I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đánh Giá Dịch Vụ Điều Tiết Cham Chu
Việt Nam, một trung tâm đa dạng sinh học thế giới, sở hữu các hệ sinh thái tự nhiên phong phú. Trong đó, hệ sinh thái rừng đóng vai trò quan trọng, bao gồm nhiều kiểu rừng khác nhau. Rừng không chỉ là nơi cư trú của động thực vật hoang dã mà còn có giá trị to lớn trong việc duy trì môi trường sống và phát triển bền vững. Rừng có khả năng phòng hộ đầu nguồn, kiểm soát xói mòn, điều tiết dòng nước, giảm thiểu lũ lụt và cải thiện chất lượng nước. Ngoài ra, rừng còn có khả năng tích tụ khí CO2, góp phần giảm thiểu biến đổi khí hậu. Theo số liệu thống kê, độ che phủ rừng của Việt Nam đã tăng từ 27,8% năm 1990 lên 42,02% vào năm 2021, cho thấy những nỗ lực đáng kể trong công tác bảo tồn và phát triển rừng. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức đặt ra, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp.
1.1. Tầm quan trọng của hệ sinh thái rừng Việt Nam
Hệ sinh thái rừng đóng vai trò then chốt trong việc duy trì cân bằng sinh thái, cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái thiết yếu cho con người. Rừng không chỉ cung cấp gỗ và lâm sản ngoài gỗ mà còn có vai trò quan trọng trong việc điều tiết khí hậu, bảo vệ nguồn nước và bảo tồn đa dạng sinh học. Các hệ sinh thái rừng của Việt Nam hiện đang cung cấp hàng loạt các hàng hoá khác nhau, được chia thành 3 nhóm: gỗ, củi và lâm sản ngoài gỗ (LSNG). Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2017), mỗi năm các hệ sinh thái rừng của Việt Nam cung cấp khoảng 18 triệu m3gỗ rừng trồng và rừng tự nhiên làm nguyên liệu để sản xuất bột giấy, ván dăm, trụ mỏ, dàn giáo, v. Bên cạnh đó, mỗi năm các hệ sinh thái rừng của Việt Nam còn cung cấp khoảng 24,5 triệu tấn củi được sử dụng làm nhiên liệu cho các ngành công nghiệp dựa vào năng lượng nhiệt như chế biến thực phẩm, sản xuất đồ uống, v. và được sử dụng để nấu ăn và sưởi ấm trong các hộ gia đình.
1.2. Khu bảo tồn thiên nhiên Cham Chu và vai trò điều tiết
Khu bảo tồn thiên nhiên Cham Chu, tỉnh Tuyên Quang, là một khu vực có giá trị đa dạng sinh học cao, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp các dịch vụ điều tiết hệ sinh thái. Khu BTTN Cham Chu nằm trên địa phận hành chính của 5 xã, trong đó có 2 xã thuộc huyện Hàm Yên và 3 xã thuộc huyện Chiêm Hóa. Tổng diện tích tự nhiên của 5 xã là 40.231 ha, trong khi đó diện tích của KBT là 15.590,9 ha, chiếm 38,8% diện tích tự nhiên của các xã. Việc nghiên cứu và đánh giá các dịch vụ điều tiết tại khu bảo tồn này là cần thiết để có cơ sở khoa học cho việc quản lý và bảo tồn hiệu quả.
II. Thách Thức Quản Lý Dịch Vụ Điều Tiết Tại Cham Chu Hiện Nay
Mặc dù có vai trò quan trọng, các giá trị dịch vụ hệ sinh thái tại Khu bảo tồn Cham Chu chưa được đánh giá đầy đủ và được xem xét trong quá trình lập quy hoạch phát triển. Điều này dẫn đến nguy cơ suy thoái hệ sinh thái, suy giảm đa dạng sinh học và làm giảm khả năng cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái. Biến đổi khí hậu và sự gia tăng các hiện tượng cực đoan khí hậu đang làm trầm trọng hơn các vấn đề này. Việc đánh giá giá trị dịch vụ hệ sinh thái là cần thiết để tăng cường nhận thức và thúc đẩy các hoạt động bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái. Các hệ sinh thái “khỏe mạnh” cung cấp các lợi ích to lớn cho cộng đồng, giúp cho việc đạt được các mục tiêu lớn hơn về xóa đói giảm nghèo và phát triển bền vững.
2.1. Suy thoái hệ sinh thái và mất đa dạng sinh học
Việc khai thác tài nguyên quá mức và chuyển đổi mục đích sử dụng đất đang gây áp lực lớn lên hệ sinh thái tại Khu bảo tồn Cham Chu. Điều này dẫn đến suy giảm diện tích rừng tự nhiên, mất môi trường sống của nhiều loài động thực vật quý hiếm và làm giảm khả năng cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái quan trọng.
