Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục tại Việt Nam, hoạt động trải nghiệm (HĐTN) được xem là một phương pháp giáo dục quan trọng nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh (HS). Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, HĐTN được tích hợp xuyên suốt từ lớp 1 đến lớp 12, đặc biệt trong môn Toán, nhằm giúp HS tiếp cận kiến thức một cách thực tế, sinh động và phát triển kỹ năng vận dụng. Chủ đề “Dữ liệu và xác suất thực nghiệm” trong chương trình Toán lớp 6 là một nội dung trọng tâm, giúp HS làm quen với các khái niệm thống kê và xác suất cơ bản, từ đó nâng cao khả năng phân tích và xử lý dữ liệu trong thực tiễn.

Mục tiêu nghiên cứu là thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm phù hợp với chủ đề này nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán lớp 6 tại trường THCS. Nghiên cứu được thực hiện tại trường THCS Thị trấn Tiên Lãng, Hải Phòng trong năm học 2021-2022, với sự tham gia của 40 giáo viên (GV) và 150 HS lớp 6. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường sự hứng thú và phát triển năng lực toán học cho HS, đồng thời cung cấp mô hình tổ chức HĐTN có tính khả thi và hiệu quả trong thực tiễn giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết học từ trải nghiệm của David A. Kolb, nhấn mạnh rằng kiến thức và năng lực được hình thành thông qua quá trình chuyển hóa kinh nghiệm cá nhân có định hướng. Lý thuyết này cho rằng trải nghiệm có tổ chức giúp học sinh phát triển nhận thức sâu sắc và kỹ năng thực hành. Bên cạnh đó, triết lý giáo dục của John Dewey cũng được vận dụng, trong đó ông khẳng định vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục, nhấn mạnh việc học tập phải gắn liền với thực tiễn và trải nghiệm có ý nghĩa để nâng cao hiệu quả giáo dục.

Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các khái niệm chuyên ngành như:

  • Hoạt động trải nghiệm (HĐTN): Hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, tạo cơ hội cho HS tiếp cận thực tế, vận dụng kiến thức và kỹ năng để giải quyết vấn đề.
  • Dữ liệu và xác suất thực nghiệm: Nội dung toán học giúp HS thu thập, phân loại, biểu diễn dữ liệu và làm quen với mô hình xác suất đơn giản.
  • Phương pháp dạy học theo nhóm kết hợp trò chơi: Tổ chức HS làm việc nhóm, thảo luận và tham gia các trò chơi nhằm tăng tính tương tác và hứng thú học tập.
  • Các hình thức HĐTN: Câu lạc bộ toán học, trò chơi học tập, diễn đàn toán học, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, cuộc thi toán học, bài tập lớn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích các tài liệu, lý thuyết về HĐTN và dạy học môn Toán.
  • Phương pháp điều tra quan sát: Thu thập dữ liệu qua khảo sát 40 GV và 150 HS tại trường THCS Thị trấn Tiên Lãng bằng phiếu điều tra, phỏng vấn và quan sát các tiết học HĐTN.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm chủ đề “Dữ liệu và xác suất thực nghiệm” trong dạy học Toán lớp 6, sau đó đánh giá hiệu quả qua kết quả học tập và phản hồi của HS, GV.
  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát và kết quả thực nghiệm bằng các công cụ thống kê để phân tích, so sánh và rút ra kết luận.

Quá trình nghiên cứu diễn ra trong năm học 2021-2022, với cỡ mẫu gồm 40 GV và 150 HS lớp 6, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho trường THCS Thị trấn Tiên Lãng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và thực trạng tổ chức HĐTN của GV:
    Khoảng 90% GV khảo sát cho rằng HĐTN là cần thiết trong dạy học Toán, tuy nhiên có từ 23% đến 57% GV chưa tổ chức HĐTN do chưa hiểu rõ hoặc chưa phù hợp với phương pháp giảng dạy hiện tại. Khoảng 10% GV vẫn giữ quan điểm HS chỉ nên tập trung học lý thuyết và đạt điểm cao, xem nhẹ hoạt động ngoại khóa.

  2. Hiệu quả của các hoạt động trải nghiệm trong dạy học chủ đề “Dữ liệu và xác suất thực nghiệm”:
    Qua thực nghiệm sư phạm, lớp thực nghiệm có kết quả kiểm tra cuối kỳ cao hơn lớp đối chứng khoảng 15%, thể hiện sự cải thiện rõ rệt về kiến thức và kỹ năng vận dụng. HS tham gia các trò chơi, hoạt động nhóm và diễn đàn toán học thể hiện sự hứng thú và tích cực hơn trong học tập, với 85% HS đánh giá các hoạt động này giúp hiểu bài tốt hơn.

  3. Phản hồi của HS về các hình thức HĐTN:
    78% HS cho biết các trò chơi và hoạt động nhóm giúp các em ghi nhớ kiến thức lâu hơn và dễ dàng vận dụng vào thực tế. 70% HS cảm thấy tự tin hơn khi trình bày ý kiến và làm việc nhóm sau khi tham gia các hoạt động trải nghiệm.

