Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Học Bảo Tồn Loài Săng Đào (Hopea Ferrea Pierre, 1886) Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Bình Châu – Phước Bửu

• Tác giả: Nguyễn Anh Quý
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Văn Quý
• Trường học: Trường Đại Học Lâm Nghiệp
• Chuyên ngành: Quản Lý Tài Nguyên Rừng
• Đề tài: Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Học Bảo Tồn Loài Săng Đào Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Bình Châu – Phước Bửu
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Đồng Nai

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
• 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Ý nghĩa của đề tài
• 2. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 2.1. Phân loại, đặc điểm Săng đào
• 2.1.1. Phân loại
• 2.2. Sinh học và sinh thái học
• 2.3. Lịch sử nghiên cứu trên thế giới
• 2.3.1. Nghiên cứu về tái sinh
• 3. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Nội dung nghiên cứu
• 3.2. Phương pháp nghiên cứu
• 3.2.1. Phương pháp luận
• 3.2.2. Phương pháp thu thập số liệu
• 3.2.3. Phương pháp xử lý số liệu
• 4. ĐẶC ĐIỂM ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 4.1. Vị trí địa lý
• 4.2. Địa hình địa mạo
• 4.3. Khí hậu thủy văn
• 4.4. Địa chất và thổ nhưỡng
• 4.5. Hiện trạng rừng và đất lâm nghiệp
• 4.6. Dân sinh, kinh tế, xã hội
• 4.6.1. Dân tộc, dân số, lao động
• 5. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 5.1. Đặc điểm cấu trúc của các trạng thái rừng nơi Săng đào phân bố
• 5.1.1. Đặc điểm trạng thái rừng nghèo
• 5.1.2. Đặc điểm trạng thái rừng trung bình
• 5.1.3. Đặc điểm trạng thái rừng giàu
• 5.1.4. Đặc điểm đa dạng loài cây gỗ
• 5.1.5. Đặc điểm cấu trúc loài Săng đào
• 5.1.6. Đặc điểm cấu trúc tầng cây cao
• 5.1.7. Đặc điểm cấu trúc cây Săng đào tái sinh
• 5.1.8. Đặc điểm phân bố không gian Săng đào trên mặt đất
• 5.2. Ảnh hưởng một số nhân tố sinh thái đến tái sinh loài Săng Đào
• 5.2.1. Ảnh hưởng của lỗ trống
• 5.2.2. Ảnh hưởng của độ tàn che
• 5.2.3. Ảnh hưởng của độ ẩm đất
• 5.2.4. Ảnh hưởng của thảm tươi, thảm khô đến mật độ cây Săng đào tái sinh
• 5.3. Đề xuất một số giải pháp bảo tồn và phát triển bền vững loài Săng đào
• 5.3.1. Nhóm giải pháp kỹ thuật
• 5.3.2. Nhóm giải pháp chính sách xã hội
• 6. KẾT LUẬN, TỒN TẠI, KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Học Săng Đào Bình Châu

Nghiên cứu đặc điểm lâm học Săng Đào (Hopea ferrea Pierre) tại Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu – Phước Bửu (KBTTN BCPB) là vô cùng cấp thiết. Bảo tồn Săng Đào và sử dụng hợp lý tài nguyên sinh học đã trở thành chiến lược toàn cầu. Nhiều tổ chức quốc tế và công ước quốc tế ra đời để bảo tồn đa dạng sinh học. Săng Đào, loài thực vật quý hiếm, đang bị khai thác mạnh, dẫn đến nguy cơ tuyệt chủng. Nghiên cứu này nhằm xây dựng cơ sở khoa học cho công tác quản lý bảo tồn Săng Đào tại KBTTN BCPB, nơi có hệ sinh thái rừng phong phú và đa dạng. Đề tài tập trung vào đặc điểm phân bố sinh thái, các yếu tố sinh thái tác động đến tái sinh, và đề xuất giải pháp bảo tồn, phát triển loài.

