Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học phân tử gen k13 và đáp ứng của Plasmodium falciparum với dihydroartemisinin piperaquin phosphat

• Tác giả: Đỗ Mạnh Hà
• Người hướng dẫn: PGS. Bùi Quang Phúc
• Trường học: Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung Ương
• Chuyên ngành: Dịch tễ học
• Đề tài: Nghiên cứu dịch tễ học phân tử gen K13 và đáp ứng của Plasmodium falciparum với dihydroartemisinin piperaquin phosphat
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ y học
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Tình hình bệnh sốt rét trên thế giới và Việt Nam
• 1.2. Sốt rét và một số yếu tố liên quan dịch tễ bệnh sốt rét
• 1.3. Các thuật ngữ và định nghĩa liên quan tới kháng thuốc
• 1.3.1. Đột biến gen K13
• 1.3.2. Tình hình ký sinh trùng Plasmodium falciparum kháng thuốc sốt rét
• 1.3.2.1. Trên thế giới
• 1.3.2.2. Tại Việt Nam
• 1.3.3. Hiệu lực điều trị, tính dung nạp và độ an toàn của DHA-PPQ
• 1.3.3.1. Tính dung nạp của phối hợp thuốc DHA-PPQ
• 1.3.3.2. Hiệu lực điều trị và độ an toàn của phối hợp DHA-PPQ
• 1.3.4. Các kỹ thuật đánh giá kháng thuốc do quần thể P.
• 1.3.4.1. Kỹ thuật in vivo đánh giá nhạy - kháng thuốc trên lâm sàng
• 1.3.4.2. Kỹ thuật in vitro đánh giá ký sinh trùng P. falciparum kháng thuốc
• 1.3.4.3. Các kỹ thuật sinh học phân tử
• 1.3.5. Một số yếu tố thuận lợi cho KSTSR phát triển và hình thành kháng
• 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Mô tả một số đặc điểm dịch tễ học phân tử đột biến gen K13
• 2.2. Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.4. Đánh giá đáp ứng của ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum
• 2.4.1. Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu
• 2.4.2. Phương pháp nghiên cứu
• 2.5. Đánh giá nhạy cảm của ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum
• 2.5.1. Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu
• 2.5.2. Phương pháp nghiên cứu
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô tả đặc điểm dịch tễ học phân tử đột biến gen K13
• 3.2. Đặc điểm chung của bệnh nhân nhiễm Plasmodium falciparum
• 3.3. Phân tích đặc điểm các vị trí đột biến trên gen K13 của P.
• 3.4. Đặc điểm về đột biến gen K13 của quần thể P.
• 3.5. Tỷ lệ đột biến gen K13 của 5 tỉnh thực hiện nghiên cứu
• 3.6. So sánh tỷ lệ đột biến gen K13 của các quần thể P.
• 3.7. Đánh giá đáp ứng của ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum với
• 3.7.1. Đặc điểm chung về dân số của nhóm nghiên cứu
• 3.7.2. Tỷ lệ, đặc điểm đột biến gen K13 của nhóm nghiên cứu in vivo
• 3.7.3. Thời gian làm sạch ký sinh trùng và cắt sốt sau điều trị DHA-PPQ
• 3.7.4. Hiệu lực phác đồ DHA-PPQ trong điều trị sốt rét do P.
• 3.8. Đánh giá nhạy cảm của P. falciparum với thuốc sốt rét trên in vitro
• 3.8.1. Đặc điểm đột biến gen K13 của ký sinh trùng P.
• 3.8.2. Đánh giá nhạy cảm của P. falciparum với thuốc sốt rét
• 3.8.3. Mối liên quan giữa đột biến gen k13 của ký sinh trùng P.
• 3.8.4. Mô tả một số đặc điểm dịch tễ học phân tử đột biến gen K 13 của Plasmodium falciparum tại 5 tỉnh có sốt rét lưu hành nặng
• 3.9. Đánh giá đáp ứng của ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum với thuốc dihydroartemisinin - piperaquin phosphat tại các điểm nghiên cứu
• 3.10. Đánh giá nhạy cảm của ký sinh trùng P. falciparum với một số thuốc sốt rét trên thử nghiệm in vitro tại Gia Lai
• TÍNH KHOA HỌC, TÍNH MỚI
• MỘT SỐ ĐIỂM HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
• NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Đặc điểm dịch tễ học phân tử gen K13

