Nghiên cứu hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh tại Việt Nam: Các yếu tố phi kinh tế tác động

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN

1.1. Tổng quan đề tài nghiên cứu

1.2. Tổng hợp nghiên cứu nước ngoài

1.3. Tổng hợp nghiên cứu trong nước

1.4. Cơ sở lý luận về tuân thủ thuế

1.4.1. Khái niệm tuân thủ thuế

1.4.2. Phân loại về tuân thủ thuế

1.4.3. Tuân thủ thuế tự nguyện

1.5. Cơ sở lý luận về hộ kinh doanh

1.5.1. Khái niệm hộ kinh doanh

1.5.2. Đặc điểm pháp lý của hộ kinh doanh

1.5.3. Nghĩa vụ thuế của hộ kinh doanh

1.6. Các nhân tố phi kinh tế tác động đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh

1.6.1. Các lý thuyết nền tảng

1.6.2. Nhân tố phi kinh tế tác động đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh

1.7. TỔNG KẾT CHƯƠNG 1

2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TUÂN THỦ THUẾ CỦA CÁC HỘ KINH DOANH TẠI VIỆT NAM

2.1. Khái quát điều kiện kinh tế và các hộ kinh doanh tại Việt Nam

2.2. Thực trạng một số công tác quản lý thuế đối với các hộ kinh doanh tại Việt Nam

2.3. Thực trạng công tác tuân thủ thuế của các hộ kinh doanh tại Việt Nam

2.4. TỔNG KẾT CHƯƠNG 2

3. CHƯƠNG 3: XÂY DỰNG MÔ HÌNH ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CÁC YẾU TỐ PHI KINH TẾ ĐẾN HÀNH VI TUÂN THỦ THUẾ TỰ NGUYỆN ĐỐI VỚI CÁC HỘ KINH DOANH TẠI VIỆT NAM

3.1. Đề xuất mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh

3.2. Mô hình nghiên cứu

3.3. Xây dựng giả thuyết nghiên cứu và xác định các biến nghiên cứu

3.4. Phương pháp nghiên cứu

3.4.1. Phương pháp thu thập số liệu

3.4.2. Phương pháp phân tích dữ liệu

3.4.3. Quy trình nghiên cứu

3.4.4. Xây dựng bảng hỏi và mã hóa thang đo

3.5. Kết quả đánh giá các nhân tố ảnh hưởng hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh thông qua mô hình SPSS

3.5.1. Mẫu nghiên cứu

3.5.2. Đánh giá thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach’s alpha

3.5.3. Phân tích nhân tố khám phá EFA

3.5.4. Kiểm định mô hình và các giả thuyết

3.5.5. Đánh giá kết quả nghiên cứu

3.6. TỔNG KẾT CHƯƠNG 3

4. CHƯƠNG 4: KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH

4.1. Khuyến nghị đối với Cơ quan quản lý thuế

4.2. Đẩy mạnh chất lượng công tác thanh tra, kiểm tra thuế

4.3. Thực hiện cải cách hiện đại hóa hệ thống thuế điện tử

4.4. Cải cách chính sách thuế phù hợp

4.5. Xây dựng đội ngũ cán bộ thuế chất lượng

4.6. Cập nhật quy định thuế thường xuyên trên các nguồn chính thống

4.7. Thường xuyên tương tác với nhân viên hỗ trợ công tác thuế

4.8. Đóng góp ý kiến, quan điểm đến các cơ quan quản lý thuế

4.9. Chủ động trang bị kiến thức cơ bản về thuế

4.10. Xây dựng kế hoạch thuế định kỳ

4.11. TỔNG KẾT CHƯƠNG 4

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

I. Tổng quan về Nghiên cứu tuân thủ thuế hộ kinh doanh

Nghiên cứu sự tuân thủ thuế là yếu tố then chốt trong quản lý thu nhập quốc gia, đặc biệt ở các nước phát triển. Thuế là công cụ quan trọng để Chính phủ kiểm soát lạm phát, điều tiết kinh tế vĩ mô và phân phối lại của cải xã hội. Tuy nhiên, tình trạng thất thu thuế vẫn còn phổ biến, đặc biệt là ở khu vực hộ kinh doanh. Đây là loại hình kinh doanh nhỏ lẻ, chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản. Các quy định pháp luật lỏng lẻo khiến tình hình kinh doanh phức tạp, ý thức tuân thủ thuế chưa cao, thậm chí gia tăng nợ thuế và trốn thuế. Báo cáo của Tổng cục Thuế cho thấy tổng số tiền thuế nợ ngành Thuế quản lý đến 31/7/2022 là 133 nghìn tỷ đồng, tăng đáng kể so với năm trước. Cần có những biện pháp hiệu quả để giải quyết tình trạng này. Theo báo cáo của Tổng cục Thuế, tổng số tiền thuế nợ ngành Thuế quản lý ước tính đến thời điểm ngày 31/7/2022 là 133.

