Tổng quan nghiên cứu

Việc chuyển đổi mô hình tổng công ty nhà nước sang mô hình công ty mẹ - công ty con là một nội dung trọng yếu trong công cuộc cải cách doanh nghiệp nhà nước tại Việt Nam. Theo báo cáo của ngành, Công ty TNHH một thành viên Thuốc lá Thăng Long, với sản lượng trung bình hơn 1 tỷ bao mỗi năm, đã thực hiện chuyển đổi mô hình này từ năm 2005. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng chuyển đổi, đánh giá hiệu quả hoạt động của mô hình công ty mẹ - công ty con tại công ty này, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng quản trị và sản xuất kinh doanh trong giai đoạn 2018-2023. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động của công ty mẹ và ba công ty con: Thuốc lá Bắc Sơn, Thanh Hóa và Đà Nẵng, trên thị trường trong nước và xuất khẩu. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện mô hình quản trị doanh nghiệp nhà nước, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và sức cạnh tranh của ngành thuốc lá Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản trị doanh nghiệp hiện đại, trong đó có:

  • Lý thuyết mô hình công ty mẹ - công ty con: Định nghĩa công ty mẹ là thực thể pháp lý sở hữu trên 50% vốn điều lệ hoặc có quyền chi phối công ty con, theo chuẩn mực kế toán quốc tế ISA và Luật Doanh nghiệp Việt Nam 2014. Mối quan hệ chi phối bao gồm vốn, sản xuất kinh doanh, tổ chức cán bộ, công nghệ và thị trường.

  • Mô hình quản trị tài chính doanh nghiệp trong nhóm công ty mẹ - công ty con: Bao gồm cơ chế huy động vốn, quản lý tài sản, doanh thu, chi phí, phân phối lợi nhuận và giám sát tài chính theo quan hệ sở hữu vốn.

  • Lý thuyết tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước: Nhấn mạnh sự cần thiết chuyển đổi mô hình nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng tính tự chủ và giảm sự can thiệp hành chính.

Các khái niệm chính gồm: công ty mẹ, công ty con, quyền chi phối, cơ chế tài chính, tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng, phân tích tổng hợp và thống kê toán học. Nguồn dữ liệu chính bao gồm báo cáo tài chính, báo cáo sản xuất kinh doanh của Công ty Thuốc lá Thăng Long và các công ty con giai đoạn 2014-2016, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Doanh nghiệp 2014, Nghị định 69/2014/NĐ-CP, Quyết định số 232/2005/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ nhóm công ty mẹ - công ty con gồm 1 công ty mẹ và 3 công ty con. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định lượng số liệu tài chính, sản xuất kinh doanh và phân tích định tính về cơ cấu tổ chức, hệ thống quản trị. Timeline nghiên cứu tập trung từ năm 2005 đến 2018, với trọng tâm phân tích dữ liệu năm 2014-2016 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2018-2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả sản xuất kinh doanh tăng trưởng ổn định: Sản lượng tiêu thụ nội địa của Công ty Thuốc lá Thăng Long tăng từ 690 triệu bao năm 2014 lên 817,7 triệu bao năm 2015, chiếm tỷ lệ 64,5% và 69,87% tổng sản lượng tương ứng. Doanh thu và lợi nhuận trước thuế cũng tăng lần lượt 7,41% từ 260,4 tỷ đồng lên 279,7 tỷ đồng trong cùng kỳ.

  2. Mở rộng và củng cố mô hình công ty mẹ - công ty con: Năm 2015, công ty mẹ tiếp nhận 3 công ty con là Thuốc lá Bắc Sơn, Thanh Hóa và Đà Nẵng. Các công ty con đã chuyển đổi thành công ty TNHH MTV 100% vốn nhà nước, đảm bảo tập trung quyền lực và quyền chi phối của công ty mẹ. Ví dụ, Công ty Thuốc lá Bắc Sơn đạt sản lượng tiêu thụ 76,4 triệu bao năm 2014 và tăng lên 77,19 triệu bao năm 2015.

  3. Cơ cấu tổ chức và hệ thống quản trị được hoàn thiện: Công ty mẹ và các công ty con đã ban hành điều lệ tổ chức, quy chế quản trị nội bộ, thực hiện bổ nhiệm cán bộ quản lý theo quy trình chuẩn. Hệ thống báo cáo thông tin được chuẩn hóa, đảm bảo cung cấp kịp thời và chính xác cho công tác tổng hợp và phân tích.

