Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, sức khỏe tâm thần của sinh viên đại học ngày càng được quan tâm do tỷ lệ các vấn đề tâm lý như stress, lo âu, trầm cảm gia tăng đáng kể. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2013), khoảng 25% dân số từng mắc các rối loạn tâm thần ít nhất một lần trong đời, trong đó thanh thiếu niên và sinh viên là nhóm có nguy cơ cao. Tại Việt Nam, ước tính có hơn 3 triệu thanh thiếu niên gặp các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Giai đoạn sinh viên đại học là thời kỳ phát triển mạnh mẽ về nhận thức và nhân cách, đồng thời cũng là giai đoạn dễ xuất hiện các rối loạn tâm thần do áp lực học tập, thay đổi môi trường sống và các yếu tố xã hội khác.

Luận văn tập trung nghiên cứu mối quan hệ giữa hình ảnh bản thân và sức khỏe tâm thần của sinh viên tại thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2023. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định thực trạng hình ảnh bản thân, sức khỏe tâm thần và mối liên hệ giữa hai yếu tố này trên mẫu 550 sinh viên hệ chính quy tại các trường đại học lớn. Nghiên cứu sử dụng các thang đo chuẩn quốc tế như PSC (Personal Self-Concept Questionnaire), WEMWBS (Warwick-Edinburgh Mental Well-being Scale) và DASS-21 (Depression Anxiety Stress Scale) để đánh giá các khía cạnh liên quan.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các biện pháp can thiệp nâng cao sức khỏe tâm thần và phát triển nhân cách tích cực cho sinh viên, góp phần giảm thiểu các rối loạn tâm lý và nâng cao chất lượng cuộc sống của thế hệ trẻ – nguồn lực tương lai của đất nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính:

  1. Lý thuyết hình ảnh bản thân đa chiều: Hình ảnh bản thân được định nghĩa là nhận thức và đánh giá của cá nhân về bản thân mình, bao gồm bốn khía cạnh chính theo mô hình của Goñi và cộng sự (2011):

    • Tự hoàn thiện (Self-fulfilment): Nhận thức về khả năng đạt được mục tiêu và sự thỏa mãn trong cuộc sống.
    • Quyền tự chủ (Autonomy): Cảm giác độc lập, không bị chi phối bởi người khác.
    • Tính chân thật (Honesty): Sự trung thực, đáng tin cậy trong hành vi và quan hệ xã hội.
    • Điều chỉnh cảm xúc (Emotional adjustment): Khả năng nhận biết, kiểm soát và cân bằng cảm xúc.

  2. Lý thuyết sức khỏe tâm thần toàn diện: Tiếp cận sức khỏe tâm thần bao gồm hai thành phần:

    • Sức khỏe tâm thần tích cực (Mental well-being): Trải nghiệm cảm xúc tích cực, sự hài lòng với cuộc sống, khả năng thích ứng và duy trì các mối quan hệ xã hội lành mạnh (đo bằng thang WEMWBS).
    • Nguy cơ rối loạn tâm thần (Risk of mental disorders): Bao gồm các biểu hiện stress, lo âu, trầm cảm được đánh giá qua thang DASS-21.

Các khái niệm này được kết hợp để phân tích mối quan hệ giữa hình ảnh bản thân và sức khỏe tâm thần của sinh viên, nhằm làm rõ vai trò của từng khía cạnh trong việc duy trì trạng thái tâm lý lành mạnh.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu:

    • Mẫu chính gồm 550 sinh viên hệ chính quy tại các trường Đại học Sư phạm TP.HCM, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Văn Lang, Đại học Công nghệ TP.HCM và Đại học Hoa Sen.
    • Mẫu hỗ trợ gồm 3 sinh viên được phỏng vấn sâu để bổ sung dữ liệu định tính.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu thuận tiện, đảm bảo đa dạng về giới tính, năm học, kết quả học tập, rèn luyện, tôn giáo, hoàn cảnh sống và việc làm thêm.

