I. Tổng Quan Nghiên Cứu Cấu Trúc Sở Hữu Cấu Trúc Vốn
Quyết định về cấu trúc vốn là yếu tố then chốt không chỉ cho các ngân hàng thương mại Việt Nam mà còn cho các doanh nghiệp nói chung. Với vai trò trung gian tài chính, các NHTM đóng vai trò quan trọng trong việc cung ứng vốn cho nền kinh tế. Tuy nhiên, cấu trúc vốn của các NHTM có sự khác biệt lớn so với doanh nghiệp phi tài chính do tài sản chủ yếu là tài sản tài chính. Các ngân hàng sử dụng đòn bẩy tài chính rất lớn, tạo ra ảnh hưởng lan tỏa đến toàn bộ nền kinh tế. Do đó, các ngân hàng cần đáp ứng nhiều chỉ tiêu an toàn và chịu sự kiểm soát chặt chẽ của cơ quan quản lý. Cấu trúc sở hữu của NHTM được xem là cơ chế giám sát nội bộ, có tác động đến quản trị rủi ro. Mục tiêu tối đa hóa giá trị ngân hàng có thể dẫn đến việc chấp nhận đòn bẩy cao hơn và nhiều rủi ro hơn để thu lợi nhuận. Mặt khác, ngân hàng có thể vừa là chủ sở hữu của doanh nghiệp thông qua nắm giữ cổ phần, vừa là người cho vay, gây ra xung đột lợi ích và làm tăng rủi ro.
1.1. Tầm Quan Trọng của Cấu Trúc Vốn Ngân Hàng Thương Mại
Cấu trúc vốn của ngân hàng thương mại, bao gồm tỷ lệ giữa vốn chủ sở hữu và nợ phải trả, đóng vai trò quyết định trong việc đảm bảo sự ổn định tài chính và khả năng sinh lời của ngân hàng. Việc lựa chọn một cấu trúc vốn phù hợp giúp ngân hàng tối ưu hóa chi phí vốn, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả hoạt động. Nghiên cứu của Gropp và Heider (2010) nhấn mạnh rằng cấu trúc vốn của NHTM khác biệt lớn so với doanh nghiệp phi tài chính, đòi hỏi cách tiếp cận phân tích riêng biệt.
1.2. Ảnh Hưởng của Cấu Trúc Sở Hữu Đến Hiệu Quả Hoạt Động
Cấu trúc sở hữu của ngân hàng, bao gồm tỷ lệ sở hữu của nhà nước, tổ chức và cá nhân, có ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả hoạt động và mức độ chấp nhận rủi ro của ngân hàng. Các chủ sở hữu khác nhau có thể có mục tiêu khác nhau, dẫn đến các quyết định kinh doanh khác nhau. Theo Amo (2017), cấu trúc sở hữu được xem là cơ chế kiểm tra và giám sát nội bộ, có tác động nhất định đến quản trị rủi ro trong ngân hàng. Điều này đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng trong việc xây dựng cấu trúc sở hữu phù hợp để đảm bảo lợi ích của tất cả các bên liên quan.
II. Thách Thức Nghiên Cứu Cấu Trúc Vốn Ngân Hàng Việt Nam
Cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 đã bộc lộ yếu kém của hệ thống NHTM, như mất thanh khoản, nợ xấu cao, và sở hữu chéo. Chính phủ đã tái cơ cấu hệ thống ngân hàng, làm thay đổi cấu trúc sở hữu, từ đó thay đổi rủi ro và cấu trúc vốn. Nhiều nghiên cứu đánh giá tác động của CTSH đến CTV, nhưng chủ yếu tập trung vào lĩnh vực phi tài chính. Các nghiên cứu về ngân hàng thường phân tích tác động của cấu trúc sở hữu đến hiệu quả hoạt động hoặc rủi ro, nhưng chưa có nghiên cứu nào đánh giá tác động của CTSH đến CTV của NHTM Việt Nam. Bên cạnh đó, việc sử dụng chỉ tiêu tổng nợ trên tổng tài sản để đánh giá cấu trúc vốn thường thiếu chính xác. Nghiên cứu này đề xuất sử dụng chỉ tiêu mới dựa trên tiền gửi khách hàng và nợ phi tiền gửi, giúp phản ánh chính xác hơn cấu trúc vốn.
2.1. Hạn Chế của Các Nghiên Cứu Trước Về Cấu Trúc Vốn
Các nghiên cứu trước đây về cấu trúc vốn của ngân hàng thương mại thường sử dụng chỉ tiêu tổng nợ trên tổng tài sản, đây là một chỉ số có thể thiếu chính xác và khó so sánh hiệu quả hoạt động giữa các ngân hàng. Gropp và Heider (2010), Pham và cộng sự (2022) chỉ ra rằng cấu trúc vốn của ngân hàng thương mại có sự khác biệt rất lớn so với cấu trúc vốn của các doanh nghiệp phi tài chính, do đó cần có những chỉ số và phương pháp phân tích phù hợp hơn. Việc sử dụng tiền gửi khách hàng và nợ phi tiền gửi giúp phản ánh chính xác hơn cấu trúc vốn của ngân hàng và cung cấp một góc nhìn sâu sắc hơn.
