Đặc Điểm Lâm Sàng và Cận Lâm Sàng Bệnh Ấu Trùng Sán Lợn Ở Não

• Tác giả: Đặng Thị Thanh
• Người hướng dẫn: PGS. Tạ Thị Tĩnh
• Trường học: Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương
• Chuyên ngành: Ký sinh trùng Y học
• Đề tài: Đặc Điểm Lâm Sàng và Điều Trị Bệnh Ấu Trùng Sán Lợn Ở Não
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ y học
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• MỤC LỤC
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Lịch sử nghiên cứu bệnh ấu trùng sán lợn
• 1.2. Đặc điểm sinh học sán dây lợn T.solium và nang ấu trùng sán lợn
• 1.3. Hình thể sán dây lợn và nang ấu trùng sán lợn
• 1.4. Vị trí ký sinh nang ấu trùng sán lợn
• 1.5. Chu kỳ phát triển ấu trùng sán lợn
• 1.6. Đáp ứng miễn dịch của vật chủ
• 1.7. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng bệnh ấu trùng sán lợn
• 1.7.1. Đặc điểm lâm sàng bệnh ấu trùng sán lợn
• 1.7.2. Đặc điểm cận lâm sàng
• 1.7.3. Chẩn đoán huyết thanh miễn dịch
• 1.7.4. Xét nghiệm dịch não tuỷ
• 1.7.5. Chẩn đoán hình ảnh
• 1.7.5.1. Hình ảnh nang ấu trùng sán lợn trên phim chụp cộng hưởng từ sọ não
• 1.7.5.2. Một số mô tả nang ấu trùng sán lợn trên cộng hưởng từ sọ não
• 1.7.5.3. Phân biệt nang ấu trùng sán lợn trên phim cộng hưởng từ sọ não
• 1.7.6. Chẩn đoán bệnh ấu trùng sán lợn ở não
• 1.7.7. Tiêu chí chẩn đoán bệnh ấu trùng sán lợn
• 1.8. Điều trị và phòng bệnh bệnh ấu trùng sán lợn ở não
• 1.8.1. Điều trị ngoại khoa
• 1.8.2. Điều trị nội khoa
• 1.8.3. Phòng bệnh ấu trùng sán lợn
• 1.9. Tình hình nghiên cứu bệnh ấu trùng sán lợn
• 1.9.1. Trên thế giới
• 1.9.2. Tại Việt Nam
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu mục tiêu 1
• 2.1.1. Đối tượng, địa điểm, thời gian nghiên cứu
• 2.1.2. Phương pháp nghiên cứu
• 2.2. Phương pháp nghiên cứu mục tiêu 2
• 2.2.1. Đối tượng, địa điểm, thời gian nghiên cứu
• 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu
• 2.2.3. Các bước tiến hành nghiên cứu
• 2.2.4. Các biến số, chỉ số trong nghiên cứu
• 2.2.5. Kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu mục tiêu 3
• 2.3.1. Đối tượng, địa điểm, thời gian nghiên cứu
• 2.3.2. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3.3. Xử lý và phân tích số liệu
• 2.3.4. Sai số và cách hạn chế sai số trong nghiên cứu
• 2.3.4.1. Sai số nhớ lại
• 2.3.4.2. Biện pháp khắc phục sai số
• 2.3.5. Y đức trong nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng bệnh ấu trùng sán lợn ở não
• 3.1.1. Thông tin chung về bệnh nhân ấu trùng sán lợn ở não
• 3.1.2. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của bệnh ấu trùng sán lợn ở não nhóm nghiên cứu
• 3.1.3. Đặc điểm hình ảnh nang ấu trùng sán lợn trên MRI sọ não
• 3.1.4. Vị trí có nang ấu trùng sán lợn ở não
• 3.1.5. Đặc điểm nang ấu trùng sán lợn tại các vị trí trên não
• 3.1.6. Mối liên quan giữa nang ấu trùng sán lợn với đặc điểm lâm sàng
• 3.2. Kết quả điều trị 2 phác đồ albendazol và praziquantel trên bệnh nhân ấu trùng sán lợn ở não
• 3.2.1. Thông tin chung của bệnh nhân ấu trùng sán lợn ở não theo phác đồ điều trị
• 3.2.2. Đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân ấu trùng sán lợn ở não theo hai nhóm phác đồ điều trị
• 3.2.3. Đặc điểm cận lâm sàng của bệnh nhân ấu trùng sán lợn ở não theo phác đồ điều trị
• 3.2.4. Đặc điểm hình ảnh (MRI) của bệnh nhân ấu trùng sán lợn ở não theo phác đồ điều trị
• 3.2.5. Kết quả điều trị của 2 phác đồ albendazol và praziquantel
• 3.2.6. Tính an toàn của thuốc
• 3.3. Đặc điểm chung đối tượng tham gia nghiên cứu
• 3.3.1. Triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân tham gia nghiên cứu
• 3.3.2. Lý do vào viện và thời gian xuất hiện triệu chứng đến khi nhập viện
• 3.3.3. Chỉ số xét nghiệm sinh hóa, huyết học, miễn dịch
• 3.3.4. Đặc điểm hình ảnh nang ấu trùng sán lợn ở não trên phim MRI
• 3.3.5. Mối liên quan giữa nang ấu trùng sán dây lợn với đặc điểm lâm sàng
• 3.4. Kết quả điều trị
• 3.4.1. Diễn biến quá trình điều trị
• 3.4.2. Kết quả điều trị bệnh ATSL ở não của 2 phác đồ
• 3.4.3. Một số tác dụng ngoại ý sau dùng thuốc
• 3.5. Các biến cố bất lợi trên lâm sàng trong quá trình điều trị
• NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
• DANH SÁCH CÁC BÀI BÁO KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Bệnh Ấu Trùng Sán Lợn Ở Não NCC