  • Công cụ nghiên cứu:

    • Bảng hỏi PSC gồm 22 câu đánh giá 4 khía cạnh hình ảnh bản thân theo thang Likert 5 mức độ.
    • Thang đo WEMWBS gồm 14 mục đánh giá sức khỏe tâm thần tích cực.
    • Thang DASS-21 gồm 21 câu đánh giá nguy cơ stress, lo âu, trầm cảm.
    • Phiếu phỏng vấn bán cấu trúc với 13 câu hỏi nhằm khai thác sâu các khía cạnh nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích:

    • Sử dụng phần mềm SPSS 25.0 để xử lý số liệu định lượng, bao gồm thống kê mô tả, kiểm định ANOVA, kiểm định t-test, phân tích tương quan Pearson và kiểm định z so sánh các hệ số tương quan.
    • Phân tích nội dung định tính từ phỏng vấn để bổ sung và giải thích kết quả định lượng.

  • Timeline nghiên cứu: Tiến hành khảo sát và phỏng vấn trong năm 2023 tại TP.HCM, tập trung vào sinh viên các năm học khác nhau nhằm đánh giá sự khác biệt theo thời gian học tập.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hình ảnh bản thân của sinh viên:

    • Điểm trung bình hình ảnh bản thân tổng quát là 3,28 (trên thang 5), tập trung ở mức trung bình (52,9%) và khá (32,4%).
    • Khía cạnh tính chân thật có điểm trung bình cao nhất (3,93), thể hiện sự vượt trội về nhận thức trung thực, đáng tin cậy.
    • Khía cạnh điều chỉnh cảm xúc thấp nhất (2,95), cho thấy sinh viên còn hạn chế trong kiểm soát và cân bằng cảm xúc.
    • Có sự khác biệt ý nghĩa về hình ảnh bản thân theo giới tính (nam vượt trội hơn nữ về điều chỉnh cảm xúc), năm học, kết quả học tập, rèn luyện và tôn giáo.

  2. Thực trạng sức khỏe tâm thần:

    • Sinh viên có mức độ khỏe mạnh về tâm thần trung bình (điểm trung bình 49,4 trên thang 70), với 59,1% ở mức trung bình, 15,6% rất thấp.
    • Nguy cơ stress và trầm cảm chủ yếu ở mức nhẹ, nguy cơ lo âu ở mức trung bình, phản ánh tình trạng lo âu là vấn đề đáng chú ý nhất.
    • Sự khác biệt ý nghĩa về sức khỏe tâm thần theo kết quả học tập, rèn luyện và hoàn cảnh sống.

  3. Mối quan hệ giữa hình ảnh bản thân và sức khỏe tâm thần:

    • Hình ảnh bản thân có tương quan thuận mạnh với sức khỏe tâm thần tích cực (r=0,654).
    • Các khía cạnh tự hoàn thiện (r=0,653), tính chân thật (r=0,462), điều chỉnh cảm xúc (r=0,388) và quyền tự chủ (r=0,353) đều có tương quan thuận với sức khỏe tâm thần.
    • Hình ảnh bản thân và các khía cạnh tự hoàn thiện, quyền tự chủ, điều chỉnh cảm xúc có tương quan nghịch với nguy cơ stress, lo âu, trầm cảm (r từ -0,335 đến -0,564).
    • Tính chân thật chỉ có tương quan yếu với lo âu và trầm cảm, không tương quan với stress.
    • Mối quan hệ giữa hình ảnh bản thân và nguy cơ stress, lo âu có sự khác biệt theo năm học và kết quả học tập, với sinh viên năm cuối và học lực xuất sắc thể hiện mối liên hệ chặt chẽ hơn.

