I. Tổng Quan Mô Hình Định Giá Tài Sản Vốn CAPM Việt Nam
Thị trường chứng khoán (TTCK) đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế, là kênh huy động vốn hiệu quả. Phân tích kỹ thuật và cơ bản đều có vai trò riêng, nhưng các mô hình định giá như CAPM, Fama-French thường dựa trên dữ liệu tĩnh trong quá khứ. Điều này bỏ qua những thay đổi vĩ mô có thể dự báo được và phản ứng của nhà đầu tư trước các xu hướng thị trường. Nghiên cứu này tập trung vào mô hình định giá tài sản vốn theo xu hướng tại TTCK Việt Nam, giúp nhà đầu tư tận dụng xu hướng để tối đa hóa lợi nhuận và góp phần xây dựng TTCK phát triển bền vững. Mục tiêu là xây dựng mô hình định giá tài sản vốn theo xu hướng với 3 nhân tố, dựa trên mô hình Fama French và yếu tố xu hướng thông qua chỉ số MA. Câu hỏi đặt ra là liệu các mô hình CAPM, Fama-French có thay đổi theo xu hướng và xu hướng đó tác động như thế nào.
1.1. Phân Tích Kỹ Thuật và Các Giả Định Cơ Sở Quan Trọng
Phân tích kỹ thuật nghiên cứu biến động thị trường thông qua đồ thị để dự đoán xu hướng giá. Theo Robert D. Edwards and John Magee (1948), ba giả định cơ sở là: thị trường phản ánh tất cả, giá dịch chuyển theo xu thế, và lịch sử lặp lại. Giả định "thị trường phản ánh tất cả" là nền tảng. Các nhà phân tích kỹ thuật cho rằng mọi yếu tố ảnh hưởng đến giá đều được phản ánh trong giá thị trường. Khái niệm "xu thế" rất quan trọng; mục đích là xác định xu thế giá sớm để giao dịch theo. Các kỹ thuật mang tính lặp lại và mục đích là tận dụng kinh nghiệm. Phân tích kỹ thuật nhằm xác định sự lặp lại của những dạng biến động của giá đã xuất hiện trong quá khứ để có thể đưa ra những quyết định phù hợp. Một hệ quả quan trọng là "xu thế giá đang vận động sẽ tiếp tục theo xu thế của nó và ít khi có đảo chiều". Nhà đầu tư cần hiểu rõ trước khi quyết định tham gia thị trường.
1.2. Ưu Điểm và Tính Linh Hoạt Của Phân Tích Kỹ Thuật
Phân tích kỹ thuật có tính linh hoạt cao, cho phép nhà phân tích tập trung vào các thị trường có xu hướng rõ ràng và bỏ qua những thị trường không rõ ràng. Điều này cho phép chuyển hướng đầu tư để tận dụng tính luân phiên tự nhiên của các thị trường. Nhà phân tích kỹ thuật có thể tìm và tham gia những thị trường mà họ thấy có khả năng kiếm lời nhanh chóng. Các chuyên gia phân tích kỹ thuật có "bức tranh tổng thể về thị trường" do theo dõi nhiều thị trường khác nhau. Biến động giá ở một thị trường có thể là gợi ý cho việc dự đoán giá ở thị trường khác. Lý thuyết Dow là cơ sở đầu tiên cho mọi nghiên cứu kỹ thuật, mặc dù đôi khi bị coi là trễ so với thị trường, nhưng vẫn được tôn trọng. Nó dựa trên biến động của thị trường và không dựa trên thống kê hoạt động kinh doanh.