2.2. Tác động của biến đổi khí hậu đến dịch vụ điều tiết
Biến đổi khí hậu, với các biểu hiện như tăng nhiệt độ, thay đổi lượng mưa và gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan, đang ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng điều tiết của hệ sinh thái rừng tại Cham Chu. Điều này có thể dẫn đến tình trạng hạn hán, lũ lụt và xói mòn đất, gây thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp và đời sống của người dân địa phương.
2.3. Thiếu hụt chính sách và nguồn lực cho bảo tồn
Công tác quản lý và bảo tồn tại Khu bảo tồn Cham Chu còn gặp nhiều khó khăn do thiếu hụt chính sách và nguồn lực. Việc thiếu các cơ chế tài chính bền vững cho bảo tồn và sự tham gia hạn chế của cộng đồng địa phương cũng là những thách thức lớn.
III. Phương Pháp Đánh Giá Giá Trị Dịch Vụ Điều Tiết Cham Chu
Nghiên cứu này sử dụng kết hợp nhiều phương pháp để đánh giá giá trị dịch vụ điều tiết của hệ sinh thái rừng tại Khu bảo tồn Cham Chu. Các phương pháp bao gồm phương pháp thu thập số liệu, phương pháp viễn thám, phương pháp Hệ thống thông tin địa lý (GIS) và phương pháp chuyển giao giá trị. Phương pháp chuyển giao giá trị được sử dụng để ước tính giá trị của các dịch vụ điều tiết dựa trên các nghiên cứu đã có ở các khu vực tương đồng. Các phương pháp này giúp đánh giá một cách toàn diện và chính xác các giá trị kinh tế, xã hội và môi trường của hệ sinh thái rừng.
3.1. Thu thập và xử lý dữ liệu viễn thám
Dữ liệu viễn thám từ các nguồn khác nhau được sử dụng để phân tích hiện trạng sử dụng đất và diễn biến rừng tại Khu bảo tồn Cham Chu trong giai đoạn 1986-2020. Các ảnh vệ tinh được xử lý và phân loại để xác định diện tích các loại rừng và các loại hình sử dụng đất khác nhau.
3.2. Ứng dụng GIS trong đánh giá dịch vụ hệ sinh thái
Hệ thống thông tin địa lý (GIS) được sử dụng để tích hợp và phân tích các dữ liệu không gian, bao gồm dữ liệu về địa hình, đất đai, thảm thực vật và sử dụng đất. GIS giúp xây dựng bản đồ trữ lượng các bon và bản đồ tích tụ các bon tại Khu bảo tồn Cham Chu.
3.3. Chuyển giao giá trị để ước tính giá trị kinh tế
Phương pháp chuyển giao giá trị được sử dụng để ước tính giá trị kinh tế của các dịch vụ điều tiết hệ sinh thái dựa trên các nghiên cứu đã có ở các khu vực tương đồng. Các hệ số chuyển đổi giá trị dịch vụ điều tiết của hệ sinh thái cho Khu bảo tồn Cham Chu được sử dụng để tính toán giá trị của các dịch vụ như điều tiết nước, kiểm soát xói mòn và hấp thụ khí CO2.
IV. Kết Quả Đánh Giá Dịch Vụ Điều Tiết Tại Khu Bảo Tồn Cham Chu
Kết quả nghiên cứu cho thấy giá trị dịch vụ điều tiết của hệ sinh thái rừng tại Khu bảo tồn Cham Chu có sự biến động trong giai đoạn 1986-2020, phản ánh sự thay đổi về diện tích và chất lượng rừng. Nghiên cứu cũng xây dựng được bản đồ trữ lượng các bon và bản đồ tích tụ các bon, cung cấp thông tin quan trọng cho việc quản lý và bảo tồn rừng. Ngoài ra, nghiên cứu còn đánh giá dịch vụ thụ phấn cho cây trồng của các xã thuộc Khu bảo tồn Cham Chu, cho thấy vai trò quan trọng của rừng trong việc hỗ trợ sản xuất nông nghiệp.
4.1. Biến động giá trị dịch vụ điều tiết theo thời gian
Giá trị dịch vụ điều tiết của hệ sinh thái rừng tại Khu bảo tồn Cham Chu có xu hướng giảm trong giai đoạn đầu do suy giảm diện tích rừng tự nhiên. Tuy nhiên, nhờ các nỗ lực trồng rừng và phục hồi hệ sinh thái, giá trị này đã có dấu hiệu tăng trở lại trong những năm gần đây.