  4. Kết quả phỏng vấn định tính:

    • Sinh viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của hình ảnh bản thân và sức khỏe tâm thần trong cuộc sống.
    • Khi hình ảnh bản thân tích cực, sinh viên cảm thấy vui vẻ, hạnh phúc, tự hào và có động lực phát triển.
    • Ngược lại, hình ảnh bản thân tiêu cực liên quan đến cảm xúc buồn bã, thất vọng, tự chỉ trích và mất niềm tin.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các lý thuyết về hình ảnh bản thân đa chiều và sức khỏe tâm thần toàn diện. Việc hình ảnh bản thân tích cực, đặc biệt ở các khía cạnh tự hoàn thiện và điều chỉnh cảm xúc, góp phần nâng cao sức khỏe tâm thần tích cực và giảm thiểu nguy cơ rối loạn tâm thần. Sự khác biệt theo năm học và kết quả học tập phản ánh quá trình phát triển nhân cách và khả năng thích ứng xã hội của sinh viên qua thời gian.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ sinh viên có nguy cơ lo âu, stress và trầm cảm tương đồng với các báo cáo tại Anh, Trung Quốc và các nước phát triển khác. Việc sinh viên năm đầu có mức độ stress, lo âu cao hơn cũng phù hợp với các nghiên cứu về giai đoạn chuyển tiếp đại học đầy thách thức.

Kết quả phỏng vấn bổ sung chiều sâu cho dữ liệu định lượng, cho thấy sự liên hệ mật thiết giữa nhận thức về bản thân và trạng thái tâm lý, đồng thời nhấn mạnh vai trò của môi trường giáo dục và xã hội trong việc hình thành và phát triển hình ảnh bản thân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục kỹ năng điều chỉnh cảm xúc cho sinh viên

    • Triển khai các khóa học, hội thảo về quản lý cảm xúc, kỹ năng giải tỏa stress.
    • Mục tiêu: nâng điểm điều chỉnh cảm xúc lên mức trung bình khá trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: các trường đại học phối hợp với chuyên gia tâm lý.

  2. Xây dựng chương trình tư vấn và hỗ trợ sức khỏe tâm thần tại trường học

    • Thiết lập các trung tâm tư vấn tâm lý, cung cấp dịch vụ hỗ trợ kịp thời cho sinh viên gặp khó khăn.
    • Mục tiêu: giảm tỷ lệ sinh viên có nguy cơ rối loạn tâm thần ít nhất 10% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: phòng công tác sinh viên, khoa tâm lý học.

  3. Khuyến khích sinh viên tham gia hoạt động xã hội và rèn luyện thể chất

    • Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tình nguyện, thể thao nhằm tăng cường giao lưu, phát triển kỹ năng xã hội.
    • Mục tiêu: tăng tỷ lệ sinh viên tham gia hoạt động xã hội lên 70% trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: đoàn thanh niên, hội sinh viên.

  4. Đẩy mạnh công tác truyền thông nâng cao nhận thức về sức khỏe tâm thần và hình ảnh bản thân

    • Sử dụng các kênh truyền thông nội bộ, mạng xã hội để phổ biến kiến thức, giảm kỳ thị về các vấn đề tâm lý.
    • Mục tiêu: nâng cao nhận thức đúng về sức khỏe tâm thần cho 80% sinh viên trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: ban truyền thông trường, các tổ chức sinh viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên đại học và cao đẳng

    • Lợi ích: Hiểu rõ về hình ảnh bản thân và sức khỏe tâm thần, từ đó chủ động điều chỉnh và phát triển bản thân.
    • Use case: Sinh viên có thể áp dụng kiến thức để cải thiện kỹ năng quản lý cảm xúc và giảm stress học tập.

  2. Giảng viên và cán bộ tư vấn tâm lý trong trường học

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở khoa học để xây dựng chương trình hỗ trợ sinh viên hiệu quả.
    • Use case: Thiết kế các hoạt động tư vấn, đào tạo kỹ năng mềm phù hợp với nhu cầu sinh viên.