2.2. Sự Thay Đổi Cấu Trúc Sở Hữu Sau Tái Cơ Cấu Ngân Hàng
Quá trình tái cơ cấu hệ thống ngân hàng sau khủng hoảng tài chính 2008 đã dẫn đến sự thay đổi đáng kể trong cấu trúc sở hữu của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Việc sáp nhập, mua lại và thoái vốn nhà nước đã tạo ra những thay đổi lớn trong cơ cấu cổ đông và tỷ lệ sở hữu. Nghiên cứu của Hammami và Boubaker (2015) cho thấy việc tái cơ cấu hệ thống ngân hàng có thể làm thay đổi rủi ro của các ngân hàng và cấu trúc vốn của ngân hàng nói riêng. Do đó, việc đánh giá tác động của sự thay đổi cấu trúc sở hữu này đến cấu trúc vốn là rất quan trọng.
III. Cách Xác Định Cấu Trúc Sở Hữu Ảnh Hưởng Cấu Trúc Vốn
Nghiên cứu này sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng, phân tích hồi quy để đánh giá tác động của cấu trúc sở hữu đến cấu trúc vốn của 26 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2012-2020. Dữ liệu được thu thập và phân tích bằng phần mềm Stata, sử dụng các phương pháp hồi quy Pooled OLS, FEM, REM. Kiểm định Hausman được sử dụng để lựa chọn mô hình phù hợp. Phương pháp FGLS và GMM được sử dụng nếu mô hình có khuyết tật. Đặc biệt, nghiên cứu sử dụng phương pháp Bayes, một cách tiếp cận mới và ưu việt hơn so với các phương pháp truyền thống, để xử lý các hạn chế và đóng góp vào cơ sở lý thuyết.
3.1. Mô Hình Nghiên Cứu và Các Biến Số Sử Dụng
Nghiên cứu sử dụng mô hình hồi quy đa biến để đánh giá tác động của cấu trúc sở hữu đến cấu trúc vốn của ngân hàng. Các biến số độc lập bao gồm tỷ lệ sở hữu nhà nước, tỷ lệ sở hữu nước ngoài, và các biến kiểm soát như quy mô ngân hàng, khả năng sinh lời, tài sản thanh khoản, tỷ lệ lạm phát, và tăng trưởng GDP. Biến số phụ thuộc là cấu trúc vốn, được đo lường bằng tỷ lệ tiền gửi khách hàng và nợ phi tiền gửi trên tổng tài sản. Bảng 3.1 trong tài liệu gốc cung cấp danh sách chi tiết các biến số sử dụng trong mô hình nghiên cứu.
3.2. Ưu Điểm của Phương Pháp Bayes Trong Phân Tích
Phương pháp Bayes cung cấp một cách tiếp cận mới và có nhiều ưu điểm hơn so với các phương pháp truyền thống như FEM, REM, FGLS, GMM. Theo Gelman và cộng sự (2013), phương pháp Bayes cho phép tích hợp thông tin tiên nghiệm vào quá trình ước lượng, cung cấp một cách tiếp cận rõ ràng để xem xét và đánh giá sự biến đổi của dữ liệu, và cung cấp thông tin về mức độ tin cậy của ước lượng. Điều này giúp khắc phục những hạn chế của các phương pháp hồi quy truyền thống và mang lại kết quả phân tích chính xác hơn.
IV. Kết Quả Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Của Sở Hữu Nhà Nước
Kết quả nghiên cứu cho thấy các yếu tố đặc điểm cấu trúc sở hữu tác động đến cấu trúc vốn của các NHTM Việt Nam bao gồm sở hữu nhà nước và sở hữu nước ngoài. Ngoài ra, các biến kiểm soát như quy mô ngân hàng, khả năng sinh lời, tài sản thanh khoản, tỷ lệ lạm phát, tăng trưởng GDP có tác động đến cấu trúc vốn. Nghiên cứu này là nghiên cứu đầu tiên tại Việt Nam đánh giá tác động của CTSH đến CTV của NHTM, mang đến góc nhìn mới và kiến thức giá trị. Các bảng 3.4, 3.5, 3.6, 3.7, 3.8 trong tài liệu gốc tóm tắt kết quả theo các phương pháp Pooled OLS, FEM, REM, FGLS, SGMM, Bayes.
