I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Học Thiết Sam Giả Lá Ngắn
Bảo tồn đa dạng sinh học là nhiệm vụ trọng tâm toàn cầu. Sự phát triển kinh tế xã hội nhanh chóng cùng quản lý tài nguyên sinh học yếu kém dẫn đến suy thoái đa dạng sinh học. Mất mát đa dạng sinh học đáng lo ngại, nhiều loài động thực vật bị đe dọa tuyệt chủng do con người sử dụng tài nguyên không hợp lý. Quản lý tài nguyên và bảo tồn đa dạng sinh học là cấp thiết. Thiết Sam Giả Lá Ngắn (Pseudotsuga brevifolia W.Fu, 1975) là một trong 33 loài cây lá kim bản địa ở Việt Nam, phân bố tự nhiên ở vùng núi đá vôi Đồng Văn, Hà Giang. Gỗ nhỡ, đẹp và bền, mọc trên đỉnh núi đá vôi 500 – 1500m so với mực nước biển như Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn. Loài này có ý nghĩa về sinh thái, giá trị thương mại, giá trị sử dụng, giá trị văn hóa cảnh quan. Vùng phân bố tự nhiên bị thu hẹp nhanh chóng, cá thể trưởng thành giảm sút do khai thác gỗ, điều kiện sống thay đổi, quần thể bị chia cắt, khả năng tái sinh kém. Loài này đang đối mặt nguy cơ tuyệt chủng. Cần có biện pháp kịp thời để bảo tồn và phát triển nhân rộng loài cây này ở vùng núi đá vôi. Thiết Sam Giả Lá Ngắn được đề nghị bổ sung vào danh lục các loài quý hiếm và nguy cấp theo nghị định 32/NĐ-CP/2006, nghiêm cấm khai thác và sử dụng với mục đích thương mại. Thuộc bậc VU theo sách đỏ Việt Nam 2007 và danh lục đỏ IUCN.
1.1. Tầm Quan Trọng Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Học Thiết Sam Giả
Nghiên cứu về Thiết Sam Giả Lá Ngắn trên núi đá vôi ở nước ta còn hạn chế, mới chỉ tập trung vào mô tả đặc điểm hình thái, sinh thái, thông tin về khả năng tái sinh ngoài tự nhiên còn rất ít. Để bảo tồn loài quý hiếm này cần thiết phải có những nghiên cứu sâu về đặc điểm hình thái, sinh thái học và vật hậu. Vì vậy việc nghiên cứu sâu về hiện trạng phân bố, đặc điểm lâm học và khả năng tái sinh tự nhiên là điều cần thiết, góp phần giải quyết các các vấn đề đang đặt ra cho công tác bảo tồn một loài quý hiếm, đặc hữu, có giá trị về nhiều mặt nhưng đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Xuất phát từ những nguy cơ trên cần thiết phải tìm hiểu nhằm tìm ra các biện pháp có hiệu quả để bảo vệ.
1.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Học Thiết Sam Giả Lá Ngắn
Dựa trên cơ sở nghiên cứu đặc điểm lâm học loài Thiết Sam Giả Lá Ngắn tại Khu bảo tồn Kim Hỷ, tỉnh Bắc Kạn nhằm phát triển và bảo tồn loài này. Về lý luận: Xác định được một số đặc điểm lâm học như: Sinh thái, phân bố, hình thái, cấu trúc, tái sinh của Thiết Sam Giả Lá Ngắn (Pseudotsuga brevifolia W.Fu, 1975) tại Khu bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ, tỉnh Bắc Kạn. Về thực tiễn: Làm cơ sở đưa ra giải pháp bảo tồn và phát triển loài cây: Thiết Sam Giả Lá Ngắn (Pseudotsuga brevifolia W.Fu, 1975) nâng cao tính đa dạng sinh học. Là tài liệu tham khảo cho một số công tác nghiên cứu về cây Thiết Sam Giả Lá Ngắn (Pseudotsuga brevifolia W.