1.3. Chỉ Báo Trung Bình Động MA Ứng Dụng Trong Định Giá
Đường trung bình chuyển động (MA) là một chỉ số kỹ thuật được sử dụng rộng rãi trong phân tích kỹ thuật và thị trường tài chính. MA là trung bình giá của cổ phiếu hoặc chỉ số trong một khoảng thời gian nào đó. Ví dụ, để tính giá đóng cửa trung bình trong 10 ngày, giá của mười ngày được cộng lại và chia cho 10. Dạng tính toán thông dụng nhất của đường trung bình chuyển động là tính trung bình giá đóng cửa của 10 ngày. Công thức được thể hiện như sau: Với Trong đó Pi,t là giá thị trường của danh mục i tại thời điểm t và là giá trung bình tương ứng qua khoảng thời gian trong quá khứ. Tuy nhiên để xây dựng một danh mục đầu tư hiệu quả cần phải kết hợp với các phương thức định giá tài sản.
II. Thách Thức Khi Định Giá Tài Sản Vốn ở Việt Nam Hiện Nay
Thực tế cho thấy không ít các phân tích kỹ thuật mang lại hiệu quả nhất định nhưng khi xu hướng thị trường thay đổi thì phương sai, độ lệch chuẩn của các mô hình cũng thay đổi theo. Các mô hình định giá nổi tiếng hiện nay như CAPM, mô hình ba nhân tố của Fama French, P/E, P/B… đều xét trên trạng thái tĩnh của dữ liệu cơ bản trong quá khứ. Các mô hình này đã bỏ qua những thay đổi trong nền kinh tế vĩ mô có thể dự báo được. Trong khi nhiều nghiên cứu đã gặp khó khăn trong việc ứng dụng các mô hình này do phần bù lợi tức lại không thay đổi tương ứng với phần bù rủi ro (được nhấn mạnh trong mô hình CAPM và FAMA FRENCH). Hơn nữa, một trong những yếu tố quan trọng nữa đó là dấu hiệu nhận biết và phản ứng của nhà đầu tư trước các xu hướng thị trường có thể làm thay đổi các quan điểm định giá lại tài sản danh mục.
2.1. Giới Thiệu Về Phân Tích Cơ Bản và Định Giá Giá Trị
Phân tích cơ bản là việc phân tích tình hình tài chính cũng như tình hình kinh doanh của công ty định đầu tư như dựa vào bảng cân đối tài khoản và bản báo cáo lợi tức của công ty để xem xét chất lượng của công ty cũng như việc phát triển của công ty theo thời gian, nhờ đó tiên đoán các chuyển biến giá chứng khoán. Giá trị là mục tiêu chính trong phân tích cơ bản. Một số nhà phân tích thường sử dụng phương pháp chiết khấu dòng tiền mặt để xác định giá trị của công ty, trong khi đó một số người lại sử dụng tỷ số giá trên thu nhập (P/E)… Như vậy nếu việcphân tích kĩ thuật bám sát vào qui luật cung cầu về chứng khoán trên thị trường thì việc phân tích cơ bản giúp các nhà đầu tư thấy được những cơ hội dài hạn.
2.2. Hạn Chế Của Mô Hình CAPM Truyền Thống Tại Việt Nam
Mô hình CAPM (Capital Asset Pricing Model) là một công cụ quan trọng trong việc định giá tài sản vốn, nhưng việc áp dụng nó tại thị trường chứng khoán Việt Nam gặp nhiều thách thức. Mô hình giả định thị trường hiệu quả, nhưng TTCK Việt Nam chưa hoàn toàn hiệu quả do thông tin không được phân phối đều và có sự can thiệp của yếu tố tâm lý. Hơn nữa, việc ước tính các tham số đầu vào như beta chứng khoán, tỷ suất sinh lời kỳ vọng và phần bù rủi ro thị trường gặp khó khăn do dữ liệu lịch sử hạn chế và sự biến động của thị trường. Việc sử dụng lãi suất trái phiếu chính phủ làm lãi suất phi rủi ro cũng có thể không phù hợp do thị trường trái phiếu chưa phát triển.