  3. Nhà quản lý giáo dục và các tổ chức xã hội

    • Lợi ích: Định hướng chính sách, chương trình phát triển sức khỏe tâm thần và nhân cách cho sinh viên.
    • Use case: Xây dựng các dự án can thiệp tâm lý, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  4. Nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học và giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và cơ sở lý luận để phát triển các đề tài tiếp theo.
    • Use case: Mở rộng nghiên cứu về mối quan hệ đa chiều giữa các yếu tố tâm lý và sức khỏe sinh viên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hình ảnh bản thân là gì và tại sao nó quan trọng với sinh viên?
    Hình ảnh bản thân là nhận thức và đánh giá của cá nhân về chính mình, bao gồm các khía cạnh như tự hoàn thiện, quyền tự chủ, tính chân thật và điều chỉnh cảm xúc. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tâm thần và khả năng thích ứng xã hội của sinh viên, giúp họ phát triển nhân cách và duy trì trạng thái tâm lý lành mạnh.

  2. Sức khỏe tâm thần của sinh viên được đánh giá như thế nào trong nghiên cứu này?
    Sức khỏe tâm thần được đánh giá qua hai thành phần: sức khỏe tâm thần tích cực (đo bằng thang WEMWBS) và nguy cơ rối loạn tâm thần (đo bằng thang DASS-21). Kết quả cho thấy đa số sinh viên có sức khỏe tâm thần ở mức trung bình, với nguy cơ lo âu là vấn đề phổ biến nhất.

  3. Mối quan hệ giữa hình ảnh bản thân và sức khỏe tâm thần có ý nghĩa gì?
    Nghiên cứu cho thấy hình ảnh bản thân tích cực có tương quan thuận với sức khỏe tâm thần tốt và tương quan nghịch với nguy cơ stress, lo âu, trầm cảm. Điều này nghĩa là khi sinh viên có nhận thức tích cực về bản thân, họ có khả năng duy trì trạng thái tâm lý ổn định và giảm thiểu các rối loạn tâm thần.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hình ảnh bản thân và sức khỏe tâm thần của sinh viên?
    Nghiên cứu xác định các yếu tố như năm học, kết quả học tập, kết quả rèn luyện, giới tính, tôn giáo và hoàn cảnh sống có ảnh hưởng đáng kể đến hình ảnh bản thân và sức khỏe tâm thần của sinh viên. Ví dụ, sinh viên năm cuối và có kết quả học tập tốt thường có hình ảnh bản thân tích cực và sức khỏe tâm thần tốt hơn.

  5. Làm thế nào để sinh viên cải thiện hình ảnh bản thân và sức khỏe tâm thần?
    Sinh viên nên tham gia các khóa học kỹ năng quản lý cảm xúc, tích cực tham gia hoạt động xã hội, duy trì lối sống lành mạnh và tìm kiếm sự hỗ trợ tâm lý khi cần thiết. Ngoài ra, việc nâng cao nhận thức về sức khỏe tâm thần và xây dựng môi trường học tập tích cực cũng rất quan trọng.

Kết luận

  • Hình ảnh bản thân của sinh viên tập trung ở mức trung bình, với khía cạnh tính chân thật thể hiện vượt trội nhất và điều chỉnh cảm xúc còn hạn chế.
  • Sức khỏe tâm thần của sinh viên chủ yếu ở mức trung bình, với nguy cơ lo âu là vấn đề phổ biến nhất.
  • Có mối quan hệ thuận chiều mạnh mẽ giữa hình ảnh bản thân và sức khỏe tâm thần tích cực, đồng thời mối quan hệ nghịch chiều với nguy cơ stress, lo âu, trầm cảm.
  • Mối quan hệ này có sự khác biệt theo năm học và kết quả học tập, phản ánh sự phát triển nhân cách và khả năng thích ứng của sinh viên qua thời gian.
  • Đề xuất các giải pháp can thiệp nhằm nâng cao kỹ năng điều chỉnh cảm xúc, xây dựng môi trường hỗ trợ sức khỏe tâm thần và phát triển nhân cách tích cực cho sinh viên.

Hành động tiếp theo: Các trường đại học và các tổ chức liên quan cần triển khai các chương trình giáo dục và hỗ trợ tâm lý dựa trên kết quả nghiên cứu này để nâng cao chất lượng cuộc sống và sức khỏe tâm thần cho sinh viên – nguồn lực quan trọng của xã hội.