Tổng quan nghiên cứu

Du lịch là ngành kinh tế trọng điểm toàn cầu, đóng góp lớn vào phát triển kinh tế xã hội. Theo số liệu của Tổng cục Du lịch năm 2023, Việt Nam đón khoảng 12.434 lượt khách quốc tế và 108.200 lượt khách nội địa sau ba năm chịu ảnh hưởng dịch bệnh. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của du lịch cũng đặt ra nhiều thách thức về môi trường, văn hóa và xã hội. Thành phố Đà Nẵng, với tiềm năng thiên nhiên và văn hóa đặc sắc, đặc biệt là khu du lịch Hòa Bắc, đã trở thành điểm đến hấp dẫn. Từ năm 2019, Hòa Bắc được đầu tư phát triển mô hình du lịch sinh thái và cộng đồng nhằm bảo tồn giá trị bản địa đồng bào Cơ Tu. Song song với sự phát triển, các hoạt động du lịch tự phát và thương mại hóa đã gây ra những tác động tiêu cực như ô nhiễm môi trường và làm mất đi nét văn hóa truyền thống.

Nghiên cứu tập trung vào hành vi du lịch có trách nhiệm (DLCTN) của khách du lịch nội địa tại khu du lịch Hòa Bắc, nhằm đánh giá mức độ thực hiện các hành vi có trách nhiệm, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi này. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang, TP. Đà Nẵng, trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 7 năm 2023. Mục tiêu nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách phát triển du lịch bền vững, góp phần nâng cao nhận thức và hành vi có trách nhiệm của du khách, từ đó bảo vệ môi trường và văn hóa địa phương, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương một cách hài hòa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên sự kết hợp của hai lý thuyết chính: Thuyết Kích hoạt Tiêu chuẩn (Norm Activation Theory - Schwartz, 1977) và Khung lý thuyết S-O-R (Stimulus-Organism-Response framework - Mehrabian & Russell, 1974). Thuyết Kích hoạt Tiêu chuẩn giải thích cách nhận thức về tác hại của du lịch kích hoạt chuẩn mực đạo đức cá nhân, từ đó dẫn đến hành vi du lịch có trách nhiệm. Khung S-O-R mô tả quá trình hình thành hành vi qua ba giai đoạn: kích thích (hình ảnh điểm đến), chủ thể (giá trị cảm nhận) và phản ứng (hành vi du lịch có trách nhiệm).

Bốn khái niệm chính được nghiên cứu gồm:

  • Hình ảnh điểm đến: Bao gồm các yếu tố về môi trường tự nhiên, văn hóa, cơ sở hạ tầng và cảm xúc của du khách đối với điểm đến.
  • Giá trị cảm nhận: Đánh giá tổng hợp của du khách về lợi ích và chi phí khi trải nghiệm dịch vụ du lịch.
  • Nhận thức về tác hại của du lịch: Sự hiểu biết của du khách về các tác động tiêu cực của hoạt động du lịch đến môi trường và xã hội.
  • Chuẩn đạo đức cá nhân: Các nguyên tắc đạo đức mà cá nhân tự đặt ra, ảnh hưởng đến quyết định và hành vi của họ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện theo hai giai đoạn chính:

  • Giai đoạn 1 (định tính): Thu thập và phân tích tài liệu trong và ngoài nước về hành vi DLCTN, phỏng vấn sâu 4 chuyên gia du lịch để xác nhận các yếu tố ảnh hưởng và điều chỉnh thang đo phù hợp với bối cảnh Hòa Bắc.

  • Giai đoạn 2 (định lượng): Khảo sát 302 khách du lịch nội địa tại Hòa Bắc bằng bảng hỏi trực tuyến và trực tiếp, sử dụng thang đo Likert 5 điểm để đo lường các biến số. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 26 và AMOS 25, kiểm định độ tin cậy bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), nhân tố khẳng định (CFA) và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) để kiểm định giả thuyết.

