Nghiên cứu đặc điểm biến đổi sinh trưởng và chất lượng của Keo lá tràm (Acacia auriculiformis)

Keo lá tràm đóng vai trò quan trọng trong việc phục hồi rừng, đặc biệt ở những vùng đất bị thoái hóa. Gỗ Keo lá tràm có tỷ trọng cao, thớ mịn, vân đẹp, thích hợp cho nhiều mục đích sử dụng như gỗ nguyên liệu, gỗ xây dựng, đồ gia dụng và thủ công mỹ nghệ. Nhu cầu mở rộng diện tích trồng Keo lá tràm ngày càng tăng, đòi hỏi nguồn giống chất lượng cao để đáp ứng nhu cầu sản xuất. Việc nghiên cứu và đánh giá các đặc điểm sinh trưởng và chất lượng của Keo lá tràm là vô cùng quan trọng để chọn ra những dòng tốt nhất phục vụ cho công tác cải thiện giống.

Nghiên cứu tập trung vào đánh giá đặc điểm biến đổi sinh trưởng và một số chỉ tiêu chất lượng gỗ của Keo lá tràm tại các khu khảo nghiệm dòng vô tính ở Ba Vì - Hà Nội và Đồng Hới - Quảng Bình. Mục tiêu là cung cấp căn cứ khoa học để chọn ra những dòng tốt nhất, làm cơ sở cho các bước cải thiện giống tiếp theo, cũng như cung cấp nguồn vật liệu giống có phẩm chất di truyền được cải thiện cho sản xuất trước mắt. Nghiên cứu này tiếp nối hướng nghiên cứu đã được thực hiện từ thời điểm làm khóa luận tốt nghiệp đại học, nhằm đánh giá sâu và rộng hơn về hai khu khảo nghiệm này.

Việc cung cấp giống cho các chương trình trồng rừng mới chỉ đảm bảo về số lượng mà chưa quan tâm đầy đủ đến phẩm chất di truyền của nguồn vật liệu giống. Rừng giống, vườn giống cho các loài cây trồng rừng chủ yếu chưa được tập trung xây dựng, thậm chí có lúc đã lấy việc sản xuất cây con là nhiệm vụ chính. Một số vườn giống đã được xây dựng, nhưng trong một số trường hợp nguồn vật liệu dùng để trồng vườn giống lại được lấy từ các cây trội có chất lượng chưa cao, chưa đạt độ vượt trội cần thiết.

Cây rừng có đời sống dài ngày, lâu ra hoa kết quả, lâu cho thu hoạch sản phẩm. Do đặc điểm này mà người làm công tác chọn giống cây rừng một mặt phải tuân thủ các phương pháp chung của chọn giống thực vật, mặt khác phải biết tận dụng những biến dị sẵn có trong tự nhiên. So với trồng rừng thì công tác giống cần đi trước một bước và được đầu tư thỏa đáng. Để xây dựng hệ thống vườn giống cung cấp giống được cải thiện di truyền trên toàn quốc cần phải có thời gian từ 5 – 10 năm và kinh phí lên đến hàng chục tỷ đồng.

Khảo nghiệm hậu thế và khảo nghiệm dòng vô tính đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá và chọn lọc các cây trội có khả năng di truyền các đặc tính tốt cho đời sau. Khảo nghiệm dòng vô tính là phương thức đánh giá tốt nhất đặc điểm di truyền của các cây trội, đặc biệt đối với những loài cây mà việc nhân giống sinh dưỡng có thể thực hiện được. Kết quả khảo nghiệm giúp xác định hệ số di truyền của các tính trạng liên quan đến mục tiêu chọn lọc, từ đó lựa chọn phương pháp chọn lọc phù hợp.

Cây trội được chọn lọc dựa theo kết quả đánh giá thông qua kiểu hình, mà kiểu hình (P) là thể hiện sự tác động tổng hợp giữa kiểu gen (G), giai đoạn phát triển (D) của cây cá thể (như tuổi cây hay các pha phát triển của chúng) và điều kiện hoàn cảnh (E). Trong trường hợp này cây trội sẽ dễ dàng di truyền các đặc tính tốt cho đời sau. Còn khi vai trò của hoàn cảnh là chính (như trường hợp cây mọc đúng chỗ có đất đặc biệt tốt) thì cây trội khó có thể di truyền các đặc tính tốt của mình cho đời sau.

Hệ số di truyền là đại lượng thể hiện mức di truyền khi được quy thành trị số tương đối. Mức di truyền là mức độ di truyền các tính trạng riêng biệt cho đời sau, là phần kiểm tra của kiểu gen trong tổng biến dị chung của kiểu hình. Hệ số di truyền là một thông số có ý nghĩa đặc biệt đối với công tác cải thiện giống cây rừng, nó chính là cơ sở để nhà chọn giống lựa chọn phương pháp chọn lọc phù hợp cho đối tượng quan tâm.

Giống là một trong những khâu có tầm quan trọng hàng đầu trong trồng rừng công nghiệp. Có giống tốt kết hợp với những biện pháp kỹ thuật trồng rừng thâm canh phù hợp sẽ góp phần đưa năng suất rừng trồng tăng lên đáng kể. Theo tính toán của các nhà chọn giống thì hiệu quả di truyền của chọn giống có thể đạt 40 – 46%, tăng thu do sử dụng hạt từ thế hệ 1 là 10 – 15%, từ lai giống có định hướng có thể lên tới 45 – 50%.

Chúng ta đã chuyển hóa được một số rừng kinh tế thành rừng giống cho các loài Keo ở Quảng Bình, Đồng Nai; Thông nhựa, Thông ba lá ở Lâm Đồng, Quảng Ninh, Nghệ An…; cây Mỡ ở Xí nghiệp giống 97 và Trung tâm Lâm sinh Cầu Hai. Và gần đây là Thông đuôi ngựa ở Xí nghiệp cổ phần giống Đông Bắc. Từ năm 1975 chúng ta đã xác định được một số xuất xứ có triển vọng của một số loài cây chủ yếu, như: Keo tai tượng, Keo lá tràm, Keo lá liềm, Keo quả khía (A.aulacocarpa) cho vùng thấp; Các loài Keo chịu hạn, như : A.tumida… cho vùng khô hạn; Keo đen (A.mearnsii) cho vùng cao.

Nghiên cứu về đặc điểm biến đổi sinh trưởng và chất lượng của Keo lá tràm tại các khu khảo nghiệm đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện giống và nâng cao năng suất rừng trồng. Việc chọn lọc và nhân giống các dòng Keo lá tràm có năng suất cao, chất lượng tốt, khả năng thích nghi tốt với điều kiện địa phương là yếu tố then chốt để phát triển ngành lâm nghiệp bền vững.

Cần tiếp tục đầu tư vào công tác giống, áp dụng các biện pháp kỹ thuật tiên tiến và tăng cường hợp tác quốc tế để tạo ra những giống Keo lá tràm có năng suất cao, chất lượng tốt, thích ứng với biến đổi khí hậu và đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường. Việc nghiên cứu sâu hơn về các tính chất vật lý và cơ học của gỗ Keo lá tràm cũng là hướng đi quan trọng để mở rộng ứng dụng của loài cây này.