Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Của Khai Thác Măng Đến Sinh Trưởng Của Bương Mốc (Dendrocalamus velutinus N. Vu) Tại Ba Vì Và Hòa Bình

• Tác giả: Lê Văn Vương
• Người hướng dẫn: PGS. Trần Ngọc Hải
• Trường học: Trường Đại Học Lâm Nghiệp
• Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên rừng
• Đề tài: Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Của Khai Thác Măng Đến Sinh Trưởng Của Bương Mốc Tại Ba Vì Và Hòa Bình
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tổng quan về các công trình đã công bố về đặc điểm lâm học và gây trồng tre, trúc
• 1.1.1. Trên thế giới
• 1.1.2. Nghiên cứu về kỹ thuật nhân giống tre trúc
• 1.2. Ở Việt Nam
• 1.2.1. Nghiên cứu về phân bố phân loại tre trúc
• 1.2.2. Các nghiên cứu về kỹ thuật lâm sinh
• 2. CHƯƠNG 2: MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 2.1.1. Mục tiêu tổng quát
• 2.1.2. Mục tiêu cụ thể
• 2.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 2.2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2.2. Phạm vi nghiên cứu
• 2.3. Nội dung nghiên cứu
• 2.3.1. Tìm hiểu kinh nghiệm của người dân trong khai thác và chế biến măng Bương mốc
• 2.3.2. Ảnh hưởng của kỹ thuật khai thác măng tới cấu trúc tuổi của lâm phần Bương mốc
• 2.3.3. Ảnh hưởng của kỹ thuật khai thác măng tới sinh trưởng và thoái hóa lâm phần Bương mốc
• 2.3.4. Ảnh hưởng một số nhân tố khí hậu đến quá trình ra măng của Bương mốc
• 2.3.5. Đề xuất giải pháp kỹ thuật đề xuất trong kinh doanh rừng trồng Bương mốc lấy măng
• 2.4. Phương pháp nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, DÂN SINH, KINH TẾ - XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 3.1. Điều kiện tự nhiên
• 3.1.1. Vị trí địa lý
• 3.1.2. Khí hậu thuỷ văn
• 3.1.3. Địa chất, thổ nhưỡng
• 3.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội
• 3.2.1. Đặc điểm dân cư. Tập quán sản xuất. Hiện trạng sử dụng đất
• 3.3. Tìm kinh nghiệm của người dân trong khai thác và chế biến măng Bương mốc
• 3.3.1. Kiến thức bản địa trong khai thác măng Bương mốc
• 3.3.2. Phân tích ưu nhược điểm của kỹ thuật khai thác hiện tại
• 3.3.3. Kiến thức bản địa về chế biến măng Bương mốc
• 3.4. Ảnh hưởng của kỹ thuật khai thác măng tới cấu trúc tuổi của lâm phần Bương mốc
• 3.5. Ảnh hưởng của khai thác măng tới sinh trưởng và hiện tượng thoái hóa của Bương mốc
• 3.6. Ảnh hưởng của cường độ khai thác măng tới sinh trưởng của Bương mốc
• 3.7. Hiện tượng thoái hóa lâm phần Bương mốc
• 3.8. Ảnh hưởng của một số nhân tố khí hậu đến quá trình ra măng của Bương mốc
• 3.9. Giải pháp kỹ thuật đề xuất trong kinh doanh rừng trồng Bương mốc lấy măng
• 3.9.1. Quan điểm và cơ sở khoa học cho đề xuất kỹ thuật trong khai thác
• 3.9.2. Một số biện pháp kỹ thuật để nâng cao năng suất măng, phục tráng lâm phần Bương mốc bị thoái hóa
• KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Khai Thác Măng Bương Mốc

Nghiên cứu về ảnh hưởng của khai thác măng đến sinh trưởng của bương mốc là một lĩnh vực quan trọng, đặc biệt tại các khu vực như Ba Vì và Hòa Bình. Bương mốc (Dendrocalamus velutinus N. Vu) là một loài tre có giá trị kinh tế cao, cung cấp măng ngon và được khai thác rộng rãi. Tuy nhiên, việc khai thác không bền vững có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sự phát triển của loài cây này và hệ sinh thái liên quan. Nghiên cứu này nhằm mục đích đánh giá các tác động này và đề xuất các giải pháp quản lý khai thác măng bền vững, đảm bảo sự phát triển kinh tế địa phương song song với bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng, việc khai thác măng không đúng cách có thể dẫn đến thoái hóa rừng tre, giảm năng suất và ảnh hưởng đến đa dạng sinh học.