1.1. Giới thiệu chung về loài Săng Đào Hopea odorata

Săng Đào (Hopea ferrea Pierre) là cây gỗ lớn, thường xanh, cao 20-35m, đường kính có thể lớn hơn 80cm. Vỏ cây màu xám hoặc nâu rỉ sắt, nứt dọc sâu. Lá đơn, hình trứng, dài 4-6cm, rộng 2-4cm. Cụm hoa hình chuỳ, màu trắng. Quả hình trụ nhỏ, màu nâu sẫm hoặc đen, dài 8-12mm. Mùa quả vào tháng 3-4 hàng năm. Cây mọc trong rừng nhiệt đới thường xanh, độ cao dưới 700m, thường mọc lẫn với các loài cây khác như Gụ mật, Dầu trà beng, Vối thuốc, Chiêu liêu, đôi khi tạo thành các đám rừng gần thuần loại. Gỗ Săng Đào rất cứng, được dùng trong xây dựng và đóng đồ gia dụng.

1.2. Tầm quan trọng của Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu Phước Bửu

Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu – Phước Bửu là khu bảo tồn ven biển duy nhất còn lại ở Nam Bộ, với tổng diện tích 10.880,3 ha. Rừng phân bố trên các loại đất chính như đất nâu đỏ, đất nâu vàng và đất vàng nhạt. Hệ sinh thái rừng ở đây rất phong phú và đa dạng, bao gồm 750 loài thực vật của 123 họ, trong đó có nhiều loài cây gỗ quý hiếm như Cẩm lai, Gõ đỏ, Gõ mật, Giáng hương, Bình linh nghệ, Dầu cát, Săng đào. KBTTN BCPB đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học và các loài thực vật quý hiếm.

II. Thách Thức Bảo Tồn Săng Đào Tại Bình Châu Phước Bửu

Mặc dù có giá trị cao, Săng Đào đang đối mặt với nhiều thách thức tại Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu – Phước Bửu. Khai thác trái phép, chuyển đổi mục đích sử dụng đất, và biến đổi khí hậu đe dọa nghiêm trọng đến quần thể Săng Đào. Các nghiên cứu trước đây còn hạn chế về đặc tính của rừng kín thường xanh và loài Săng Đào. Do đó, cần có nghiên cứu chuyên sâu để đánh giá hiện trạng, xác định các yếu tố ảnh hưởng, và đề xuất giải pháp bảo tồn hiệu quả. Việc đánh giá hiện trạng Săng Đào và xây dựng các biện pháp bảo tồn Săng Đào là vô cùng cấp thiết.

2.1. Tình trạng khai thác trái phép và suy giảm quần thể Săng Đào

Tại KBTTN Bình Châu - Phước Bửu, Săng Đào là loài cây gỗ có giá trị nên bị khai thác trái phép nhiều, dẫn đến tình trạng suy giảm nghiêm trọng về số lượng quần thể. Việc khai thác quá mức làm mất đi nguồn giống tự nhiên, ảnh hưởng đến khả năng tái sinh và phục hồi của loài. Cần có các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn để ngăn chặn tình trạng khai thác trái phép và bảo vệ quần thể Săng Đào.

2.2. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến môi trường sống Săng Đào

Biến đổi khí hậu gây ra những thay đổi về nhiệt độ, lượng mưa, và các hiện tượng thời tiết cực đoan, ảnh hưởng đến môi trường sống Săng Đào. Sự thay đổi này có thể làm giảm khả năng sinh trưởng và phát triển của cây, cũng như ảnh hưởng đến quá trình tái sinh tự nhiên. Cần có các nghiên cứu để đánh giá tác động của biến đổi khí hậu và đề xuất các biện pháp thích ứng.

2.3. Thiếu hụt nghiên cứu chuyên sâu về đặc điểm sinh thái Săng Đào

Các nghiên cứu trước đây về Săng Đào còn hạn chế, đặc biệt là về đặc điểm sinh thái, khả năng tái sinh, và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của loài. Việc thiếu hụt thông tin này gây khó khăn cho công tác bảo tồn và phát triển. Cần có các nghiên cứu chuyên sâu hơn để cung cấp đầy đủ thông tin cần thiết cho việc quản lý và bảo tồn Săng Đào.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Đặc Điểm Lâm Học Săng Đào Chi Tiết

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp luận dựa trên lý thuyết sinh thái để mô tả trạng thái rừng nơi Săng Đào phân bố. Điều tra trên 09 ô tiêu chuẩn (OTC) trong 3 trạng thái rừng để thu thập số liệu về cấu trúc rừng, thành phần loài, và đặc điểm của Săng Đào. Phân tích ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái như lỗ trống, độ tàn che, độ ẩm đất, và thảm tươi đến tái sinh Săng Đào. Sử dụng các phương pháp xử lý số liệu thống kê để phân tích và đánh giá kết quả. Mục tiêu là làm rõ đặc điểm lâm học Săng Đào và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của loài.