  4. Hạn chế về đồng bộ năng lực sản xuất và nguồn lực nhân sự: Các công ty con có dây chuyền sản xuất cũ, năng suất máy móc thấp, chưa đồng bộ, làm tăng chi phí và giá thành sản phẩm. Nguồn nhân lực còn thiếu về số lượng và chất lượng, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Khoảng cách địa lý giữa các đơn vị làm tăng chi phí vận chuyển và phối hợp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những thành công chủ yếu do việc chuyển đổi mô hình giúp phân cấp quản lý rõ ràng, tăng quyền tự chủ cho công ty mẹ và công ty con, đồng thời tận dụng được lợi thế về vốn, công nghệ và thị trường. Việc áp dụng hệ thống quản lý chất lượng ISO 9001:2015 tại các đơn vị (trừ Đà Nẵng) góp phần nâng cao hiệu quả quản trị và sản xuất. So sánh với các nghiên cứu về mô hình công ty mẹ - công ty con trong các tập đoàn kinh tế nhà nước khác, kết quả tại Thuốc lá Thăng Long tương đối tích cực nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế về đồng bộ năng lực và nguồn lực.

Việc chưa đồng bộ về tiêu chuẩn nguyên vật liệu và máy móc thiết bị giữa các công ty con làm giảm hiệu quả sản xuất chung của nhóm. Hạn chế này cũng được ghi nhận trong các nghiên cứu về tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, cho thấy cần có sự đầu tư đồng bộ và nâng cao năng lực công nghệ. Ngoài ra, các quy định pháp lý và cơ chế tài chính hiện hành vẫn còn một số bất cập, ảnh hưởng đến sự phối hợp và kiểm soát giữa công ty mẹ và công ty con.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng sản lượng tiêu thụ, doanh thu và lợi nhuận giai đoạn 2014-2015, bảng so sánh cơ cấu tổ chức và nguồn lực lao động của các công ty con, cũng như sơ đồ mô hình tổ chức công ty mẹ - công ty con.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tiến hành cổ phần hóa công ty mẹ và công ty con nhằm đa dạng hóa hình thức sở hữu, tăng tính minh bạch và hiệu quả quản trị. Mục tiêu đạt được trong vòng 3 năm (2019-2021), do Ban lãnh đạo công ty chủ trì phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước.

  2. Áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế ISA thay thế chuẩn mực kế toán Việt Nam để nâng cao chất lượng báo cáo tài chính, tăng cường giám sát và minh bạch tài chính. Thời gian thực hiện từ 2019 đến 2022, do phòng Tài chính - Kế toán triển khai.

  3. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao thông qua đào tạo, tuyển dụng và áp dụng chính sách lương thưởng theo hiệu quả sản xuất kinh doanh. Mục tiêu nâng tỷ lệ lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật lên trên 70% trong 5 năm tới, do phòng Nhân sự phối hợp với các đơn vị đào tạo thực hiện.

  4. Xây dựng và triển khai quy chế quản trị nội bộ đồng bộ giữa công ty mẹ và các công ty con, bao gồm quy chế bổ nhiệm cán bộ, quản lý tài sản, phối hợp sản xuất và mua sắm nguyên phụ liệu. Thời gian hoàn thiện trong năm 2019, do Ban Quản trị công ty chủ trì.

  5. Tăng cường công tác quản lý kế hoạch sản xuất kinh doanh và đầu tư phát triển nhằm tận dụng tối đa năng lực máy móc thiết bị, điều chuyển nội bộ hiệu quả, giảm chi phí sản xuất. Mục tiêu nâng cao năng suất thiết bị lên 15% trong 3 năm, do phòng Kế hoạch - Đầu tư thực hiện.

  6. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và sản xuất để nâng cao hiệu quả phối hợp, giảm chi phí vận hành. Thời gian triển khai từ 2019 đến 2023, do phòng Công nghệ thông tin phối hợp với các đơn vị liên quan.