1.1. Lịch Sử Nghiên Cứu Về Tre Trúc Trên Thế Giới

Các nghiên cứu về tre trúc trên thế giới đã có từ lâu, bắt đầu với các ấn phẩm của Munro (1868) và Gamble (1896). Gamble mô tả 151 loài tre trúc ở Ấn Độ và các nước láng giềng, nhấn mạnh vai trò chỉ thị của chúng về đặc điểm đất. FAO (1992, 2007) liệt kê 192 loài và đặc điểm phân bố theo độ cao. Hsueh và Widjaja (1995) nghiên cứu chi Dendrocalamus ở Trung Quốc và Đông Nam Á. Các nghiên cứu này cung cấp cơ sở phân loại và hiểu biết về sinh thái của các loài tre trúc, bao gồm cả bương mốc.

1.2. Nghiên Cứu Về Tre Trúc Tại Việt Nam Tổng Quan

Nghiên cứu về tre trúc ở Việt Nam bắt đầu từ ấn phẩm của Le Comte (1923) trong thực vật chí Đông Dương. Phạm Quang Độ (1963) nghiên cứu kỹ thuật trồng và khai thác tre trúc. Từ năm 1971 đến 2007, có hơn 18 công trình nghiên cứu về phân loại, đặc điểm nhận biết và phân bố của các loài tre trúc. Cuốn sách 'Cây cỏ Việt Nam' của Phạm Hoàng Hộ (1999) liệt kê 18 chi và 126 loài tre, bao gồm chi Dendrocalamus. Các nghiên cứu này cung cấp nền tảng kiến thức quan trọng về tài nguyên tre trúc của Việt Nam.

II. Vấn Đề Khai Thác Măng Bương Mốc Thách Thức Hậu Quả

Việc khai thác măng bương mốc không kiểm soát đang đặt ra nhiều thách thức lớn đối với sự sinh trưởng của bương mốc và tác động môi trường. Tình trạng khai thác quá mức, không đúng kỹ thuật có thể dẫn đến suy giảm trữ lượng, ảnh hưởng đến cấu trúc tuổi của rừng tre, và thậm chí gây ra hiện tượng thoái hóa. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến nguồn cung măng mà còn đe dọa đến đa dạng sinh học và các dịch vụ hệ sinh thái mà rừng tre cung cấp. Ngoài ra, việc khai thác măng còn liên quan đến vấn đề phát triển kinh tế địa phương, khi mà nhiều cộng đồng phụ thuộc vào nguồn thu từ măng. Do đó, cần có các giải pháp quản lý khai thác măng bền vững để đảm bảo cân bằng giữa bảo tồn và phát triển.

2.1. Ảnh Hưởng Của Khai Thác Măng Đến Cấu Trúc Tuổi Lâm Phần

Khai thác măng không đúng cách có thể làm thay đổi cấu trúc tuổi của lâm phần bương mốc. Việc khai thác quá nhiều măng non có thể làm giảm số lượng cây trưởng thành, dẫn đến sự mất cân bằng trong cấu trúc tuổi. Điều này ảnh hưởng đến khả năng tái sinh tự nhiên của rừng tre và có thể dẫn đến suy giảm trữ lượng măng trong tương lai. Nghiên cứu cần đánh giá mức độ ảnh hưởng của các phương pháp khai thác khác nhau đến cấu trúc tuổi của lâm phần.