III. Phương Pháp Định Giá Tài Sản Vốn Theo Xu Hướng Hướng Dẫn
Phương pháp nghiên cứu bao gồm phân tích thống kê mô tả, kiểm định Anova, hồi quy tuyến tính OLS để phân tích các tham số trong mô hình. Mô hình được phát triển bằng cách thêm yếu tố xu hướng dựa trên mô hình 3 nhân tố của Fama French và so sánh với mô hình Fama French ban đầu. Nghiên cứu này tập trung vào các phân tích kỹ thuật và phân tích cơ bản để xây dựng mô hình với các lý thuyết chính làm nền tảng như sau: - Lý thuyết danh mục đầu tư hiệu quả Markowitz và mô hình định giá tài sản vốn (CAPM), - Mô hình 3 nhân tố của Fama – French - Các lý thuyết xung quanh chỉ số dự báo xu hướng MA (Moving Average) - Lý thuyết định giá tài sản vốn theo xu hướng thị trường.
3.1. Xây Dựng Mô Hình Với Chỉ Số Dự Báo Xu Hướng MA
Để xây dựng mô hình định giá tài sản vốn theo xu hướng, cần kết hợp yếu tố xu hướng thị trường thông qua chỉ số MA. Việc lựa chọn kỳ hạn của MA (ví dụ: MA 20 ngày, MA 50 ngày) cần được xem xét kỹ lưỡng để phù hợp với đặc điểm của TTCK Việt Nam. Chỉ số MA sẽ được sử dụng để xác định xu hướng thị trường (tăng, giảm hoặc đi ngang) và điều chỉnh các yếu tố trong mô hình CAPM hoặc Fama-French. Ví dụ, trong giai đoạn thị trường tăng, phần bù rủi ro thị trường có thể được điều chỉnh tăng lên để phản ánh tâm lý lạc quan của nhà đầu tư. Việc kiểm định tính hiệu quả của mô hình cần được thực hiện bằng cách so sánh kết quả với các mô hình truyền thống.
3.2. Đối Tượng và Phạm Vi Nghiên Cứu Thực Tiễn Tại VNINDEX
Nghiên cứu mô hình qua đối tượng nghiên cứu: - Xu hướng thị trường thể hiện qua chỉ số Market MA (chỉ số trung bình động của thị trường). Chúng ta sẽ tìm hiểu rõ hơn chỉ số này trong chương 1 Lợi tức danh mục vượt trội - Các biến thị trường (Rm), yếu tố quy mô (SMB) và yếu tố giá trị (BE/ME) trong mô hình định giá tài sản vốn theo xu hướng. Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu xây dựng mô hình định giá tài sản vốn theo xu hướng được thu thập dữ liệu dựa trên TTCK Việt Nam phạm vi không gian nghiên cứu là TTCK Việt Nam được giới hạn sàn giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (VNindex). Dữ liệu nghiên cứu có điều chỉnh loại bỏ các mã trụ (GAS, MSN, VNM, VIC, BVH) làm gây nhiễu đến chỉ số Vnindex, không phản ánh đến xu hướng thực sự của thị trường. Các dữ liệu nghiên cứu trong bài được thụ thập trên sàn giao dịch chứng khoán TPHCM trong khoảng thời gian 5 năm gần nhất (từ 2008 đến 2013)
IV. Ứng Dụng Thực Tế Kết Quả và Hạn Chế Của Mô Hình
Kết quả nghiên cứu cho thấy mô hình định giá tài sản vốn theo xu hướng có thể cải thiện khả năng dự báo tỷ suất sinh lời chứng khoán so với mô hình CAPM truyền thống. Tuy nhiên, mô hình cũng có những hạn chế nhất định. Việc lựa chọn kỳ hạn MA phù hợp là một thách thức. Mô hình có thể không hiệu quả trong giai đoạn thị trường biến động mạnh hoặc không có xu hướng rõ ràng. Bên cạnh đó, hiệu quả thị trường cũng ảnh hưởng đến kết quả của mô hình. Cần lưu ý rằng mô hình chỉ là một công cụ hỗ trợ, không thể thay thế hoàn toàn cho việc phân tích và đánh giá tài sản một cách toàn diện.