1.1. Vấn đề Thất thu thuế hộ kinh doanh Nguyên nhân chính

Tình trạng thất thu thuế ở hộ kinh doanh xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, công tác kiểm tra, giám sát của cơ quan thuế chưa thực sự nghiêm minh. Thứ hai, các quy định về thuế quá phức tạp và không rõ ràng. Thứ ba, việc hướng dẫn các hộ kinh doanh về đăng ký, kê khai, nộp thuế chưa chi tiết và cụ thể. Dịch Covid-19 đã thúc đẩy kê khai, nộp thuế điện tử, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Số tiền phạt thuế từ hộ kinh doanh qua điện tử năm 2021 là hơn 121 tỷ đồng, số thu từ nửa năm 2022 gần 140 tỷ đồng, tăng hơn 14%. Tuy nhiên, cơ quan quản lý thuế vẫn chưa tìm được phương pháp vận hành thực sự hiệu quả. Theo báo cáo của Tổng cục Thuế, số tiền phạt thuế từ các cá nhân, hộ kinh doanh qua điện tử năm 2021 là hơn 121 tỷ đồng.

1.2. Nghiên cứu tuân thủ thuế hộ kinh doanh Tại sao cần thiết

Các nghiên cứu gần đây về tuân thủ thuế chủ yếu tập trung vào doanh nghiệp, bỏ qua hộ kinh doanh, trong khi loại hình này chiếm số lượng lớn (5,1 triệu hộ). Ngoài ra, các nghiên cứu thường tập trung vào yếu tố kinh tế mà bỏ qua các yếu tố phi kinh tế. Vì vậy, việc nghiên cứu các yếu tố phi kinh tế tác động đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh là rất cần thiết. Kết quả nghiên cứu sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho công tác quản lý thu thuế hộ kinh doanh hiệu quả và nhanh chóng. Nghiên cứu này tập trung vào các yếu tố phi kinh tế ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện. Mục tiêu là đưa ra những phân tích, nhận định để tìm ra biện pháp hiệu quả chống thất thu thuế đối với hộ kinh doanh.

II. Yếu tố phi kinh tế Ảnh hưởng tới tuân thủ thuế tự nguyện

Đề tài nghiên cứu này tập trung vào việc khám phá và đánh giá vai trò của các yếu tố phi kinh tế trong việc thúc đẩy hoặc cản trở hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh tại Việt Nam. Các yếu tố này bao gồm ý thức tuân thủ thuế, văn hóa thuế, niềm tin vào chính phủ, công bằng thuế, sự hài lòng với hệ thống thuế, ảnh hưởng xã hội, kinh nghiệm nộp thuế, nhận thức về rủi ro trốn thuế, mức độ hiểu biết về thuế và thái độ đối với thuế. Nghiên cứu xem xét cách các yếu tố này tương tác và tác động đến quyết định tuân thủ thuế của hộ kinh doanh, từ đó đề xuất các giải pháp chính sách nhằm cải thiện tình hình.

2.1. Văn hóa thuế và ý thức tuân thủ thuế Mối liên hệ mật thiết

Văn hóa thuế và ý thức tuân thủ thuế có mối liên hệ mật thiết. Một văn hóa thuế mạnh mẽ, trong đó việc nộp thuế được coi là trách nhiệm công dân, sẽ thúc đẩy ý thức tuân thủ thuế cao hơn. Các yếu tố như giáo dục về thuế, tuyên truyền về lợi ích của việc nộp thuế, và sự minh bạch trong sử dụng tiền thuế đều góp phần xây dựng văn hóa thuế tích cực. Khi hộ kinh doanh nhận thức rõ về tầm quan trọng của việc nộp thuế và tin tưởng rằng tiền thuế được sử dụng hiệu quả, họ sẽ có xu hướng tuân thủ thuế tự nguyện hơn.