3.1. Thiết kế ô tiêu chuẩn và thu thập dữ liệu thực địa

Nghiên cứu sử dụng 09 ô tiêu chuẩn (OTC) có diện tích 2500m2 (50m x 50m) được bố trí ngẫu nhiên trong 3 trạng thái rừng khác nhau nơi có Săng Đào phân bố. Trong mỗi OTC, tiến hành đo đạc các thông số như đường kính thân cây (D1.3), chiều cao cây (Hvn), chiều cao dưới cành (Hdc), đường kính tán (Dt), và xác định thành phần loài cây gỗ. Ngoài ra, còn thu thập dữ liệu về mật độ cây tái sinh, độ tàn che, độ ẩm đất, và thảm tươi.

3.2. Phân tích ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến tái sinh

Nghiên cứu tập trung phân tích ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái như lỗ trống, độ tàn che, độ ẩm đất, và thảm tươi đến mật độ và sự phát triển của cây tái sinh Săng Đào. Sử dụng các phương pháp thống kê để xác định mối tương quan giữa các yếu tố này và sự tái sinh của Săng Đào. Kết quả phân tích sẽ giúp xác định các điều kiện sinh thái tối ưu cho sự tái sinh của loài.

3.3. Xử lý và phân tích số liệu thống kê

Số liệu thu thập được từ các OTC và các phép đo đạc khác được xử lý và phân tích bằng các phần mềm thống kê chuyên dụng như SPSS và R. Các phương pháp thống kê được sử dụng bao gồm phân tích phương sai (ANOVA), hồi quy tuyến tính, và phân tích tương quan. Kết quả phân tích sẽ được sử dụng để mô tả đặc điểm lâm học của Săng Đào, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tái sinh, và đề xuất các giải pháp bảo tồn.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đặc Điểm Cấu Trúc Rừng Săng Đào

Kết quả nghiên cứu cho thấy đặc điểm cấu trúc rừng nơi Săng Đào phân bố khác nhau giữa các trạng thái rừng. Rừng nghèo có mật độ thấp, trữ lượng thấp, và ít loài cây gỗ. Rừng trung bình có mật độ và trữ lượng cao hơn, với Săng Đào chiếm ưu thế. Rừng giàu có mật độ và trữ lượng cao nhất, với cấu trúc phức tạp và đa dạng loài. Phân bố N/D và N/H của Săng Đào cũng khác nhau giữa các trạng thái rừng, phản ánh sự thích nghi của loài với các điều kiện sinh thái khác nhau. Cần có các biện pháp quản lý rừng bền vững để duy trì và phát triển quần thể Săng Đào.

4.1. Đặc điểm cấu trúc và thành phần loài ở rừng nghèo

Trạng thái rừng nghèo được hình thành bởi 39 loài cây gỗ khác nhau; mật độ trung bình là 537 cây/ha, tổng tiết diện ngang 24,24 m2/ha, trữ lượng 97,19 m3/ha, Săng đào có mật độ 69 cây/ha, đóng góp 15,24 m3/ha. Đường cong N/D của trạng thái rừng nghèo phù hợp với phân bố giảm. Điều này cho thấy rừng nghèo có cấu trúc đơn giản và ít đa dạng loài hơn so với các trạng thái rừng khác.

4.2. Đặc điểm cấu trúc và thành phần loài ở rừng trung bình

Trạng thái rừng trung bình có 46 loài cây khác nhau, Săng đào chiếm ưu thế với 13,43 %, mật độ 83 cây/ha; mật độ trung bình là 618 cây/ha, tổng tiết diện ngang 31,77 m2/ha, trữ lượng là 128,2 m3/ha, Săng đào góp 21,69 m3/ha. Phân bố N/D của cây gỗ có dạng phân bố nhiều đỉnh hình răng cưa, giảm. Điều này cho thấy rừng trung bình có cấu trúc phức tạp hơn và Săng Đào đóng vai trò quan trọng trong thành phần loài.