2.2. Tác Động Của Khai Thác Măng Đến Sinh Trưởng Và Thoái Hóa

Khai thác măng quá mức có thể gây ra hiện tượng thoái hóa lâm phần bương mốc. Việc loại bỏ quá nhiều măng có thể làm suy yếu cây mẹ, giảm khả năng sinh trưởng và phát triển của các măng mới. Ngoài ra, khai thác không đúng kỹ thuật có thể gây tổn thương cho hệ rễ, làm tăng nguy cơ mắc bệnh và giảm sức sống của cây. Nghiên cứu cần xác định các yếu tố gây thoái hóa và đề xuất các biện pháp phục hồi lâm phần.

2.3. Ảnh Hưởng Của Cường Độ Khai Thác Măng Đến Sinh Trưởng

Cường độ khai thác măng có ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng của bương mốc. Khai thác quá mức sẽ làm giảm khả năng tái sinh và phát triển của cây, trong khi khai thác hợp lý có thể kích thích sự phát triển của các măng mới. Nghiên cứu cần xác định cường độ khai thác tối ưu để đảm bảo sự sinh trưởng và phát triển bền vững của rừng tre.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Khai Thác Măng Bền Vững

Để đánh giá ảnh hưởng của khai thác măng đến sinh trưởng của bương mốc, cần áp dụng một phương pháp nghiên cứu toàn diện, kết hợp giữa điều tra thực địa, phân tích số liệu và phỏng vấn cộng đồng. Phương pháp này bao gồm việc thu thập thông tin về kỹ thuật khai thác măng hiện tại, đánh giá cấu trúc tuổi của lâm phần, đo đạc sinh trưởng của cây, và phân tích các yếu tố khí hậu ảnh hưởng đến quá trình ra măng. Ngoài ra, cần phỏng vấn người dân địa phương để thu thập kiến thức bản địa về khai thác và chế biến măng. Dữ liệu thu thập được sẽ được phân tích để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng của bương mốc và đề xuất các giải pháp khai thác bền vững.

3.1. Điều Tra Kinh Nghiệm Khai Thác Măng Của Người Dân

Việc tìm hiểu kinh nghiệm của người dân trong khai thác và chế biến măng bương mốc là rất quan trọng. Kiến thức bản địa có thể cung cấp thông tin quý giá về các phương pháp khai thác truyền thống, ưu nhược điểm của các kỹ thuật khác nhau, và các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng măng. Điều tra cần tập trung vào việc thu thập thông tin về thời điểm khai thác, cách chọn măng, và các biện pháp bảo vệ cây mẹ.

3.2. Đánh Giá Ảnh Hưởng Đến Cấu Trúc Tuổi Lâm Phần

Để đánh giá ảnh hưởng của kỹ thuật khai thác măng tới cấu trúc tuổi của lâm phần bương mốc, cần tiến hành điều tra và phân tích cấu trúc tuổi tại các khu vực có mức độ khai thác khác nhau. Các chỉ số cần đo đạc bao gồm số lượng cây ở các độ tuổi khác nhau, tỷ lệ cây non và cây trưởng thành, và sự phân bố của cây theo đường kính và chiều cao.

3.3. Phân Tích Ảnh Hưởng Của Khí Hậu Đến Quá Trình Ra Măng

Quá trình ra măng của bương mốc chịu ảnh hưởng lớn của các yếu tố khí hậu như nhiệt độ, lượng mưa, và độ ẩm. Nghiên cứu cần thu thập dữ liệu khí tượng thủy văn trong thời gian dài và phân tích mối tương quan giữa các yếu tố này và sản lượng măng. Điều này giúp dự đoán thời điểm ra măng và điều chỉnh kỹ thuật khai thác phù hợp.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Khai Thác Măng Tại Ba Vì Hòa Bình

Nghiên cứu tại Ba Vì và Hòa Bình cho thấy ảnh hưởng của khai thác măng đến sinh trưởng của bương mốc là đáng kể. Các khu vực có cường độ khai thác cao thường có cấu trúc tuổi không cân đối, với số lượng cây non ít hơn so với cây trưởng thành. Ngoài ra, việc khai thác không đúng kỹ thuật có thể gây ra hiện tượng thoái hóa, làm giảm năng suất và chất lượng măng. Tuy nhiên, các khu vực áp dụng các biện pháp khai thác bền vững có sinh trưởng của bương mốc tốt hơn và duy trì được đa dạng sinh học. Kết quả nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các quy định và hướng dẫn về khai thác măng bền vững.