  4. Khó khăn trong tổ chức HĐTN:
    GV gặp khó khăn về thời gian chuẩn bị, thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa nhà trường, phụ huynh và các bên liên quan. Ngoài ra, một số HS còn e ngại khi tham gia hoạt động nhóm do thiếu kỹ năng giao tiếp và tự tin.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm chủ đề “Dữ liệu và xác suất thực nghiệm” có tác động tích cực đến hiệu quả dạy học môn Toán lớp 6. Sự tăng trưởng điểm số và thái độ học tập tích cực của HS phù hợp với lý thuyết học từ trải nghiệm của Kolb và triết lý giáo dục của Dewey, nhấn mạnh vai trò của kinh nghiệm có định hướng trong việc phát triển năng lực học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với các báo cáo cho thấy HĐTN giúp HS phát triển kỹ năng tư duy, giao tiếp và giải quyết vấn đề. Việc kết hợp hoạt động nhóm với trò chơi tạo môi trường học tập tích cực, kích thích sự sáng tạo và chủ động của HS. Tuy nhiên, khó khăn về nguồn lực và nhận thức của GV là những thách thức cần được khắc phục để mở rộng và duy trì hiệu quả của HĐTN.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và đối chứng, biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ HS hài lòng với các hình thức HĐTN, và bảng tổng hợp kết quả khảo sát nhận thức GV về HĐTN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng GV về tổ chức HĐTN:
    Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm, đặc biệt là chủ đề “Dữ liệu và xác suất thực nghiệm”, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng cho GV. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Phát triển tài liệu hướng dẫn và công cụ hỗ trợ:
    Biên soạn bộ tài liệu mẫu, kịch bản hoạt động trải nghiệm và phần mềm hỗ trợ trò chơi học tập phù hợp với chương trình Toán lớp 6. Chủ thể thực hiện: Nhà xuất bản Giáo dục phối hợp với các chuyên gia giáo dục, hoàn thành trong 1 năm.

  3. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, phụ huynh và cộng đồng:
    Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ để huy động nguồn lực, tạo điều kiện thuận lợi cho tổ chức các hoạt động trải nghiệm như tham quan, dã ngoại, câu lạc bộ toán học. Thời gian triển khai: liên tục trong năm học, do Ban giám hiệu nhà trường chủ trì.

  4. Khuyến khích HS phát triển kỹ năng mềm qua HĐTN:
    Tích hợp các hoạt động rèn luyện kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm, thuyết trình trong các hoạt động trải nghiệm nhằm nâng cao sự tự tin và năng lực xã hội cho HS. GV bộ môn và giáo viên chủ nhiệm phối hợp thực hiện trong từng học kỳ.

  5. Đánh giá và nhân rộng mô hình HĐTN hiệu quả:
    Xây dựng hệ thống đánh giá định kỳ về hiệu quả các hoạt động trải nghiệm, từ đó nhân rộng các mô hình thành công tại các trường THCS khác trong địa bàn. Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng chủ trì, thực hiện hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán THCS:
    Nghiên cứu cung cấp các phương pháp, kỹ thuật tổ chức HĐTN cụ thể, giúp GV đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường sự tương tác và phát triển năng lực cho HS.

  2. Nhà quản lý giáo dục:
    Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo GV và phát triển chương trình giáo dục tích hợp hoạt động trải nghiệm.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Toán:
    Là tài liệu tham khảo quý giá giúp sinh viên hiểu rõ về lý thuyết và thực hành tổ chức HĐTN, chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy tương lai.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục:
    Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và mô hình tổ chức HĐTN trong dạy học môn Toán, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực HS.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán là gì?
    Là các hoạt động do GV thiết kế, tạo điều kiện cho HS tiếp cận thực tế, vận dụng kiến thức toán học để giải quyết vấn đề, từ đó phát triển kỹ năng và năng lực toàn diện.

  2. Tại sao chủ đề “Dữ liệu và xác suất thực nghiệm” phù hợp để tổ chức HĐTN?
    Vì nội dung này liên quan trực tiếp đến việc thu thập, phân tích dữ liệu và mô hình xác suất đơn giản, rất dễ tổ chức các hoạt động thực hành, trò chơi và thí nghiệm giúp HS hiểu sâu và nhớ lâu.

  3. Các hình thức HĐTN phổ biến trong dạy học Toán là gì?
    Bao gồm câu lạc bộ toán học, trò chơi học tập, diễn đàn toán học, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, cuộc thi toán học và bài tập lớn.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của HĐTN?
    Có thể đánh giá qua kết quả học tập (điểm kiểm tra), thái độ và sự tham gia của HS, phản hồi của GV và phụ huynh, cũng như khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế.

  5. Khó khăn thường gặp khi tổ chức HĐTN là gì?
    Bao gồm thiếu thời gian chuẩn bị, thiếu tài liệu hướng dẫn, hạn chế về nguồn lực, và sự chưa đồng thuận từ phụ huynh hoặc một số GV còn giữ quan điểm truyền thống.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm là phương pháp hiệu quả giúp HS lớp 6 hiểu và vận dụng kiến thức chủ đề “Dữ liệu và xác suất thực nghiệm” trong môn Toán.
  • Thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm phù hợp đã nâng cao kết quả học tập và phát triển kỹ năng mềm cho HS.
  • Nghiên cứu đã hệ thống hóa các hình thức tổ chức HĐTN như trò chơi, câu lạc bộ, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại và cuộc thi.
  • Cần tăng cường đào tạo GV, phát triển tài liệu hướng dẫn và phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, phụ huynh và cộng đồng để nâng cao hiệu quả HĐTN.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nhân rộng mô hình HĐTN trong dạy học Toán THCS, góp phần đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Luận văn mở ra hướng nghiên cứu và ứng dụng thiết thực cho các trường THCS trong việc đổi mới phương pháp dạy học Toán, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục hiện đại đòi hỏi sự sáng tạo và thực hành. Các nhà giáo dục và quản lý được khuyến khích áp dụng và phát triển mô hình này để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.