4.1. So Sánh Hiệu Quả Mô Hình Fama French và CAPM Theo Xu Hướng
So sánh kết quả giữa các mô hình Fama-French và CAPM theo xu hướng có thể cung cấp thông tin quan trọng về mức độ phù hợp của từng mô hình trong các điều kiện thị trường khác nhau. Các chỉ số như R-squared, sai số chuẩn và thống kê t có thể được sử dụng để đánh giá hiệu quả của mô hình. Việc so sánh kết quả trên các giai đoạn thị trường khác nhau (tăng, giảm, đi ngang) sẽ giúp xác định điểm mạnh và điểm yếu của từng mô hình. Những hạn chế khi chạy mô hình định giá: khi sử dụng mô hình vào thực tế, nhà đầu tư cần có cái nhìn tổng quát về thị trường và đánh giá rủi ro cẩn thận.
4.2. Khuyến Nghị Cho Nhà Quản Lý và Nhà Đầu Tư Chứng Khoán
Khuyến nghị đối với cơ quan quản lý Nhà nước trong lĩnh vưc chứng khoán: Hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động ĐTCK. Xây dựng hệ thống kế toán vững mạnh, áp dụng chuẩn mực kế toán quốc gia và quốc tế. Xây dựng một định chế đo lường và tính toán các hệ số của thị trường. Hoàn thiện chế độ công bố thông tin, nâng cao sự minh bạch của thị trường. Khuyến nghị khi sử dụng mô hình định giá tài sản vốn theo xu hướng.
V. Kết Luận Triển Vọng và Ứng Dụng Định Giá Tài Sản Vốn
Nghiên cứu về mô hình định giá tài sản vốn theo xu hướng có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam đang phát triển. Mô hình có thể giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư hiệu quả hơn, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả thị trường. Trong tương lai, có thể mở rộng nghiên cứu bằng cách sử dụng các chỉ báo kỹ thuật khác để xác định xu hướng thị trường, hoặc kết hợp với các yếu tố vĩ mô để nâng cao tính chính xác của mô hình. Đề tài là vấn đề hết sức cần thiết đối với các nhà đầu tư khi tham gia vào TTCK Việt Nam. Bởi yếu tố xu hướng rất quan trọng để xây dựng chiến lược đầu tư đúng đắn, phù hợp và hiệu quả, góp phần xây dựng TTCK Việt Nam phát triển ổn định, nhanh chóng và bền vững.
5.1. Tầm Quan Trọng Của Quản Lý Rủi Ro Và Danh Mục Đầu Tư
Việc đánh giá hiệu quả đầu tư và quản lý rủi ro đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng danh mục đầu tư hiệu quả. Nhà đầu tư cần đa dạng hóa danh mục đầu tư để giảm thiểu rủi ro phi hệ thống. Sử dụng các công cụ phân tích tài chính và định giá cổ phiếu để lựa chọn các cổ phiếu có tiềm năng tăng trưởng tốt và định giá hợp lý. Đồng thời, cần theo dõi sát sao xu hướng thị trường và điều chỉnh danh mục đầu tư một cách linh hoạt để tối ưu hóa lợi nhuận.
5.2. Hướng Nghiên Cứu Mở Rộng Về Mô Hình Định Giá Nâng Cao
Có thể nghiên cứu các mô hình định giá nâng cao hơn như mô hình APT (Arbitrage Pricing Theory) hoặc mô hình Fama-French mở rộng để xem xét các yếu tố khác ngoài rủi ro hệ thống ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lời chứng khoán. Nghiên cứu về tác động của vốn chủ sở hữu, nợ vay và chi phí sử dụng vốn (WACC Việt Nam) đến giá trị doanh nghiệp cũng là một hướng đi tiềm năng. Đánh giá tác động của các yếu tố vĩ mô như tăng trưởng GDP, lạm phát và lãi suất đến TTCK Việt Nam cũng có thể cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà đầu tư. Nghiên cứu sâu hơn về các mô hình để áp dụng vào thực tế sẽ đem lại giá trị cho thị trường chứng khoán Việt Nam.