4.1. Thực Trạng Khai Thác Măng Bương Mốc Tại Vùng Nghiên Cứu

Tại các xã vùng đệm, bương mốc được trồng để lấy măng. Tuy nhiên, việc khai thác măng còn nhiều bất cập, chưa có biện pháp khai thác hợp lý để đảm bảo năng suất và chất lượng cao, cũng như duy trì nguồn lợi lâu dài. Cần có các biện pháp hướng dẫn và kiểm soát khai thác để đảm bảo tính bền vững.

4.2. Phân Tích Ưu Nhược Điểm Của Kỹ Thuật Khai Thác Hiện Tại

Kỹ thuật khai thác măng hiện tại có nhiều ưu điểm như đơn giản, dễ thực hiện, nhưng cũng có nhiều nhược điểm như không đảm bảo tính bền vững, gây tổn thương cho cây mẹ, và làm giảm năng suất trong tương lai. Cần phân tích kỹ các ưu nhược điểm này để đề xuất các giải pháp cải tiến.

4.3. Ảnh Hưởng Của Khai Thác Măng Đến Sinh Trưởng Cây Tuổi 1

Cường độ khai thác măng có ảnh hưởng lớn đến sinh trưởng của cây tuổi 1. Khai thác quá mức sẽ làm giảm khả năng phát triển của cây non, trong khi khai thác hợp lý có thể kích thích sự phát triển của các măng mới. Cần xác định cường độ khai thác tối ưu để đảm bảo sự sinh trưởng và phát triển bền vững của rừng tre.

V. Giải Pháp Kỹ Thuật Khai Thác Măng Bền Vững Cho Bương Mốc

Dựa trên kết quả nghiên cứu, một số giải pháp kỹ thuật khai thác măng bền vững được đề xuất nhằm đảm bảo sinh trưởng của bương mốc và duy trì nguồn lợi lâu dài. Các giải pháp này bao gồm việc áp dụng các quy trình khai thác khoa học, bảo vệ cây mẹ, và phục hồi lâm phần bị thoái hóa. Cụ thể, cần xác định thời điểm khai thác phù hợp, chọn măng có kích thước đạt tiêu chuẩn, và để lại đủ số lượng măng để đảm bảo tái sinh. Ngoài ra, cần áp dụng các biện pháp bón phân, tưới nước, và phòng trừ sâu bệnh để tăng cường sức khỏe của cây và nâng cao năng suất măng. Các giải pháp này cần được triển khai một cách đồng bộ và có sự tham gia của cộng đồng địa phương để đảm bảo tính hiệu quả và bền vững.

5.1. Quan Điểm Và Cơ Sở Khoa Học Cho Đề Xuất Kỹ Thuật

Các đề xuất kỹ thuật khai thác măng bền vững cần dựa trên quan điểm bảo tồn tài nguyên, phát triển kinh tế, và đảm bảo công bằng xã hội. Cơ sở khoa học cho các đề xuất này là các kết quả nghiên cứu về sinh thái học, lâm học, và kinh tế học. Cần xem xét các yếu tố như đặc điểm sinh học của bương mốc, điều kiện khí hậu, và nhu cầu của cộng đồng địa phương.

5.2. Biện Pháp Nâng Cao Năng Suất Măng Phục Tráng Lâm Phần

Để nâng cao năng suất măng và phục tráng lâm phần bương mốc bị thoái hóa, cần áp dụng các biện pháp kỹ thuật như bón phân, tưới nước, và phòng trừ sâu bệnh. Ngoài ra, cần thực hiện các biện pháp cải tạo đất, trồng bổ sung cây con, và quản lý chặt chẽ việc khai thác để đảm bảo sự tái sinh tự nhiên.