Bệnh Ấu trùng sán lợn ở não (Neurocysticercosis - NCC) là một bệnh nhiễm ký sinh trùng do nang sán dây lợn Taenia solium gây ra. Bệnh xảy ra khi người ăn phải trứng sán dây lợn, ấu trùng sau đó di chuyển đến não và hình thành nang. Neurocysticercosis là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng, đặc biệt ở các khu vực có điều kiện vệ sinh kém và chăn nuôi lợn không đảm bảo. Bệnh có thể gây ra các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Theo nghiên cứu của Đặng Thị Thanh (2023), bệnh có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng như co giật, động kinh, liệt tùy thuộc vào vị trí kí sinh trùng.

1.1. Dịch Tễ Học và Tỷ Lệ Mắc Bệnh Ấu Trùng Sán Lợn

Ấu trùng sán lợn não lưu hành rộng rãi ở các nước đang phát triển với điều kiện vệ sinh kém. Tại Mỹ, mỗi năm có hơn 1800 ca nhập viện vì ATSL ở não. Theo nghiên cứu thống kê hệ thống của tác giả Nguyễn Ngọc Đỉnh cho thấy, đến nay phát hiện ít nhất 55 tỉnh có ca bệnh ATSL. Bệnh thường gặp ở các vùng nông thôn, nơi việc kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm còn hạn chế. Việc nắm bắt thông tin về dịch tễ học là quan trọng để triển khai các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

1.2. Con Đường Lây Truyền Ấu Trùng Sán Lợn Thần Kinh

Con đường lây truyền chính của ấu trùng sán lợn là do ăn phải thức ăn hoặc nước uống bị nhiễm trứng sán dây lợn. Trứng sán dây lợn có thể có trong phân người bệnh, lợn nhiễm sán và lây lan qua môi trường. Vệ sinh cá nhân kém, đặc biệt là không rửa tay sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn, cũng là một yếu tố nguy cơ quan trọng. Việc hiểu rõ cơ chế lây truyền giúp người dân nâng cao ý thức phòng bệnh bằng cách cải thiện vệ sinh và an toàn thực phẩm.

II. Thách Thức Trong Chẩn Đoán Bệnh Ấu Trùng Sán Lợn Não

Chẩn đoán ấu trùng sán lợn ở não là một thách thức do triệu chứng lâm sàng đa dạng và không đặc hiệu. Các xét nghiệm cận lâm sàng như xét nghiệm huyết thanh và chẩn đoán hình ảnh đóng vai trò quan trọng, nhưng mỗi phương pháp đều có những hạn chế nhất định. Việc chẩn đoán sớm và chính xác ấu trùng sán lợn thần kinh là rất quan trọng để điều trị kịp thời và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng. Theo luận án của Đặng Thị Thanh, việc chẩn đoán ATSL ở não đã được cải thiện nhờ chụp CT và MRI.

2.1. Biểu Hiện Lâm Sàng Không Đặc Hiệu Của NCC

Biểu hiện lâm sàng ấu trùng sán lợn não rất đa dạng, phụ thuộc vào vị trí, số lượng và giai đoạn phát triển của nang sán. Các triệu chứng thường gặp bao gồm đau đầu, co giật, động kinh, rối loạn thị giác và các vấn đề về thần kinh. Sự đa dạng này gây khó khăn cho việc chẩn đoán chính xác, đặc biệt ở giai đoạn sớm của bệnh.