  7. Kiến nghị chính sách nhà nước về chống buôn lậu thuốc lá và kiểm soát hàng giả nhằm bảo vệ thị trường và tăng nguồn thu ngân sách. Công ty phối hợp với các cơ quan chức năng thực hiện liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp nhà nước: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong chuyển đổi mô hình công ty mẹ - công ty con, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị và sản xuất kinh doanh.

  2. Chuyên gia và nhà nghiên cứu kinh tế, tài chính doanh nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về mô hình quản trị doanh nghiệp nhà nước, đặc biệt trong ngành thuốc lá, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về doanh nghiệp và ngành thuốc lá: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, quy định pháp luật liên quan đến tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước và kiểm soát thị trường thuốc lá.

  4. Nhà đầu tư và đối tác kinh doanh: Hiểu rõ cấu trúc tổ chức, năng lực sản xuất và quản trị tài chính của nhóm công ty mẹ - công ty con, từ đó đưa ra quyết định đầu tư và hợp tác phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình công ty mẹ - công ty con có ưu điểm gì so với mô hình tổng công ty nhà nước?
    Mô hình này phân cấp quản lý rõ ràng, tăng quyền tự chủ cho các đơn vị thành viên, giảm sự can thiệp hành chính, đồng thời cho phép huy động vốn và tái cấu trúc linh hoạt hơn. Ví dụ, Công ty Thuốc lá Thăng Long đã tận dụng mô hình này để mở rộng sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

  2. Quyền và trách nhiệm của công ty mẹ đối với công ty con được quy định như thế nào?
    Theo Luật Doanh nghiệp 2014, công ty mẹ có quyền chi phối các quyết định quan trọng của công ty con, nhưng các giao dịch giữa hai bên phải được thực hiện độc lập, bình đẳng. Công ty mẹ phải chịu trách nhiệm nếu can thiệp trái pháp luật gây thiệt hại cho công ty con.

  3. Những khó khăn chính trong quá trình chuyển đổi mô hình tại Công ty Thuốc lá Thăng Long là gì?
    Bao gồm sự chưa đồng bộ về năng lực sản xuất giữa các công ty con, hạn chế về nguồn nhân lực chất lượng cao, chi phí vận chuyển do khoảng cách địa lý, và các bất cập trong hệ thống quản trị và quy chế nội bộ.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản trị trong mô hình công ty mẹ - công ty con?
    Cần xây dựng quy chế quản trị đồng bộ, áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế, phát triển nguồn nhân lực, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và cải thiện hệ thống báo cáo thông tin giữa các đơn vị.

  5. Tác động của Luật phòng chống tác hại thuốc lá 2012 đến hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty?
    Luật yêu cầu in hình cảnh báo trên bao thuốc lá, ảnh hưởng đến tâm lý tích trữ hàng tồn kho và lựa chọn sản phẩm của người tiêu dùng, gây khó khăn trong tiêu thụ và sản xuất năm 2014. Công ty đã phải điều chỉnh kế hoạch sản xuất và tiêu thụ phù hợp với quy định này.

Kết luận

  • Mô hình công ty mẹ - công ty con tại Công ty TNHH một thành viên Thuốc lá Thăng Long đã góp phần nâng cao quyền tự chủ, hiệu quả sản xuất kinh doanh và mở rộng thị trường xuất khẩu.
  • Các công ty con đã chuyển đổi thành công ty TNHH MTV 100% vốn nhà nước, đảm bảo tập trung quyền lực và quyền chi phối của công ty mẹ.
  • Hệ thống quản trị, quy chế nội bộ và báo cáo thông tin được hoàn thiện, tạo nền tảng cho quản lý hiệu quả nhóm công ty.
  • Hạn chế về đồng bộ năng lực sản xuất, nguồn nhân lực và chi phí vận chuyển cần được khắc phục bằng các giải pháp đồng bộ trong giai đoạn 2018-2023.
  • Đề xuất cổ phần hóa, áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế, phát triển nguồn nhân lực và ứng dụng công nghệ thông tin là các bước tiếp theo quan trọng để nâng cao chất lượng hoạt động mô hình công ty mẹ - công ty con.

Call-to-action: Các nhà quản lý và chuyên gia trong ngành cần tiếp tục nghiên cứu, áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện mô hình quản trị doanh nghiệp nhà nước, góp phần phát triển bền vững ngành thuốc lá Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.