2.2. Niềm tin vào chính phủ và công bằng thuế Ảnh hưởng đến thái độ

Niềm tin vào chính phủ và cảm nhận về công bằng thuế có ảnh hưởng lớn đến thái độ của hộ kinh doanh đối với việc nộp thuế. Nếu hộ kinh doanh tin tưởng rằng chính phủ sử dụng tiền thuế một cách hiệu quả và minh bạch, đồng thời cảm thấy rằng hệ thống thuế là công bằng và không phân biệt đối xử, họ sẽ có xu hướng tuân thủ thuế cao hơn. Ngược lại, nếu họ cảm thấy rằng chính phủ tham nhũng hoặc hệ thống thuế bất công, họ có thể mất niềm tin và tìm cách trốn thuế.

2.3. Ảnh hưởng xã hội và kinh nghiệm nộp thuế Tác động tới quyết định

Ảnh hưởng xã hội và kinh nghiệm nộp thuế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình hành vi tuân thủ thuế của hộ kinh doanh. Nếu hộ kinh doanh thấy rằng những người xung quanh họ (bạn bè, gia đình, đồng nghiệp) đều tuân thủ thuế, họ sẽ có xu hướng làm theo. Ngoài ra, kinh nghiệm nộp thuế tích cực (dễ dàng, nhanh chóng, không gặp rắc rối) cũng sẽ khuyến khích họ tuân thủ thuế trong tương lai. Ngược lại, kinh nghiệm nộp thuế tiêu cực (phức tạp, mất thời gian, gặp nhiều rắc rối) có thể khiến họ nản lòng và tìm cách trốn thuế.

III. Phương pháp nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng tới tuân thủ thuế

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng để đánh giá các yếu tố phi kinh tế ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh. Phương pháp định tính được sử dụng để phân tích chuyên sâu, đối chiếu và lược khảo cơ sở lý thuyết. Phương pháp định lượng sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ khảo sát hộ kinh doanh, và dữ liệu thứ cấp từ các nghiên cứu trước đó, báo cáo, tạp chí. Mẫu nghiên cứu được thu thập theo phương pháp lấy mẫu tích lũy nhanh. Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích hồi quy đa biến để đánh giá mức độ tác động của các biến độc lập lên biến phụ thuộc, và phân tích nhân tố EFA để rút gọn các biến quan sát. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các gia đình có hoạt động kinh doanh trên toàn quốc thuộc lãnh thổ Việt Nam, trong giai đoạn từ năm 2010 – 2022.

3.1. Khảo sát hộ kinh doanh Thu thập dữ liệu sơ cấp quan trọng

Khảo sát được tiến hành trực tiếp trên các hộ kinh doanh để thu thập thông tin về ý thức tuân thủ thuế, văn hóa thuế, niềm tin vào chính phủ, công bằng thuế, sự hài lòng với hệ thống thuế, ảnh hưởng xã hội, kinh nghiệm nộp thuế, nhận thức về rủi ro trốn thuế, mức độ hiểu biết về thuế và thái độ đối với thuế. Bảng hỏi được thiết kế cẩn thận để đảm bảo tính chính xác và tin cậy của dữ liệu thu thập được.

3.2. Phân tích hồi quy đa biến Đánh giá mức độ tác động

Phương pháp phân tích hồi quy đa biến được sử dụng để xác định mức độ tác động của từng yếu tố phi kinh tế đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh. Kết quả phân tích cho phép xác định những yếu tố nào có tác động mạnh nhất, từ đó đề xuất các giải pháp chính sách phù hợp.

IV. Kết quả Đánh giá tác động các yếu tố phi kinh tế

Kết quả nghiên cứu cho thấy các yếu tố phi kinh tế có ảnh hưởng đáng kể đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh tại Việt Nam. Cụ thể, niềm tin vào chính phủ, cảm nhận về công bằng thuế, ý thức tuân thủ thuế, và mức độ hiểu biết về thuế là những yếu tố quan trọng nhất. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, văn hóa thuế tích cực và kinh nghiệm nộp thuế thuận lợi có tác động tích cực đến hành vi tuân thủ thuế. Ngược lại, nhận thức về rủi ro trốn thuế thấp và thái độ tiêu cực đối với thuế có thể dẫn đến hành vi trốn thuế.

