máy móc. Điều này minh chứng rõ ràng hiệu quả cải tiến công nghệ trong chế biến xoài.

Tuy nhiên, máy vẫn còn hạn chế trong việc xử lý xoài quá chín mềm hoặc các loại xoài có hình dạng quá khác biệt, cần nghiên cứu thêm để mở rộng phạm vi ứng dụng. Ngoài ra, việc đào tạo người vận hành và bảo trì máy cũng là yếu tố quan trọng để đảm bảo hiệu quả sử dụng lâu dài.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai sản xuất đại trà máy gọt xoài: Khuyến khích các doanh nghiệp cơ khí và các cơ sở sản xuất nhỏ đầu tư sản xuất máy gọt xoài theo thiết kế đã được chứng minh, nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường trong vòng 1-2 năm tới.

  2. Đào tạo vận hành và bảo trì máy: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ thuật cho người sử dụng tại các cơ sở chế biến xoài, nhằm nâng cao hiệu quả vận hành và kéo dài tuổi thọ máy.

  3. Nghiên cứu mở rộng ứng dụng cho các loại xoài khác: Tiếp tục nghiên cứu điều chỉnh kết cấu và thông số máy để phù hợp với các giống xoài khác có đặc tính sinh học và kích thước khác biệt, mở rộng phạm vi sử dụng.

  4. Phát triển hệ thống cung cấp linh kiện và dịch vụ hậu mãi: Xây dựng mạng lưới cung cấp linh kiện thay thế và dịch vụ bảo trì, sửa chữa để hỗ trợ các cơ sở sản xuất sử dụng máy hiệu quả và bền vững.

  5. Khuyến khích áp dụng công nghệ tự động hóa trong chế biến nông sản: Đề xuất các chính sách hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật để thúc đẩy ứng dụng máy móc tự động trong ngành chế biến trái cây, góp phần nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các cơ sở sản xuất và chế biến xoài quy mô nhỏ và vừa: Luận văn cung cấp giải pháp máy móc phù hợp giúp nâng cao năng suất, giảm chi phí lao động và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

  2. Doanh nghiệp cơ khí chế tạo máy nông nghiệp: Tham khảo thiết kế, phương pháp tính toán và quy trình chế tạo máy gọt xoài để phát triển sản phẩm mới, mở rộng thị trường.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kỹ thuật cơ khí và công nghệ thực phẩm: Tài liệu cung cấp cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm hữu ích cho các đề tài liên quan đến thiết kế máy chế biến nông sản.

  4. Cơ quan quản lý và phát triển nông nghiệp: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ ứng dụng công nghệ trong sản xuất nông nghiệp, nâng cao giá trị sản phẩm và phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Máy gọt xoài này có thể gọt được những loại xoài nào?
    Máy được thiết kế chủ yếu cho xoài cát Hòa Lộc và cát Chu, có thể điều chỉnh để phù hợp với các kích thước xoài khác nhau, đặc biệt là xoài có hình dạng tròn và dài. Tuy nhiên, máy chưa tối ưu cho xoài quá chín mềm hoặc các loại xoài có hình dạng quá khác biệt.

  2. Năng suất của máy so với phương pháp thủ công như thế nào?
    Máy gọt xoài có năng suất cao hơn gấp 3-4 lần so với gọt thủ công, giúp giảm đáng kể thời gian và sức lao động, đồng thời đảm bảo độ sạch vỏ trên 90%.

  3. Vật liệu chế tạo máy có đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm không?
    Máy được chế tạo bằng inox 304, là vật liệu đạt tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm, có độ bền cao và dễ dàng vệ sinh sau khi sử dụng.

  4. Chi phí đầu tư máy có phù hợp với các cơ sở sản xuất nhỏ không?
    Máy có kết cấu đơn giản, giá thành hợp lý, phù hợp với các cơ sở sản xuất nhỏ và vừa, giúp giảm chi phí lao động và tăng lợi nhuận trong dài hạn.

  5. Có cần đào tạo kỹ thuật để vận hành máy không?
    Có, việc đào tạo vận hành và bảo trì máy là cần thiết để đảm bảo máy hoạt động hiệu quả, tránh sự cố và kéo dài tuổi thọ thiết bị.

Kết luận

  • Đã đề xuất và thiết kế thành công kết cấu máy gọt vỏ xoài theo nguyên lý cắt lật, phù hợp với đặc tính sinh học của xoài cát Hòa Lộc và cát Chu.
  • Xác định được các thông số làm việc quan trọng như lực cắt trung bình 11,3 N, vận tốc dao cắt tối ưu 35-40 m/s, góc cắt và góc trượt dao phù hợp.
  • Máy gọt xoài thử nghiệm đạt năng suất cao, gọt sạch trên 90% vỏ xoài, giảm sức lao động và chi phí so với phương pháp thủ công.
  • Kết cấu máy đơn giản, sử dụng vật liệu inox 304 đảm bảo vệ sinh, có khả năng sản xuất đại trà và thương mại hóa.
  • Đề xuất các giải pháp triển khai sản xuất, đào tạo vận hành, mở rộng ứng dụng và phát triển dịch vụ hỗ trợ nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng máy trong ngành chế biến xoài.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các doanh nghiệp và cơ sở sản xuất đầu tư sản xuất và ứng dụng máy gọt xoài, đồng thời tiếp tục nghiên cứu cải tiến để mở rộng phạm vi sử dụng và nâng cao hiệu quả công nghệ.