4.2. Phân bố trữ lượng các bon và tiềm năng hấp thụ CO2
Bản đồ trữ lượng các bon cho thấy sự phân bố không đồng đều của trữ lượng các bon trong Khu bảo tồn Cham Chu, với các khu vực rừng tự nhiên có trữ lượng các bon cao hơn so với các khu vực rừng trồng. Nghiên cứu cũng ước tính tiềm năng hấp thụ CO2 của rừng, cho thấy vai trò quan trọng của rừng trong việc giảm thiểu biến đổi khí hậu.
4.3. Dịch vụ thụ phấn và đóng góp cho sản xuất nông nghiệp
Nghiên cứu đánh giá dịch vụ thụ phấn cho cây trồng của các xã thuộc Khu bảo tồn Cham Chu, cho thấy vai trò quan trọng của rừng trong việc cung cấp môi trường sống cho các loài côn trùng thụ phấn. Dịch vụ thụ phấn đóng góp đáng kể vào năng suất và chất lượng của các loại cây trồng, đặc biệt là cây ăn quả.
V. Giải Pháp Bảo Tồn và Phát Triển Dịch Vụ Điều Tiết Cham Chu
Để bảo tồn và phát triển dịch vụ điều tiết của hệ sinh thái rừng tại Khu bảo tồn Cham Chu, cần có các giải pháp đồng bộ và toàn diện. Các giải pháp bao gồm tăng cường quản lý và bảo vệ rừng, phục hồi các hệ sinh thái bị suy thoái, thúc đẩy phát triển lâm nghiệp bền vững và nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của rừng. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức xã hội và cộng đồng địa phương để thực hiện hiệu quả các giải pháp này.
5.1. Tăng cường quản lý và bảo vệ rừng hiệu quả
Cần tăng cường công tác tuần tra, kiểm soát để ngăn chặn các hành vi khai thác rừng trái phép và phá rừng. Cần có các biện pháp xử lý nghiêm minh đối với các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ rừng.
5.2. Phục hồi hệ sinh thái rừng bị suy thoái
Cần có các chương trình phục hồi rừng tự nhiên và trồng rừng mới để tăng diện tích rừng và cải thiện chất lượng rừng. Cần lựa chọn các loài cây phù hợp với điều kiện sinh thái của từng khu vực.
5.3. Phát triển lâm nghiệp bền vững và sinh kế cộng đồng
Cần thúc đẩy phát triển lâm nghiệp bền vững, gắn liền với việc nâng cao sinh kế của cộng đồng địa phương. Cần khuyến khích các hoạt động sản xuất lâm nghiệp thân thiện với môi trường và tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao.
VI. Đề Xuất Chính Sách và Hướng Nghiên Cứu Dịch Vụ Cham Chu
Nghiên cứu này đề xuất một số chính sách và hướng nghiên cứu tiếp theo để nâng cao hiệu quả quản lý và bảo tồn dịch vụ điều tiết tại Khu bảo tồn Cham Chu. Các chính sách bao gồm việc xây dựng cơ chế chi trả dịch vụ hệ sinh thái, tăng cường đầu tư cho công tác bảo tồn và nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý. Các hướng nghiên cứu tiếp theo bao gồm việc đánh giá các dịch vụ hệ sinh thái khác, nghiên cứu tác động của biến đổi khí hậu và phát triển các mô hình quản lý rừng cộng đồng.
6.1. Xây dựng cơ chế chi trả dịch vụ hệ sinh thái
Cần xây dựng cơ chế chi trả dịch vụ hệ sinh thái để tạo nguồn tài chính bền vững cho công tác bảo tồn. Các đối tượng hưởng lợi từ các dịch vụ hệ sinh thái, như các công ty cấp nước và các hộ gia đình sử dụng nước, cần đóng góp tài chính cho việc bảo tồn rừng.
6.2. Tăng cường đầu tư cho công tác bảo tồn
Cần tăng cường đầu tư cho công tác bảo tồn, bao gồm đầu tư cho công tác quản lý, bảo vệ rừng, phục hồi hệ sinh thái và nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý.
6.3. Nghiên cứu tác động của biến đổi khí hậu
Cần nghiên cứu tác động của biến đổi khí hậu đến các dịch vụ hệ sinh thái tại Khu bảo tồn Cham Chu để có các biện pháp ứng phó phù hợp. Cần đánh giá rủi ro và xây dựng các kịch bản biến đổi khí hậu để có kế hoạch quản lý rừng thích ứng.