2.2. Vai Trò Và Hạn Chế Của Chẩn Đoán Hình Ảnh MRI CT Scan

Hình ảnh học ấu trùng sán lợn não như MRI và CT Scan đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán, giúp xác định vị trí, số lượng và giai đoạn phát triển của nang sán. MRI có độ nhạy cao hơn trong việc phát hiện nang sán ở giai đoạn sớm, nhưng CT Scan lại ưu việt hơn trong việc phát hiện các tổn thương vôi hóa. Dù vậy, chi phí của MRI cao và thiết bị hiếm có ở nhiều quốc gia lưu hành bệnh và độ nhạy của nó để phát hiện tổn thương vôi hóa kém hơn CT.

2.3. Độ Nhạy Và Độ Đặc Hiệu Của Xét Nghiệm Huyết Thanh

Xét nghiệm huyết thanh miễn dịch, bao gồm ELISA, được sử dụng để phát hiện kháng thể kháng ấu trùng sán lợn. Tuy nhiên, độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm này không cao, và có thể có phản ứng chéo với các bệnh ký sinh trùng khác. Do đó, xét nghiệm huyết thanh thường được sử dụng kết hợp với các phương pháp chẩn đoán khác để tăng độ chính xác.

III. Hướng Dẫn Chẩn Đoán Bệnh Ấu Trùng Sán Lợn Ở Não Chuẩn Xác

Để chẩn đoán chính xác bệnh ấu trùng sán lợn ở não, cần kết hợp thông tin lâm sàng, kết quả xét nghiệm huyết thanh và chẩn đoán hình ảnh. Việc đánh giá toàn diện các yếu tố này giúp phân biệt Neurocysticercosis (NCC) với các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự. Các tiêu chí chẩn đoán, như tiêu chí Del Brutto, được sử dụng để hướng dẫn quá trình chẩn đoán.

3.1. Tiêu Chí Chẩn Đoán Bệnh Ấu Trùng Sán Lợn Theo Del Brutto

Tiêu chí Del Brutto là một bộ tiêu chuẩn chẩn đoán ấu trùng sán lợn được sử dụng rộng rãi, bao gồm các tiêu chí tuyệt đối, tiêu chí chính và tiêu chí phụ. Việc đáp ứng một số lượng nhất định các tiêu chí này giúp xác định khả năng mắc bệnh. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng tiêu chí Del Brutto không phải là tuyệt đối và cần được áp dụng một cách linh hoạt dựa trên từng trường hợp cụ thể.

3.2. Phân Biệt Ấu Trùng Sán Lợn Với Các Bệnh Lý Não Khác

Chẩn đoán phân biệt ấu trùng sán lợn não bao gồm việc loại trừ các bệnh lý não khác có triệu chứng tương tự, chẳng hạn như u não, áp xe não, viêm màng não và bệnh lao màng não. Các xét nghiệm bổ sung và đánh giá hình ảnh học kỹ lưỡng giúp phân biệt Cysticercosis với các bệnh lý này.

3.3. Vai Trò Của Xét Nghiệm Dịch Não Tủy Trong Chẩn Đoán

Xét nghiệm dịch não tủy có thể cung cấp thông tin hữu ích trong chẩn đoán ấu trùng sán lợn. Các dấu hiệu gợi ý bao gồm tăng bạch cầu ái toan, tăng protein và giảm glucose. Tuy nhiên, kết quả xét nghiệm dịch não tủy có thể bình thường ở một số bệnh nhân, đặc biệt là ở giai đoạn muộn của bệnh.

IV. Cách Điều Trị Bệnh Ấu Trùng Sán Lợn Ở Não Hiệu Quả Nhất

Điều trị ấu trùng sán lợn ở não bao gồm điều trị nội khoa bằng thuốc diệt ký sinh trùng và điều trị triệu chứng để kiểm soát co giật và viêm não. Phẫu thuật có thể được cân nhắc trong một số trường hợp nhất định. Việc lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào vị trí, số lượng và giai đoạn phát triển của nang sán, cũng như tình trạng sức khỏe của bệnh nhân. Các loại thuốc điều trị ấu trùng sán lợn não thường được sử dụng là Albendazole và Praziquantel.

4.1. Phác Đồ Điều Trị Nội Khoa Bằng Albendazole Và Praziquantel

Phác đồ điều trị ấu trùng sán lợn não thường bao gồm Albendazole và Praziquantel, kết hợp với corticosteroid để giảm viêm. Thời gian điều trị và liều lượng thuốc phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Hiệu quả điều trị được đánh giá bằng cách theo dõi lâm sàng và hình ảnh học.