5.3. Kỹ Thuật Khai Thác Măng Bền Vững Hướng Dẫn Chi Tiết

Kỹ thuật khai thác măng bền vững bao gồm các bước sau: (1) Xác định thời điểm khai thác phù hợp, khi măng đạt kích thước tiêu chuẩn; (2) Chọn măng có hình dáng đẹp, không bị sâu bệnh; (3) Dùng dao sắc cắt măng sát gốc, tránh làm tổn thương cây mẹ; (4) Để lại đủ số lượng măng để đảm bảo tái sinh; (5) Chăm sóc cây mẹ sau khai thác bằng cách bón phân và tưới nước.

VI. Kết Luận Kiến Nghị Về Nghiên Cứu Khai Thác Măng Bương Mốc

Nghiên cứu về ảnh hưởng của khai thác măng đến sinh trưởng của bương mốc tại Ba Vì và Hòa Bình đã cung cấp những thông tin quan trọng cho việc quản lý và sử dụng bền vững nguồn tài nguyên này. Kết quả nghiên cứu cho thấy việc khai thác không bền vững có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sinh trưởng của bương mốc, đa dạng sinh học, và phát triển kinh tế địa phương. Do đó, cần áp dụng các giải pháp kỹ thuật khai thác măng bền vững, kết hợp với các chính sách quản lý phù hợp, để đảm bảo sự cân bằng giữa bảo tồn và phát triển. Ngoài ra, cần tiếp tục nghiên cứu về các khía cạnh khác của bương mốc, như giá trị kinh tế, xã hội, và văn hóa, để có cái nhìn toàn diện hơn về loài cây này.

6.1. Tồn Tại Và Hạn Chế Của Nghiên Cứu Hiện Tại

Nghiên cứu hiện tại còn một số tồn tại và hạn chế, như phạm vi nghiên cứu còn hẹp, thời gian nghiên cứu còn ngắn, và chưa đánh giá đầy đủ các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng của bương mốc. Cần có các nghiên cứu tiếp theo để khắc phục những hạn chế này và cung cấp thông tin đầy đủ hơn cho việc quản lý và sử dụng bền vững nguồn tài nguyên.

6.2. Kiến Nghị Về Chính Sách Quản Lý Khai Thác Măng

Cần có các chính sách quản lý khai thác măng phù hợp để đảm bảo tính bền vững. Các chính sách này cần bao gồm việc xây dựng các quy định về khai thác, kiểm soát cường độ khai thác, khuyến khích áp dụng các kỹ thuật khai thác bền vững, và hỗ trợ cộng đồng địa phương trong việc phát triển kinh tế từ măng.

6.3. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Bương Mốc Và Khai Thác Măng

Hướng nghiên cứu tương lai về bương mốc và khai thác măng cần tập trung vào các vấn đề như: (1) Đánh giá giá trị kinh tế, xã hội, và văn hóa của bương mốc; (2) Nghiên cứu các biện pháp chế biến và bảo quản măng để nâng cao giá trị sản phẩm; (3) Phát triển các mô hình du lịch sinh thái dựa trên bương mốc; (4) Nghiên cứu các tác động của biến đổi khí hậu đến sinh trưởng của bương mốc.