Thời gian thu thập dữ liệu từ tháng 4 đến tháng 7 năm 2023, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với thực tế địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hình ảnh điểm đến tác động tích cực đến giá trị cảm nhận và hành vi DLCTN: Kết quả SEM cho thấy hình ảnh điểm đến có ảnh hưởng thuận chiều mạnh mẽ đến giá trị cảm nhận (β = 0,68, p < 0,01) và hành vi du lịch có trách nhiệm (β = 0,45, p < 0,01). Khoảng 72% du khách đánh giá cao cảnh quan thiên nhiên, văn hóa bản địa và cơ sở hạ tầng tại Hòa Bắc.

  2. Giá trị cảm nhận thúc đẩy hành vi du lịch có trách nhiệm: Giá trị cảm nhận có tác động thuận chiều đến hành vi DLCTN với hệ số β = 0,52 (p < 0,01). Du khách nhận thấy lợi ích về trải nghiệm văn hóa và môi trường góp phần tăng cường hành vi bảo vệ tài nguyên và tôn trọng văn hóa.

  3. Nhận thức về tác hại của du lịch ảnh hưởng đến chuẩn đạo đức cá nhân và hành vi DLCTN: Nhận thức về tác hại có tác động tích cực đến chuẩn đạo đức cá nhân (β = 0,60, p < 0,01) và hành vi DLCTN (β = 0,38, p < 0,01). Khoảng 65% du khách nhận thức rõ các tác động tiêu cực như ô nhiễm và thương mại hóa văn hóa.

  4. Chuẩn đạo đức cá nhân là nhân tố quan trọng thúc đẩy hành vi DLCTN: Chuẩn đạo đức cá nhân có ảnh hưởng thuận chiều đến hành vi DLCTN với hệ số β = 0,55 (p < 0,01). Du khách có ý thức trách nhiệm cao hơn sẽ thực hiện các hành vi như tiết kiệm tài nguyên, tôn trọng văn hóa và hỗ trợ cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về hành vi du lịch có trách nhiệm, đồng thời làm rõ vai trò của hình ảnh điểm đến và giá trị cảm nhận trong việc hình thành hành vi của khách du lịch. Việc nhận thức về tác hại và chuẩn đạo đức cá nhân đóng vai trò trung gian quan trọng, cho thấy yếu tố nội tại của du khách quyết định mức độ thực hiện hành vi có trách nhiệm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ mô hình SEM thể hiện các mối quan hệ nhân quả và bảng thống kê mô tả đặc điểm nhân khẩu học, nhận thức và hành vi của mẫu khảo sát. So sánh với các nghiên cứu tại Thái Lan và Đài Loan, nghiên cứu này bổ sung góc nhìn thực tiễn tại Việt Nam, đặc biệt là khu vực có đặc thù văn hóa đồng bào dân tộc thiểu số.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp bằng chứng khoa học cho các nhà quản lý du lịch địa phương trong việc xây dựng chính sách phát triển du lịch bền vững, đồng thời nâng cao nhận thức và hành vi có trách nhiệm của khách du lịch nhằm bảo vệ môi trường và văn hóa đặc trưng của Hòa Bắc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức về du lịch có trách nhiệm: Triển khai các chiến dịch truyền thông đa phương tiện nhằm nâng cao nhận thức của khách du lịch về tác hại của du lịch và lợi ích của hành vi có trách nhiệm. Mục tiêu tăng tỷ lệ du khách hiểu biết về DLCTN lên 80% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Du lịch Đà Nẵng phối hợp với các doanh nghiệp du lịch.

  2. Phát triển sản phẩm du lịch gắn với giá trị văn hóa và môi trường bền vững: Khuyến khích các cơ sở kinh doanh du lịch tại Hòa Bắc xây dựng sản phẩm du lịch sinh thái, cộng đồng, giảm thiểu tác động môi trường và bảo tồn văn hóa bản địa. Mục tiêu tăng 30% sản phẩm du lịch thân thiện môi trường trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp du lịch, cộng đồng địa phương.