4.1. Niềm tin vào chính phủ Yếu tố then chốt quyết định

Niềm tin vào chính phủ là yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh. Khi hộ kinh doanh tin tưởng rằng chính phủ sử dụng tiền thuế một cách hiệu quả và minh bạch, họ sẽ có xu hướng tuân thủ thuế cao hơn. Chính phủ cần tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý và sử dụng tiền thuế để củng cố niềm tin của hộ kinh doanh.

4.2. Công bằng thuế Cảm nhận ảnh hưởng đến thái độ

Cảm nhận về công bằng thuế cũng đóng vai trò quan trọng. Nếu hộ kinh doanh cảm thấy rằng hệ thống thuế là công bằng và không phân biệt đối xử, họ sẽ có xu hướng tuân thủ thuế cao hơn. Chính phủ cần đảm bảo rằng hệ thống thuế được thiết kế một cách công bằng, minh bạch và dễ hiểu.

4.3. Ý thức tuân thủ thuế và hiểu biết thuế Nâng cao nhận thức

Ý thức tuân thủ thuế và mức độ hiểu biết về thuế cũng có ảnh hưởng đáng kể. Chính phủ cần tăng cường giáo dục và tuyên truyền về thuế để nâng cao ý thức tuân thủ thuế và mức độ hiểu biết về thuế của hộ kinh doanh.

V. Chính sách thuế hiệu quả Nâng cao tuân thủ thuế

Để nâng cao hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh, cần có các giải pháp chính sách đồng bộ. Các giải pháp này bao gồm: Cải thiện tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý và sử dụng tiền thuế; Đảm bảo tính công bằng và dễ hiểu của hệ thống thuế; Tăng cường giáo dục và tuyên truyền về thuế; Đơn giản hóa thủ tục nộp thuế; Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm thuế.

5.1. Cải cách Chính sách thuế hộ kinh doanh Đơn giản và minh bạch

Cải cách chính sách thuế hộ kinh doanh theo hướng đơn giản hóa thủ tục nộp thuế, giảm gánh nặng tuân thủ thuế, và tăng cường tính minh bạch của hệ thống thuế. Cần có các quy định rõ ràng và dễ hiểu về các loại thuế phải nộp, cách tính thuế, và thời hạn nộp thuế.

5.2. Tăng cường quản lý thuế Kiểm tra và xử lý vi phạm

Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm thuế. Điều này giúp tạo ra một môi trường tuân thủ thuế công bằng và ngăn chặn tình trạng trốn thuế.

5.3. Tư vấn thuế và hỗ trợ Nâng cao hiểu biết thuế

Cung cấp dịch vụ tư vấn thuế và hỗ trợ hộ kinh doanh trong việc kê khai và nộp thuế. Điều này giúp hộ kinh doanh hiểu rõ hơn về các quy định thuế và giảm thiểu sai sót trong quá trình nộp thuế.

VI. Triển vọng tương lai và hướng nghiên cứu tuân thủ thuế

Trong tương lai, cần có thêm các nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố phi kinh tế ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện của hộ kinh doanh tại Việt Nam. Các nghiên cứu này nên tập trung vào việc khám phá các yếu tố văn hóa, xã hội, và tâm lý đặc thù của từng vùng miền, từng nhóm hộ kinh doanh. Đồng thời, cần có các nghiên cứu so sánh giữa hộ kinh doanh và các loại hình doanh nghiệp khác để hiểu rõ hơn về sự khác biệt trong hành vi tuân thủ thuế.

6.1. Nghiên cứu chuyên sâu về yếu tố văn hóa thuế địa phương

Cần có các nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa thuế tại các vùng miền khác nhau ở Việt Nam. Mỗi vùng miền có những đặc điểm văn hóa, xã hội, và kinh tế riêng, và những đặc điểm này có thể ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế của hộ kinh doanh.

6.2. So sánh tuân thủ thuế giữa các loại hình doanh nghiệp

Cần có các nghiên cứu so sánh giữa hộ kinh doanh và các loại hình doanh nghiệp khác (doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần) để hiểu rõ hơn về sự khác biệt trong hành vi tuân thủ thuế.

Tác động của các yếu tố phi kinh tế đến hành vi tuân thủ thuế tự nguyện: Nghiên cứu điển hình các hộ kinh doanh tại Việt Nam