Tổng quan nghiên cứu

Tre trúc là nhóm cây có giá trị kinh tế và sinh thái quan trọng, đặc biệt tại Việt Nam với diện tích tre nứa lên tới khoảng 86.652 ha rừng trồng tre luồng và hơn 1.665 ha rừng tự nhiên trồng thuần loài. Loài Bương mốc (Dendrocalamus velutinus N. Vu) là một trong những loài tre có kích thước lớn, cho măng ngon, năng suất cao, được trồng phổ biến tại vùng đệm Vườn quốc gia Ba Vì và huyện Kỳ Sơn, tỉnh Hòa Bình. Tuy nhiên, khai thác măng không hợp lý đã dẫn đến hiện tượng thoái hóa lâm phần, ảnh hưởng tiêu cực đến sinh trưởng và năng suất của loài này. Nghiên cứu nhằm đánh giá ảnh hưởng của kỹ thuật khai thác măng đến cấu trúc tuổi và sinh trưởng của Bương mốc, từ đó đề xuất các giải pháp kỹ thuật khai thác bền vững, nâng cao năng suất măng và bảo tồn nguồn tài nguyên. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại các xã vùng đệm Vườn quốc gia Ba Vì thuộc địa phận Hà Nội và huyện Kỳ Sơn, Hòa Bình, trong khoảng thời gian từ tháng 5/2016 đến tháng 5/2017. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển kinh tế nông thôn, cải thiện đời sống người dân địa phương và bảo vệ môi trường sinh thái vùng núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sinh trưởng và phát triển của tre trúc, đặc biệt là mô hình cấu trúc tuổi và sinh trưởng của cây trong lâm phần. Lý thuyết về ảnh hưởng của kỹ thuật khai thác đến cấu trúc quần thể cây và khả năng tái sinh được áp dụng để phân tích tác động của khai thác măng. Ngoài ra, các khái niệm về kỹ thuật nhân giống sinh dưỡng (chiết cành, giâm hom), kỹ thuật chăm sóc sau khai thác và các nhân tố khí hậu ảnh hưởng đến quá trình ra măng cũng được sử dụng làm cơ sở lý luận. Mô hình Gausell – Walter được áp dụng để phân tích diễn biến khí hậu và ảnh hưởng đến mùa vụ măng.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thu thập thực địa tại các xã vùng đệm Vườn quốc gia Ba Vì và huyện Kỳ Sơn, kết hợp với số liệu khí tượng thủy văn 10 năm gần đây từ trạm khí tượng Ba Vì. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 30 bụi Bương mốc được theo dõi sinh trưởng măng và cây mẹ, cùng 5 hộ gia đình được phỏng vấn về kỹ thuật khai thác và chế biến măng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu đại diện theo vùng địa lý và mức độ khai thác khác nhau. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Excel để xây dựng biểu đồ, phân tích cấu trúc tuổi, sinh trưởng và ảnh hưởng của các nhân tố khí hậu. Thời gian nghiên cứu kéo dài 12 tháng, từ tháng 5/2016 đến tháng 5/2017, bao gồm khảo sát thực địa, phỏng vấn, theo dõi sinh trưởng và xử lý số liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Kinh nghiệm khai thác và chế biến măng Bương mốc: Người dân địa phương khai thác măng theo ba loại chính: măng củ (cao 10-20 cm), măng mầm (20-40 cm) và măng ống (40-80 cm). Một bụi Bương mốc trung bình cho 60-90 kg măng tươi/năm, với 10-16 măng/bụi/năm. Giá măng tươi dao động từ 8.000 đến 10.000 đồng/kg tùy thời điểm thu hoạch.

2. Ảnh hưởng của kỹ thuật khai thác đến cấu trúc tuổi: Kỹ thuật khai thác không đồng đều, tập trung khai thác măng phía ngoài bụi, để lại măng giữa bụi dẫn đến thay đổi cấu trúc tuổi, giảm tỷ lệ cây mẹ khỏe mạnh. Cấu trúc tuổi lý tưởng là tập trung cây mẹ từ 1-3 tuổi, giảm dần theo tuổi. Việc khai thác quá mức làm xuất hiện hiện tượng nổi gốc và thoái hóa lâm phần.

3. Ảnh hưởng của khai thác đến sinh trưởng và thoái hóa: Cường độ khai thác cao làm giảm sinh trưởng cây tuổi 1, giảm chiều cao và đường kính thân khí sinh. Theo dõi sinh trưởng cho thấy chiều cao măng tăng từ 0,5 m đến 2 m trong vòng 90 ngày, tuy nhiên khai thác không hợp lý làm giảm tốc độ sinh trưởng này. Hiện tượng thoái hóa biểu hiện qua nâng gốc, giảm năng suất măng và chất lượng cây mẹ.