II. Tổng Quan Nghiên Cứu Thiết Sam Giả Lá Ngắn Trên Thế Giới
Nghiên cứu về đặc điểm sinh học, lâm học loài cây ở Nga, từ 1928 đến 1932 được xem là thời kỳ mở đầu cho thời kỳ nghiên cứu hệ thực vật cụ thể. Tolmachop đã đưa ra một nhận định là số loài của một hệ thực vật cụ thể ở vùng nhiệt đới ẩm thường là 1500 - 2000 loài. cho rằng “Chỉ cần điều tra trên một diện tích đủ lớn để có thể bao chùm được sự phong phú của nơi sống nhưng không có sự phân hoá mặt địa lý” (Richards P. Việc nghiên cứu sinh học loài cây trong đó có các đặc điểm hình thái và vật hậu đã được thực hiện từ lâu trên thế giới. Đây là bước đầu tiên, làm tiền đề cho các môn khoa học khác liên quan. Sự ra đời của các bộ thực vật chí đã góp phần làm tiền đề cho công tác nghiên cứu về hình thái, phân loại cũng như đánh giá tính đa dạng của các vùng miền khác nhau. Về vật hậu học: Hoạt động sinh học có tính chất chu kỳ của các cơ quan sinh dưỡng và cơ quan sinh sản. Chu kỳ vật hậu của cùng 1 loài phân bố ở các vùng sinh thái khác nhau sẽ có sự sai khác rõ rệt. Điều này có ý nghĩa cần thiết trong nghiên cứu sinh thái cá thể loài và công tác chọn tạo giống.
2.1. Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Thái Học Thiết Sam Giả Lá Ngắn
Từ việc vận dụng các lý luận về sinh thái, tái sinh, cấu trúc rừng trên, nhiều nhà khoa học trên thế giới đã vận dụng vào nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái cho từng loài cây. Một vài công trình nghiên cứu có thể kể tới như: Baur G.N cho rằng, trong rừng nhiệt đới sự thiếu hụt ánh sáng đã làm ảnh hưởng đến phát triển của cây con, còn đối với sự nảy mầm thì ảnh hưởng đó thường không rõ ràng. Đối với rừng nhiệt đới, số lượng loài cây trên một đơn vị diện tích và mật độ tái sinh thường khá lớn. Vì vậy, khi nghiên cứu tái sinh tự nhiên cần phải đánh giá chính xác tình hình tái sinh rừng và có những biện pháp tác động phù hợp (Baur G.N, 1962 - Vương Tấn Dũng dịch) [1]. Sampion Gripfit (1948) khi nghiên cứu rừng tự nhiên ở Ấn Độ và rừng ẩm nhiệt đới ở Tây Phi, đã kiến nghị phân cấp cây rừng thành 5 cấp.
2.2. Nghiên Cứu Khả Năng Tái Sinh Của Thiết Sam Giả Lá Ngắn
Tái sinh rừng là một quá trính sinh học mang tính đặc thù và diễn ra liên tục của hệ sinh thái rừng. Sự xuất hiện của cây con của các loài cây đang phát triển dưới tán rừng, lỗ trống trong rừng sau khai thác chọn, sau phát nương làm rẫy. Vai trò quan trọng của lớp tái sinh này là nguồn thay thế lớp cây đã già cỗi, là quá trình phục hồi thành phần cơ bản của rừng. Theo Ashton (1983), cây Dầu Rái (Dipterocarpus alatus) mọc cụm ở ven sông, chỉ tái sinh sau những trận lụt lớn. Nhiều nhà nghiên cứu còn cho rằng, kiểu cách tái sinh phổ biến của cây gỗ rừng mưa là tái sinh theo vệt hay theo lỗ trống (Nguyễn Thanh Bình, 2003) [2].
III. Thực Trạng Nghiên Cứu Thiết Sam Giả Lá Ngắn Tại Việt Nam
Ngoài những tác phẩm cổ điển về thực vật như “Flora Cochinchinensis“ của Loureiro (1790) và “Flore Forestière de la Cochinchine” của Pierre (1879- 1907), thì từ đầu những năm đầu thế kỷ 20 đã xuất hiện một công trình nổi tiếng, là nền tảng cho việc nghiên cứu về hình thái phân loại thực vật, đó là Bộ thực vật chí Đông Dương do H. Lecomte chủ biên (1907-1952). Trong công trình này, các tác giả người pháp đã thu mẫu, định tên và lập khóa mô tả các loài thực vật bậc cao có mạch trên toàn bộ lãnh thổ Đông Dương, trong đó hệ thực vật Việt Nam có 7004 loài, 1850 chi và 289 họ (Tên cây rừng Việt nam, 2000) [5].