  3. Xây dựng và thực thi quy định quản lý du lịch có trách nhiệm: Ban hành các quy định về xây dựng, vận hành dịch vụ du lịch, kiểm soát hoạt động tự phát và xử lý vi phạm nhằm bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và văn hóa. Mục tiêu giảm 50% vi phạm xây dựng trái phép trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Hòa Vang, các cơ quan chức năng.

  4. Đào tạo nâng cao năng lực cho nhân lực du lịch và cộng đồng địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo về du lịch có trách nhiệm, kỹ năng phục vụ và bảo tồn văn hóa cho nhân viên và người dân địa phương. Mục tiêu 100% nhân lực du lịch được đào tạo trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm đào tạo du lịch, các tổ chức phi chính phủ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý du lịch địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển du lịch bền vững, quản lý điểm đến và nâng cao nhận thức cộng đồng.

  2. Doanh nghiệp kinh doanh du lịch: Áp dụng các giải pháp nâng cao giá trị sản phẩm, phát triển dịch vụ thân thiện môi trường và văn hóa, từ đó tăng sức cạnh tranh và uy tín.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành du lịch, quản trị kinh doanh: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Cộng đồng địa phương và tổ chức phi chính phủ: Hiểu rõ vai trò và tác động của du lịch có trách nhiệm, từ đó tham gia tích cực vào phát triển du lịch bền vững và bảo tồn văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hành vi du lịch có trách nhiệm là gì?
    Hành vi du lịch có trách nhiệm là các hành động của du khách nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, văn hóa và xã hội tại điểm đến, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương. Ví dụ như tiết kiệm nước, tôn trọng phong tục địa phương, sử dụng dịch vụ địa phương.

  2. Tại sao hình ảnh điểm đến lại quan trọng trong hành vi du lịch?
    Hình ảnh điểm đến ảnh hưởng đến cảm nhận và quyết định của du khách. Một điểm đến có hình ảnh tích cực sẽ tạo giá trị cảm nhận cao, thúc đẩy du khách thực hiện hành vi có trách nhiệm để bảo vệ điểm đến đó.

  3. Nhận thức về tác hại của du lịch ảnh hưởng thế nào đến hành vi?
    Khi du khách nhận thức rõ các tác động tiêu cực như ô nhiễm, phá hoại văn hóa, họ có xu hướng phát triển chuẩn mực đạo đức cá nhân và thực hiện các hành vi có trách nhiệm để giảm thiểu tác hại.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính (phỏng vấn chuyên gia) và định lượng (khảo sát 302 khách du lịch), sử dụng phân tích nhân tố khám phá, khẳng định và mô hình cấu trúc tuyến tính để kiểm định giả thuyết.

  5. Làm thế nào để nâng cao hành vi du lịch có trách nhiệm tại Hòa Bắc?
    Cần tăng cường truyền thông, phát triển sản phẩm du lịch bền vững, xây dựng quy định quản lý chặt chẽ và đào tạo nhân lực, đồng thời khuyến khích sự tham gia của cộng đồng địa phương.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định bốn nhân tố chính ảnh hưởng đến hành vi du lịch có trách nhiệm tại Hòa Bắc: hình ảnh điểm đến, giá trị cảm nhận, nhận thức về tác hại của du lịch và chuẩn đạo đức cá nhân.
  • Hình ảnh điểm đến và giá trị cảm nhận đóng vai trò trung gian quan trọng trong việc hình thành hành vi có trách nhiệm của du khách.
  • Nhận thức về tác hại và chuẩn đạo đức cá nhân là yếu tố nội tại thúc đẩy hành vi du lịch có trách nhiệm.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và giải pháp phát triển du lịch bền vững tại Hòa Bắc.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát và đánh giá hiệu quả, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các điểm đến khác.

Hành động ngay hôm nay để góp phần bảo vệ môi trường và văn hóa địa phương qua việc thực hiện hành vi du lịch có trách nhiệm!