4.2. Vai Trò Của Corticosteroid Trong Điều Trị Ấu Trùng Sán Lợn

Corticosteroid được sử dụng để giảm viêm não do phản ứng miễn dịch của cơ thể đối với nang sán. Việc sử dụng corticosteroid giúp giảm các triệu chứng như đau đầu, co giật và rối loạn thần kinh. Tuy nhiên, corticosteroid có thể gây ra các tác dụng phụ, do đó cần được sử dụng dưới sự giám sát của bác sĩ.

4.3. Chỉ Định Phẫu Thuật Trong Điều Trị Bệnh Ấu Trùng Sán Lợn

Phẫu thuật ấu trùng sán lợn não có thể được chỉ định trong các trường hợp nang sán lớn gây chèn ép não, nang sán ở vị trí nguy hiểm hoặc không đáp ứng với điều trị nội khoa. Phẫu thuật giúp loại bỏ nang sán và giảm áp lực lên não.

V. Kết Quả Nghiên Cứu Ứng Dụng Điều Trị Ấu Trùng Sán Lợn

Nghiên cứu của Đặng Thị Thanh (2023) đã mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và hình ảnh cộng hưởng từ của bệnh nhân ấu trùng sán lợn ở não tại Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương. Nghiên cứu cũng đánh giá kết quả điều trị bằng albendazol và praziquantel, cung cấp thông tin quan trọng cho việc cải thiện phác đồ điều trị và quản lý bệnh Neurocysticercosis (NCC). Các kết quả điều trị ấu trùng sán lợn não có thể khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố như giai đoạn bệnh, đáp ứng của bệnh nhân.

5.1. Đánh Giá Hiệu Quả Của Albendazole Và Praziquantel Qua MRI

MRI được sử dụng để đánh giá hiệu quả điều trị bằng albendazol và praziquantel, bằng cách theo dõi sự thay đổi kích thước, số lượng và giai đoạn phát triển của nang sán. Việc đánh giá hình ảnh học giúp xác định đáp ứng điều trị và điều chỉnh phác đồ khi cần thiết.

5.2. Theo Dõi Các Biến Chứng Và Tác Dụng Phụ Của Thuốc

Việc theo dõi các biến chứng và tác dụng phụ của thuốc là rất quan trọng trong quá trình điều trị ấu trùng sán lợn. Các tác dụng phụ thường gặp bao gồm buồn nôn, nôn, đau đầu và tăng men gan. Cần điều chỉnh liều lượng thuốc hoặc sử dụng các biện pháp hỗ trợ để giảm thiểu tác dụng phụ.

5.3. Tầm Quan Trọng Của Theo Dõi Sau Điều Trị Dài Hạn

Theo dõi sau điều trị dài hạn là cần thiết để phát hiện tái phát hoặc các biến chứng muộn của ấu trùng sán lợn. Bệnh nhân cần được theo dõi lâm sàng và hình ảnh học định kỳ để đảm bảo hiệu quả điều trị và ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn.

VI. Cách Phòng Ngừa Bệnh Ấu Trùng Sán Lợn Não An Toàn Triệt Để

Phòng ngừa ấu trùng sán lợn tập trung vào cải thiện vệ sinh cá nhân và an toàn thực phẩm. Việc rửa tay thường xuyên, nấu chín kỹ thịt lợn và kiểm soát phân người bệnh là các biện pháp quan trọng. Nâng cao nhận thức cộng đồng về bệnh và các biện pháp phòng ngừa cũng đóng vai trò then chốt trong việc giảm tỷ lệ mắc bệnh ấu trùng sán lợn thần kinh. Vệ sinh an toàn thực phẩm là một trong những biện pháp phòng ngừa quan trọng nhất.

6.1. Giáo Dục Về Vệ Sinh Cá Nhân Và An Toàn Thực Phẩm

Giáo dục cộng đồng về vệ sinh cá nhân, đặc biệt là rửa tay đúng cách, và an toàn thực phẩm, bao gồm nấu chín kỹ thịt lợn, là rất quan trọng. Các chương trình giáo dục cần được thiết kế phù hợp với từng đối tượng và vùng miền để đảm bảo hiệu quả cao nhất.

6.2. Kiểm Soát Vệ Sinh Chuồng Trại Chăn Nuôi Lợn

Kiểm soát vệ sinh chuồng trại chăn nuôi lợn giúp ngăn ngừa lợn bị nhiễm sán dây lợn. Các biện pháp bao gồm vệ sinh chuồng trại thường xuyên, xử lý phân đúng cách và kiểm soát sự tiếp xúc của lợn với phân người.

6.3. Quản Lý Và Xử Lý Phân Người Hợp Vệ Sinh

Quản lý và xử lý phân người hợp vệ sinh là một biện pháp quan trọng để ngăn ngừa sự lây lan của trứng sán dây lợn. Cần có hệ thống xử lý phân hiệu quả và đảm bảo người bệnh không thải phân ra môi trường.