4.1. Tác Động của Sở Hữu Nhà Nước Đến Cấu Trúc Vốn
Kết quả nghiên cứu cho thấy sở hữu nhà nước có tác động đáng kể đến cấu trúc vốn của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Sự tham gia của nhà nước trong cấu trúc sở hữu có thể ảnh hưởng đến quyết định về mức độ sử dụng nợ, chính sách cổ tức, và chiến lược kinh doanh của ngân hàng. Theo La Porta và cộng sự (2002), sự hiện diện của chính phủ là cần thiết đặc biệt trong trường hợp các doanh nghiệp có vai trò quan trọng về mặt kinh tế, xã hội và chiến lược đối với quốc gia.
4.2. Ảnh Hưởng của Sở Hữu Nước Ngoài Đến Khả Năng Sinh Lời
Sở hữu nước ngoài cũng có tác động đến cấu trúc vốn và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Các chủ sở hữu nước ngoài thường mang đến kỹ năng và năng lực kỹ thuật tiên tiến, giúp cải thiện hiệu quả hoạt động và khả năng sinh lời của ngân hàng. Theo Pham và Pham (2021), các chủ sở hữu nước ngoài, đặc biệt là những chủ sở hữu từ các nền kinh tế phát triển, có thể đánh giá nguồn vốn cần thiết để thành lập và/hoặc phát triển các doanh nghiệp trong nước.
V. Gợi Ý Chính Sách Tối Ưu Cấu Trúc Sở Hữu Ngân Hàng
Từ kết quả nghiên cứu, tác giả đưa ra các kết luận và gợi ý chính sách đối với các nhà quản lý các NHTM nhằm xây dựng cấu trúc sở hữu hợp lý hơn, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động. Nghiên cứu cũng chỉ ra những hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo. Cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về tác động của các yếu tố khác đến cấu trúc vốn, và xem xét các yếu tố định tính. Việc xây dựng cấu trúc sở hữu hợp lý sẽ giúp các NHTM Việt Nam phát triển bền vững và an toàn hơn.
5.1. Xây Dựng Cấu Trúc Sở Hữu Phù Hợp Với Từng Ngân Hàng
Dựa trên kết quả nghiên cứu, các nhà quản lý ngân hàng cần xem xét kỹ lưỡng các yếu tố đặc thù của ngân hàng mình để xây dựng cấu trúc sở hữu phù hợp. Việc cân nhắc giữa tỷ lệ sở hữu nhà nước, tỷ lệ sở hữu nước ngoài, và tỷ lệ sở hữu tư nhân là rất quan trọng để đảm bảo sự cân bằng giữa mục tiêu phát triển kinh tế xã hội và mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận. Cần có sự linh hoạt trong việc điều chỉnh cấu trúc sở hữu để phù hợp với sự thay đổi của môi trường kinh doanh và chính sách.
5.2. Tăng Cường Quản Trị Rủi Ro và Tính Minh Bạch
Bên cạnh việc xây dựng cấu trúc sở hữu hợp lý, các ngân hàng cần tăng cường quản trị rủi ro và tính minh bạch trong hoạt động kinh doanh. Việc quản lý rủi ro hiệu quả giúp giảm thiểu tác động tiêu cực của các yếu tố bên ngoài đến cấu trúc vốn và hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Tính minh bạch giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư và khách hàng, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển bền vững của ngân hàng.
VI. Tương Lai Nghiên Cứu Cấu Trúc Vốn Ngân Hàng Thương Mại
Nghiên cứu này đã góp phần làm sáng tỏ tác động của cấu trúc sở hữu đến cấu trúc vốn của NHTM Việt Nam. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần được nghiên cứu sâu hơn. Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào phân tích tác động của các yếu tố khác như quy định pháp lý, môi trường kinh tế vĩ mô, và sự phát triển của công nghệ tài chính (Fintech) đến cấu trúc vốn. Đồng thời, cần có những nghiên cứu so sánh giữa các NHTM Việt Nam và các ngân hàng trong khu vực để rút ra những bài học kinh nghiệm.
6.1. Mở Rộng Phạm Vi Nghiên Cứu và Các Yếu Tố Ảnh Hưởng
Các nghiên cứu trong tương lai nên mở rộng phạm vi nghiên cứu bằng cách xem xét thêm các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến cấu trúc vốn của ngân hàng, chẳng hạn như quy định pháp lý, môi trường kinh tế vĩ mô, và sự phát triển của công nghệ tài chính (Fintech). Việc phân tích tác động của các yếu tố này sẽ giúp có cái nhìn toàn diện hơn về cấu trúc vốn của ngân hàng và đưa ra những khuyến nghị chính sách phù hợp.
6.2. Nghiên Cứu So Sánh và Bài Học Kinh Nghiệm Quốc Tế
Cần có những nghiên cứu so sánh giữa các ngân hàng thương mại Việt Nam và các ngân hàng trong khu vực và trên thế giới để rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu. Việc so sánh cấu trúc vốn, cấu trúc sở hữu, và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng sẽ giúp xác định những điểm mạnh, điểm yếu, và cơ hội phát triển của các ngân hàng Việt Nam.