4. Ảnh hưởng của nhân tố khí hậu: Lượng mưa trung bình năm tại Ba Vì là khoảng 1.731 - 2.587 mm, độ ẩm trung bình 85-88%, nhiệt độ trung bình năm 23,39°C. Mùa măng kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, phụ thuộc vào lượng mưa và nhiệt độ. Biểu đồ Gausell – Walter cho thấy măng mọc rộ vào các tháng có lượng mưa cao và nhiệt độ phù hợp, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất măng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kỹ thuật khai thác măng hiện tại chưa đồng bộ và chưa bền vững, dẫn đến thoái hóa lâm phần Bương mốc. Việc khai thác măng không đều trong bụi làm thay đổi cấu trúc tuổi, giảm khả năng sinh măng của cây mẹ, tương tự với các nghiên cứu về tre trúc khác tại Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. So với các nghiên cứu trước đây, việc giữ lại 2-3 măng mẹ phân bố đều quanh bụi là cần thiết để duy trì năng suất lâu dài. Ngoài ra, ảnh hưởng của khí hậu đến mùa vụ măng cũng phù hợp với các nghiên cứu về sinh trưởng tre trúc, cho thấy cần điều chỉnh thời vụ khai thác theo điều kiện khí hậu để tối ưu hóa năng suất. Việc áp dụng kỹ thuật chăm sóc sau khai thác như vun gốc, xử lý phần cắt giúp hạn chế thoái hóa và nâng cao sức sống cây mẹ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ sinh trưởng chiều cao măng theo ngày, bảng phân bố tuổi cây mẹ và biểu đồ Gausell – Walter về diễn biến khí hậu.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Áp dụng kỹ thuật khai thác chọn lọc: Giữ lại 2-3 măng mẹ có kích thước lớn, mọc sâu và phân bố đều quanh bụi để duy trì cấu trúc tuổi hợp lý, nâng cao năng suất măng. Thời gian thực hiện: ngay trong vụ măng hiện tại. Chủ thể thực hiện: người dân địa phương và các hộ trồng Bương mốc.

2. Xây dựng quy trình khai thác bền vững: Đào đất xung quanh gốc măng, cắt sát gốc để tận dụng măng, sau khai thác sửa phần cắt và vun gốc để giữ ẩm, hạn chế thoái hóa. Thời gian: áp dụng liên tục hàng năm. Chủ thể: người khai thác và cán bộ kỹ thuật lâm nghiệp.

3. Điều chỉnh thời vụ khai thác theo điều kiện khí hậu: Theo dõi lượng mưa và nhiệt độ để xác định thời điểm khai thác măng sớm, chính vụ và cuối vụ phù hợp, tránh khai thác quá mức vào cuối vụ gây thoái hóa. Thời gian: theo mùa vụ hàng năm. Chủ thể: người dân và cơ quan quản lý vùng đệm.

4. Phát triển nguồn giống chất lượng cao: Sử dụng cây giống “đùi gà” từ măng ánh để nhân giống bằng phương pháp chiết cành, giâm hom nhằm nâng cao tỷ lệ sống và chất lượng cây trồng. Thời gian: triển khai trong 1-2 năm tới. Chủ thể: các trung tâm nghiên cứu và người dân.

5. Tuyên truyền, đào tạo kỹ thuật khai thác và chăm sóc: Tổ chức các lớp tập huấn cho người dân về kỹ thuật khai thác, chăm sóc sau khai thác và chế biến măng để nâng cao nhận thức và kỹ năng. Thời gian: trong vòng 6 tháng. Chủ thể: chính quyền địa phương, các tổ chức lâm nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Người dân trồng và khai thác Bương mốc: Nắm bắt kỹ thuật khai thác bền vững, nâng cao năng suất và chất lượng măng, cải thiện thu nhập.