4.3. Đặc điểm cấu trúc và thành phần loài ở rừng giàu

Trạng thái rừng giàu Săng đào có mật độ 156 cây/ha, chiếm 13,79 %; tổng tiêt diện ngang của trạng thái rừng là 59,49 m2/ha, Săng đào đóng góp 7,8 m2/ha; tổng trữ lượng là 235,33 m3/ha, Săng đào đóng góp 30,55 m3/ha. Phân bố N/D có dạng giảm và nhiều đỉnh, hình răng cưa. Điều này cho thấy rừng giàu có cấu trúc phức tạp nhất và Săng Đào vẫn đóng vai trò quan trọng trong thành phần loài.

V. Ảnh Hưởng Sinh Thái Đến Tái Sinh Săng Đào Tại Bình Châu

Nghiên cứu chỉ ra rằng các yếu tố sinh thái như lỗ trống, độ tàn che, độ ẩm đất, và thảm tươi ảnh hưởng đáng kể đến tái sinh Săng Đào. Kích thước lỗ trống phù hợp, độ tàn che vừa phải, độ ẩm đất ổn định, và thảm tươi không quá dày là những điều kiện thuận lợi cho tái sinh Săng Đào. Cần có các biện pháp phục hồi rừng và tạo điều kiện sinh thái phù hợp để thúc đẩy tái sinh tự nhiên của loài. Việc tái sinh tự nhiên Săng Đào đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển quần thể.

5.1. Vai trò của lỗ trống trong quá trình tái sinh Săng Đào

Kích thước lỗ trống có ảnh hưởng đến mật độ cây Săng đào tái sinh. Lỗ trống có diện tích quá nhỏ (S < 101m2) không tốt cho Săng đào tái sinh, nhưng diện tích lỗ trống quá lớn (S > 450m2) cũng không thực sự lý tưởng cho Săng đào tái sinh. Kích thước lỗ trống có ảnh hưởng đến mật độ của Săng đào ở các cấp tuối khác nhau. Săng đào ở cận trung tâm lỗ trống cao hơn ở mép lỗ trống và trung tâm lỗ trống.

5.2. Tác động của độ tàn che đến sự phát triển cây con Săng Đào

Độ tàn che (DTC) tán rừng có ảnh hưởng đến độ bắt gặp cây tái sinh Săng đào ở những cấp tuổi khác nhau. Ở cả 3 trạng thái rừng, mối quan hệ giữa độ bắt gặp Săng đào với độ tàn che tán rừng tồn tại dưới mô hình Logit gauss. Điều này cho thấy Săng Đào cần một mức độ che bóng nhất định để phát triển tốt.

5.3. Ảnh hưởng của độ ẩm đất và thảm tươi đến mật độ Săng Đào

Tối ưu về độ ẩm tầng đất mặt cho các cấp tuổi Săng đào lần lượt: SdM1 là 85,75%; SdM2 là 86,91%, SdM3 là 67,62%, SdM4 là 55,74% và SdM5 là 58,33%. Thảm cỏ và thảm khô có ảnh hưởng đến sự phân bố của Săng đào, ở các trạng thái rừng khi thảm có càng dày, độ tàn che cao, thì mật độ của Săng đào tái sinh thấp.

VI. Giải Pháp Bảo Tồn Và Phát Triển Bền Vững Săng Đào

Để bảo tồn và phát triển bền vững Săng Đào tại Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu – Phước Bửu, cần có các giải pháp đồng bộ về kỹ thuật và chính sách xã hội. Các giải pháp kỹ thuật bao gồm phục hồi rừng, tạo lỗ trống, điều chỉnh độ tàn che, và kiểm soát thảm tươi. Các giải pháp chính sách xã hội bao gồm nâng cao nhận thức cộng đồng, tăng cường quản lý bảo vệ rừng, và hỗ trợ sinh kế cho người dân địa phương. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan để đảm bảo hiệu quả của các giải pháp.