3.1. Phân Bố Thiết Sam Giả Lá Ngắn Tại Khu Bảo Tồn Kim Hỷ
Hiện nay, Thiết Sam Giả Lá Ngắn phân bố chủ yếu ở Khu bảo tồn Kim Hỷ, Bắc Kạn. Các nghiên cứu tập trung vào mô tả đặc điểm hình thái, sinh thái, nhưng thông tin về khả năng tái sinh tự nhiên còn hạn chế. Cần có nghiên cứu sâu hơn về hiện trạng phân bố, đặc điểm lâm học và khả năng tái sinh tự nhiên để bảo tồn loài cây này.
3.2. Giá Trị Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học Của Thiết Sam Giả Lá Ngắn
Thiết Sam Giả Lá Ngắn có giá trị cao trong bảo tồn đa dạng sinh học, là loài đặc hữu của Việt Nam. Việc bảo tồn loài cây này góp phần bảo vệ hệ sinh thái rừng và các loài động thực vật khác trong khu vực.
IV. Phương Pháp Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Học Thiết Sam Giả
Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra, thu thập số liệu ngoài thực địa và phân tích trong phòng thí nghiệm. Các phương pháp bao gồm: điều tra tuyến, ô tiêu chuẩn, phỏng vấn người dân địa phương và phân tích mẫu đất, mẫu lá. Số liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê để đánh giá đặc điểm lâm học của Thiết Sam Giả Lá Ngắn.
4.1. Phương Pháp Nghiên Cứu Ngoại Nghiệp Về Thiết Sam Giả
Phương pháp nghiên cứu ngoại nghiệp bao gồm: xác định vị trí phân bố của Thiết Sam Giả Lá Ngắn, đo đạc các chỉ tiêu sinh trưởng (chiều cao, đường kính), thu thập mẫu lá, mẫu đất và ghi chép các đặc điểm sinh thái của loài cây này.
4.2. Phương Pháp Nghiên Cứu Nội Nghiệp Về Thiết Sam Giả
Phương pháp nghiên cứu nội nghiệp bao gồm: phân tích mẫu lá, mẫu đất để xác định thành phần dinh dưỡng, độ pH và các yếu tố khác ảnh hưởng đến sinh trưởng của Thiết Sam Giả Lá Ngắn. Số liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê để đánh giá các đặc điểm lâm học của loài cây này.
V. Kết Quả Nghiên Cứu Đặc Điểm Hình Thái Thiết Sam Giả Lá Ngắn
Nghiên cứu đã xác định được các đặc điểm hình thái của Thiết Sam Giả Lá Ngắn như: chiều cao trung bình, đường kính trung bình, hình dạng lá, màu sắc vỏ cây. Các đặc điểm này giúp phân biệt Thiết Sam Giả Lá Ngắn với các loài cây khác trong khu vực.
5.1. Đặc Điểm Phân Loại Của Thiết Sam Giả Lá Ngắn
Thiết Sam Giả Lá Ngắn (Pseudotsuga brevifolia W.Fu, 1975) thuộc họ Thông (Pinaceae), chi Thiết sam giả (Pseudotsuga). Loài cây này có đặc điểm hình thái riêng biệt so với các loài khác trong chi.
5.2. Đặc Điểm Địa Hình Nơi Thiết Sam Giả Lá Ngắn Phân Bố
Thiết Sam Giả Lá Ngắn thường phân bố ở các vùng núi đá vôi có độ cao từ 500-1500m so với mực nước biển. Địa hình dốc, nhiều đá và đất nghèo dinh dưỡng là môi trường sống đặc trưng của loài cây này.
VI. Giải Pháp Bảo Tồn và Phát Triển Thiết Sam Giả Lá Ngắn
Để bảo tồn và phát triển Thiết Sam Giả Lá Ngắn, cần có các giải pháp đồng bộ như: tăng cường quản lý bảo vệ rừng, phục hồi rừng, nhân giống và trồng mới, nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của loài cây này.
6.1. Đề Xuất Biện Pháp Bảo Tồn Thiết Sam Giả Lá Ngắn
Các biện pháp bảo tồn bao gồm: ngăn chặn khai thác trái phép, bảo vệ cây mẹ, tạo điều kiện tái sinh tự nhiên và trồng bổ sung cây con.
6.2. Giải Pháp Phát Triển Bền Vững Thiết Sam Giả Lá Ngắn
Phát triển bền vững Thiết Sam Giả Lá Ngắn cần kết hợp bảo tồn với phát triển kinh tế xã hội của cộng đồng địa phương. Có thể khai thác giá trị du lịch sinh thái, phát triển các sản phẩm từ lâm sản phụ để tạo thu nhập cho người dân.