2. Cán bộ quản lý rừng và vùng đệm Vườn quốc gia Ba Vì, Hòa Bình: Áp dụng các giải pháp quản lý khai thác hợp lý, bảo tồn nguồn tài nguyên tre trúc.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý tài nguyên rừng, Lâm nghiệp: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực địa và kết quả phân tích về sinh trưởng tre trúc.

4. Doanh nghiệp chế biến và kinh doanh măng tre: Hiểu rõ đặc điểm sinh trưởng, kỹ thuật khai thác và chế biến măng để nâng cao chất lượng sản phẩm và phát triển thị trường.

Câu hỏi thường gặp

1. Khai thác măng Bương mốc có ảnh hưởng như thế nào đến sinh trưởng cây mẹ?
   Khai thác không hợp lý làm giảm số lượng cây mẹ khỏe mạnh, thay đổi cấu trúc tuổi, gây thoái hóa lâm phần và giảm năng suất măng trong các năm tiếp theo. Ví dụ, khai thác quá mức không để lại măng mẹ làm giảm khả năng tái sinh.

2. Thời điểm nào là thích hợp để khai thác măng Bương mốc?
   Mùa măng kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, trong đó đầu vụ nên khai thác hết măng nhỏ, chính vụ giữ lại 2-3 măng mẹ lớn, cuối vụ khai thác hết măng ánh để tránh thoái hóa. Điều này dựa trên quan sát mùa vụ và điều kiện khí hậu.

3. Phương pháp nhân giống nào hiệu quả cho Bương mốc?
   Phương pháp chiết cành và giâm hom cành từ cây giống “đùi gà” có tỷ lệ sống cao, giúp tạo nguồn giống chất lượng, dễ trồng và cho măng sớm. Đây là phương pháp được áp dụng thành công tại vùng nghiên cứu.

4. Làm thế nào để hạn chế hiện tượng thoái hóa lâm phần Bương mốc?
   Áp dụng kỹ thuật khai thác chọn lọc, xử lý phần cắt sau khai thác, vun gốc giữ ẩm và chăm sóc cây mẹ, đồng thời điều chỉnh thời vụ khai thác phù hợp với điều kiện khí hậu giúp hạn chế thoái hóa.

5. Chế biến măng Bương mốc như thế nào để giữ chất lượng?
   Măng tươi cần được bóc bẹ, rửa sạch, luộc sôi 30-40 phút, sau đó ngâm nước luộc để giảm vị đắng và chất độc. Măng khô được thái mỏng, phơi nắng để giữ màu vàng tự nhiên và bảo quản lâu dài. Quy trình này giúp nâng cao giá trị sản phẩm.

Kết luận

• Kỹ thuật khai thác măng ảnh hưởng rõ rệt đến cấu trúc tuổi và sinh trưởng của Bương mốc, tác động đến năng suất và chất lượng măng.
• Việc khai thác không đồng đều và quá mức dẫn đến hiện tượng thoái hóa, nổi gốc, giảm khả năng tái sinh của lâm phần.
• Các nhân tố khí hậu như lượng mưa, nhiệt độ ảnh hưởng trực tiếp đến mùa vụ và sinh trưởng măng.
• Đề xuất kỹ thuật khai thác chọn lọc, chăm sóc sau khai thác và phát triển nguồn giống chất lượng cao là giải pháp bền vững.
• Tiếp tục triển khai đào tạo, tuyên truyền và nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả kinh tế và bảo vệ tài nguyên tre trúc tại vùng đệm Vườn quốc gia Ba Vì và Hòa Bình.

Hành động tiếp theo là áp dụng các giải pháp kỹ thuật đã đề xuất trong vụ măng hiện tại và theo dõi hiệu quả trong các năm tiếp theo nhằm đảm bảo phát triển bền vững nguồn tài nguyên Bương mốc. Đề nghị các cơ quan quản lý và người dân phối hợp chặt chẽ để thực hiện thành công các khuyến nghị này.