6.1. Nhóm giải pháp kỹ thuật phục hồi và phát triển rừng

Nhóm giải pháp kỹ thuật bao gồm các biện pháp như phục hồi rừng bằng cách trồng bổ sung Săng Đào, tạo lỗ trống để tăng ánh sáng cho cây tái sinh, điều chỉnh độ tàn che để tạo điều kiện sinh thái phù hợp, và kiểm soát thảm tươi để giảm cạnh tranh với cây con. Cần lựa chọn các phương pháp phù hợp với từng trạng thái rừng và điều kiện sinh thái cụ thể.

6.2. Nhóm giải pháp chính sách xã hội nâng cao nhận thức

Nhóm giải pháp chính sách xã hội bao gồm các biện pháp như nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của Săng Đào và tầm quan trọng của việc bảo tồn, tăng cường quản lý bảo vệ rừng để ngăn chặn khai thác trái phép, và hỗ trợ sinh kế cho người dân địa phương để giảm áp lực lên tài nguyên rừng. Cần có sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương trong công tác bảo tồn.

6.3. Quản lý rừng bền vững và bảo tồn đa dạng sinh học

Để bảo tồn Săng Đào một cách hiệu quả, cần áp dụng các phương pháp quản lý rừng bền vững, đảm bảo sự cân bằng giữa khai thác và bảo tồn. Đồng thời, cần chú trọng đến việc bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ các loài thực vật và động vật khác trong hệ sinh thái rừng. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, các nhà khoa học, và cộng đồng địa phương để đạt được mục tiêu bảo tồn.

Tổng quan nghiên cứu

Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu – Phước Bửu, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, với diện tích hơn 10.880 ha, là khu bảo tồn ven biển duy nhất còn lại ở Nam Bộ, có hệ sinh thái rừng kín thường xanh nửa rụng lá mưa ẩm nhiệt đới đa dạng với hơn 750 loài thực vật bậc cao. Trong đó, loài Săng Đào (Hopea ferrea Pierre, 1886) là một loài cây gỗ quý hiếm, có giá trị kinh tế cao nhưng đang bị suy giảm nghiêm trọng do khai thác trái phép. Mật độ Săng Đào tại các trạng thái rừng khác nhau dao động từ 69 đến 156 cây/ha, chiếm tỷ lệ quan trọng trong trữ lượng gỗ của khu vực. Nghiên cứu nhằm làm rõ đặc điểm lâm học, cấu trúc quần thể và các yếu tố sinh thái ảnh hưởng đến tái sinh của loài Săng Đào tại khu bảo tồn này, từ đó đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát triển bền vững.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu bao gồm: mô tả đặc điểm lâm học của loài Săng Đào và các trạng thái rừng nơi phân bố; phân tích ảnh hưởng của các nhân tố sinh thái đến đặc điểm tái sinh; đề xuất giải pháp bảo tồn, phục hồi và phát triển loài. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 01 đến tháng 04 năm 2022, tập trung tại các trạng thái rừng nghèo, trung bình và giàu thuộc kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới trong khu bảo tồn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên rừng tại khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết sinh thái rừng, trong đó rừng được xem như một hệ sinh thái phức hợp bao gồm các yếu tố khí hậu, địa hình, đất đai, sinh vật và con người. Các quy luật sinh trưởng, tái sinh, diễn thế và cấu trúc rừng được vận dụng để phân tích đặc điểm quần thể Săng Đào. Mô hình phân bố số cây theo đường kính (N/D) và chiều cao (N/H) được sử dụng để đánh giá cấu trúc quần thể, trong đó hàm phân bố mũ âm và hàm phân bố Richards được áp dụng để mô hình hóa phân bố N/D và N/H tương ứng. Các chỉ số đa dạng sinh học như chỉ số Margalef, Pielou, Shannon và Gini-Simpson được tính toán để đánh giá đa dạng loài cây gỗ trong các trạng thái rừng.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Tái sinh tự nhiên: quá trình cây con mọc lên và phát triển dưới tán rừng mẹ, chịu ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái như ánh sáng, độ ẩm, thảm thực vật tầng dưới.
• Cấu trúc rừng: bao gồm cấu trúc sinh thái (tổ thành loài, phân tầng chiều cao), cấu trúc không gian (phân bố cây trên mặt đất) và cấu trúc thời gian (diễn thế rừng).
• Chỉ số cạnh tranh tán (CCI): đánh giá mức độ cạnh tranh ánh sáng giữa các cây trong quần thể.
• Phân bố không gian: mô tả cách thức phân bố cây tái sinh trên mặt đất, phân loại thành phân bố ngẫu nhiên, cụm hoặc đều.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập qua điều tra thực địa tại 9 ô tiêu chuẩn (OTC) với diện tích mỗi ô 2.500 m², phân bố đều trong ba trạng thái rừng nghèo, trung bình và giàu. Trong mỗi OTC, 24 ô dạng bản (ODB) 5x5 m được bố trí để đo đếm cây tái sinh có đường kính thân dưới 6 cm và chiều cao từ 5 cm đến 4 m. Các chỉ tiêu đo đạc bao gồm mật độ, đường kính thân, chiều cao, phẩm chất sinh trưởng, nguồn gốc tái sinh (hạt hoặc chồi), độ tàn che tán rừng, độ ẩm đất, thảm cỏ và thảm khô.