Nghiên cứu về dịch tễ học phân tử gen K13 của Plasmodium falciparum đã chỉ ra rằng gen này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định khả năng kháng thuốc của ký sinh trùng. Các đột biến trong gen K13 đã được ghi nhận là chỉ điểm phân tử liên quan đến kháng thuốc artemisinin. Tại Việt Nam, tỷ lệ đột biến gen K13 ở các tỉnh như Bình Phước, Gia Lai, Khánh Hòa, Ninh Thuận và Quảng Trị cho thấy sự gia tăng đáng kể trong những năm gần đây. Việc phân tích các đột biến này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về cơ chế kháng thuốc mà còn cung cấp thông tin quan trọng cho việc điều trị và phòng ngừa sốt rét. Theo nghiên cứu, tỷ lệ đột biến gen K13 ở các tỉnh nghiên cứu dao động từ 10% đến 30%, cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa các khu vực. Điều này có thể liên quan đến các yếu tố như môi trường, điều kiện sống và thói quen sử dụng thuốc của người dân.

1.1. Phân tích đặc điểm các vị trí đột biến trên gen K13

Các vị trí đột biến trên gen K13 của Plasmodium falciparum đã được phân tích kỹ lưỡng. Những đột biến phổ biến như C580Y, P553L và C469F đã được xác định là có liên quan chặt chẽ đến khả năng kháng thuốc. Nghiên cứu cho thấy rằng các đột biến này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị mà còn có thể làm tăng nguy cơ tái phát bệnh. Việc theo dõi các đột biến này là cần thiết để đánh giá tình hình kháng thuốc trong cộng đồng. Các kỹ thuật sinh học phân tử như PCR đã được áp dụng để xác định các đột biến này một cách chính xác. Kết quả cho thấy rằng việc phát hiện sớm các đột biến gen K13 có thể giúp cải thiện chiến lược điều trị và giảm thiểu tỷ lệ thất bại trong điều trị sốt rét.

II. Đánh giá đáp ứng của Plasmodium falciparum với dihydroartemisinin piperaquin phosphat

Đánh giá đáp ứng của Plasmodium falciparum với thuốc dihydroartemisinin-piperaquin phosphat (DHA-PPQ) cho thấy hiệu quả điều trị giảm dần theo thời gian. Nghiên cứu cho thấy rằng tỷ lệ đáp ứng lâm sàng đầy đủ (ACPR) đã giảm từ 97,8% xuống còn 80% trong vòng vài năm qua. Điều này cho thấy sự xuất hiện của kháng thuốc và cần có các biện pháp can thiệp kịp thời. Thời gian làm sạch ký sinh trùng cũng kéo dài, với thời gian cắt sốt ngày D3 tăng lên đáng kể. Việc theo dõi hiệu quả điều trị của DHA-PPQ là rất quan trọng để đảm bảo rằng các phác đồ điều trị vẫn còn hiệu quả trong việc kiểm soát bệnh sốt rét. Các nghiên cứu lâm sàng cho thấy rằng việc kết hợp giữa DHA và piperaquin có thể cải thiện hiệu quả điều trị, tuy nhiên, cần tiếp tục theo dõi để đánh giá tính bền vững của hiệu quả này.

2.1. Tính nhạy cảm của ký sinh trùng với thuốc

Nghiên cứu về tính nhạy cảm của Plasmodium falciparum với DHA-PPQ cho thấy rằng các mẫu ký sinh trùng thu thập từ các tỉnh nghiên cứu có sự khác biệt rõ rệt về độ nhạy cảm. Kỹ thuật in vitro đã được sử dụng để đánh giá khả năng ức chế sự phát triển của ký sinh trùng dưới tác động của DHA và piperaquin. Kết quả cho thấy rằng một số mẫu ký sinh trùng đã thể hiện khả năng kháng thuốc, với IC50 tăng lên so với các mẫu trước đó. Điều này cho thấy rằng việc giám sát thường xuyên tình trạng kháng thuốc là cần thiết để điều chỉnh các phác đồ điều trị phù hợp. Việc phát hiện sớm các dấu hiệu kháng thuốc sẽ giúp cải thiện hiệu quả điều trị và giảm thiểu nguy cơ tái phát bệnh.