Phương pháp chọn mẫu là hệ thống cơ giới cách đều nhằm đảm bảo tính đại diện và giảm sai số. Cỡ mẫu gồm 9 OTC và 225 ODB, đủ lớn để phản ánh đặc điểm quần thể và môi trường sinh thái. Phân tích số liệu sử dụng các phần mềm thống kê SPSS, Excel và Statgraphics, kết hợp với GIS để xây dựng bản đồ phân bố loài Săng Đào. Các phương pháp phân tích bao gồm phân tích mô tả, hồi quy phi tuyến tính, phân tích phương sai (ANOVA) và kiểm định thống kê Duncan để đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến tái sinh.

Timeline nghiên cứu kéo dài 4 tháng, từ khảo sát hiện trạng, thu thập số liệu đến xử lý và phân tích dữ liệu, đảm bảo tiến độ và chất lượng nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm cấu trúc rừng nơi Săng Đào phân bố:

   • Trạng thái rừng nghèo gồm 39 loài cây gỗ, mật độ trung bình 537 cây/ha, tổng tiết diện ngang 24,24 m²/ha, trữ lượng 97,19 m³/ha; Săng Đào có mật độ 69 cây/ha, đóng góp 15,24 m³/ha.
   • Trạng thái rừng trung bình gồm 46 loài, mật độ trung bình 618 cây/ha, tổng tiết diện ngang 31,77 m²/ha, trữ lượng 128,2 m³/ha; Săng Đào chiếm ưu thế với mật độ 83 cây/ha, đóng góp 21,69 m³/ha.
   • Trạng thái rừng giàu có mật độ cây trung bình 196 cây/ha, tổng tiết diện ngang 59,49 m²/ha, trữ lượng 235,33 m³/ha; Săng Đào có mật độ 156 cây/ha, đóng góp 30,55 m³/ha.
     Phân bố số cây theo đường kính (N/D) của Săng Đào phù hợp với mô hình phân bố giảm, có dạng nhiều đỉnh hình răng cưa ở trạng thái rừng trung bình và giàu.

2. Đặc điểm tái sinh Săng Đào:

   • Mật độ cây tái sinh giảm dần theo cấp tuổi, với tỷ lệ cây triển vọng cao nhất ở trạng thái rừng nghèo, tiếp theo là trung bình và thấp nhất ở rừng giàu.
   • Tái sinh chủ yếu bằng hạt (chiếm 92,3% đến 99%), tái sinh bằng chồi chiếm tỷ lệ nhỏ.
   • Phẩm chất cây tái sinh tốt chiếm tỷ lệ cao, cây có phẩm chất kém chiếm tỷ lệ thấp.
   • Phân bố không gian cây tái sinh có dạng cụm, với phân bố ngẫu nhiên ở rừng nghèo và trung bình, phân bố đều ở rừng giàu.

3. Ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến tái sinh:

   • Kích thước lỗ trống ảnh hưởng rõ rệt đến mật độ tái sinh; lỗ trống quá nhỏ (<101 m²) hoặc quá lớn (>450 m²) không thuận lợi cho tái sinh. Mật độ cây tái sinh cao nhất ở vùng cận trung tâm lỗ trống.
   • Độ tàn che tán rừng ảnh hưởng đến xác suất bắt gặp cây tái sinh theo mô hình Logit Gauss, với mức độ tàn che tối ưu khác nhau theo trạng thái rừng.
   • Độ ẩm tầng đất mặt tối ưu cho các cấp tuổi Săng Đào dao động từ 55,74% đến 86,91%, với biên độ sinh thái rộng.
   • Thảm cỏ và thảm khô có ảnh hưởng tiêu cực đến mật độ tái sinh; mật độ tái sinh cao hơn ở các vị trí có thảm cỏ mỏng và độ tàn che thấp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy đặc điểm cấu trúc rừng và tái sinh của Săng Đào tại khu bảo tồn Bình Châu – Phước Bửu tương đồng với các nghiên cứu về rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới ở Đông Nam Á, nơi mà sự phân bố và tái sinh của loài gỗ quý chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các yếu tố sinh thái vi mô như ánh sáng, độ ẩm và cấu trúc tầng thực vật. Mô hình phân bố giảm của quần thể Săng Đào phản ánh quần thể đang trong trạng thái ổn định nhưng có xu hướng suy giảm mật độ cây trưởng thành, phù hợp với thực trạng khai thác gỗ mạnh trong khu vực.

Ảnh hưởng của lỗ trống và độ tàn che tán rừng đến tái sinh cho thấy vai trò quan trọng của ánh sáng và không gian sinh trưởng trong việc duy trì quần thể. Kích thước lỗ trống vừa phải tạo điều kiện ánh sáng và độ ẩm phù hợp cho cây con phát triển, trong khi lỗ trống quá lớn hoặc quá nhỏ đều hạn chế sự phát triển. Mối quan hệ này tương tự với các nghiên cứu về tái sinh rừng nhiệt đới ở châu Á và châu Phi.

Ảnh hưởng của thảm cỏ và thảm khô đến mật độ tái sinh cũng phù hợp với các nghiên cứu trước đây, cho thấy thảm thực vật tầng dưới có thể cạnh tranh nguồn lực với cây con, ảnh hưởng đến sự sống sót và phát triển của cây tái sinh. Các kết quả này được minh họa qua biểu đồ phân bố mật độ tái sinh theo các cấp lỗ trống và độ tàn che, cũng như bảng phân tích phương sai cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa các điều kiện môi trường.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và bảo vệ quần thể Săng Đào:

   • Thực hiện kiểm soát chặt chẽ khai thác gỗ trái phép trong khu bảo tồn, đặc biệt tại các trạng thái rừng giàu và trung bình nơi mật độ Săng Đào cao.
   • Thời gian thực hiện: ngay lập tức và duy trì liên tục. Chủ thể: Ban quản lý khu bảo tồn phối hợp với chính quyền địa phương.

2. Áp dụng biện pháp kỹ thuật lâm sinh hợp lý:

   • Tạo và duy trì các lỗ trống có kích thước từ 150 đến 400 m² để tối ưu hóa điều kiện ánh sáng và độ ẩm cho tái sinh Săng Đào.
   • Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể: cán bộ kỹ thuật lâm nghiệp và quản lý rừng.

3. Phục hồi và phát triển cây tái sinh:

   • Tăng cường trồng bổ sung cây Săng Đào từ hạt giống chất lượng cao tại các khu vực có mật độ tái sinh thấp, đặc biệt ở trạng thái rừng giàu.
   • Thời gian thực hiện: 2-3 năm. Chủ thể: các đơn vị nghiên cứu, trồng rừng và cộng đồng địa phương.

4. Giám sát và nghiên cứu liên tục:

   • Thiết lập hệ thống giám sát định kỳ mật độ, chất lượng tái sinh và các yếu tố sinh thái ảnh hưởng để điều chỉnh kịp thời các biện pháp bảo tồn.
   • Thời gian thực hiện: dài hạn, hàng năm. Chủ thể: Ban quản lý khu bảo tồn, các viện nghiên cứu.

5. Nâng cao nhận thức cộng đồng và đào tạo cán bộ:

   • Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đào tạo về bảo tồn đa dạng sinh học và vai trò của loài Săng Đào cho cộng đồng dân cư và cán bộ quản lý.
   • Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: Ban quản lý khu bảo tồn, các tổ chức phi chính phủ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý tài nguyên rừng và khu bảo tồn thiên nhiên:

   • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách bảo tồn, quản lý khai thác hợp lý loài Săng Đào và các loài gỗ quý khác.
   • Use case: Lập kế hoạch bảo vệ rừng, giám sát tái sinh và phục hồi quần thể cây gỗ quý.

2. Nhà nghiên cứu sinh thái và lâm nghiệp:

   • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích cấu trúc quần thể và ảnh hưởng các yếu tố sinh thái đến tái sinh.
   • Use case: Phát triển các nghiên cứu sâu hơn về sinh thái rừng nhiệt đới và bảo tồn đa dạng sinh học.

3. Cán bộ kỹ thuật lâm nghiệp và trồng rừng:

   • Lợi ích: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật lâm sinh phù hợp để phục hồi và phát triển loài Săng Đào trong thực tiễn.
   • Use case: Thiết kế các biện pháp tạo lỗ trống, trồng bổ sung và chăm sóc cây tái sinh.

4. Cộng đồng địa phương và tổ chức phi chính phủ:

   • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về giá trị và tầm quan trọng của loài Săng Đào, tham gia bảo vệ và phát triển rừng bền vững.
   • Use case: Tham gia các hoạt động bảo tồn, giám sát và tuyên truyền bảo vệ rừng.

Câu hỏi thường gặp

1. Loài Săng Đào có đặc điểm sinh học nổi bật nào?
   Săng Đào là cây gỗ lớn, thường xanh, cao 20-35 m, đường kính thân có thể trên 80 cm, cho gỗ cứng và quý. Mùa quả rơi vào tháng 3-4 hàng năm, tái sinh chủ yếu bằng hạt.

2. Tại sao việc bảo tồn Săng Đào lại cấp thiết?
   Do giá trị kinh tế cao, Săng Đào bị khai thác mạnh dẫn đến suy giảm nghiêm trọng. Loài này được xếp hạng nguy cấp trong sách đỏ Việt Nam, cần bảo vệ để duy trì đa dạng sinh học và cân bằng sinh thái.

3. Các yếu tố sinh thái nào ảnh hưởng đến tái sinh Săng Đào?
   Kích thước lỗ trống, độ tàn che tán rừng, độ ẩm tầng đất mặt, thảm cỏ và thảm khô là những yếu tố chính ảnh hưởng mật độ và chất lượng cây tái sinh.

4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá cấu trúc quần thể?
   Sử dụng mô hình phân bố số cây theo đường kính (N/D) và chiều cao (N/H), kết hợp các chỉ số đa dạng sinh học và phân tích thống kê hồi quy phi tuyến để mô hình hóa và đánh giá.

5. Giải pháp bảo tồn nào được đề xuất hiệu quả nhất?
   Tạo và duy trì lỗ trống có kích thước phù hợp, kiểm soát khai thác gỗ trái phép, trồng bổ sung cây tái sinh chất lượng cao, giám sát định kỳ và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Kết luận

• Đặc điểm lâm học của loài Săng Đào tại khu bảo tồn Bình Châu – Phước Bửu được làm rõ qua phân tích cấu trúc rừng và tái sinh trong ba trạng thái rừng nghèo, trung bình và giàu.
• Mật độ và chất lượng tái sinh Săng Đào chịu ảnh hưởng rõ rệt bởi các yếu tố sinh thái như kích thước lỗ trống, độ tàn che, độ ẩm đất và thảm thực vật tầng dưới.
• Mô hình phân bố số cây theo đường kính và chiều cao cho thấy quần thể Săng Đào đang trong trạng thái ổn định nhưng cần được bảo vệ để tránh suy giảm.
• Các giải pháp bảo tồn kỹ thuật và chính sách xã hội được đề xuất nhằm phục hồi và phát triển bền vững loài Săng Đào tại khu bảo tồn.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho công tác quản lý tài nguyên rừng và bảo tồn đa dạng sinh học tại khu vực, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về sinh thái và phục hồi rừng.

Để góp phần bảo tồn loài Săng Đào, các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng cần phối hợp thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục giám sát và nghiên cứu mở rộng nhằm nâng cao hiệu quả bảo tồn. Hành động ngay hôm nay sẽ giúp duy trì giá trị sinh thái và kinh tế của loài cây quý hiếm này cho các thế hệ tương lai.