I. Tổng Quan Di Tích Cát Tiên Giá Trị Văn Hóa Lịch Sử
Di tích khảo cổ Cát Tiên nằm ở Lâm Đồng, là một vùng đất cổ ở Nam Tây Nguyên, nơi có nhiều di tích khảo cổ học đã được phát hiện và nghiên cứu. Được phát hiện từ năm 1985, quá trình khai quật và nghiên cứu di tích đã mang lại những kết quả bất ngờ, gây tác động lớn trong nghiên cứu văn hóa, lịch sử, khảo cổ của vùng đất này. Đây là một quần thể di tích rộng lớn bao gồm nhiều kiến trúc gạch đá nằm rải rác bên tả ngạn sông Đồng Nai với chiều dài hơn 18km. Những giá trị khoa học về lịch sử, văn hóa, kiến trúc, tôn giáo, … thể hiện qua sự phong phú, đặc sắc từ các di tích và di vật được phát hiện qua các đợt khai quật đã đặc biệt tạo nên sự hấp dẫn và quan tâm đặc biệt trong giới khoa học trong và ngoài nước. Khu di tích Cát Tiên có quy mô lớn, ẩn chứa trong lòng đất nhiều tư liệu quý thể hiện những nét độc đáo và mối quan hệ chặt chẽ với các văn hóa Óc Eo và văn hóa Champa, văn hóa Ấn Độ. Với những giá trị đặc thù đó di tích khảo cổ Cát Tiên đã được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận di tích Quốc gia đặc biệt vào năm 2014.
1.1. Vị Trí Địa Lý và Quy Mô Di Tích Cát Tiên
Di tích khảo cổ Cát Tiên trải dài trên địa bàn huyện Cát Tiên, Lâm Đồng, dọc theo tả ngạn sông Đồng Nai. Với chiều dài hơn 18km, di tích bao gồm nhiều kiến trúc gạch đá nằm rải rác, tập trung chủ yếu ở khu vực xã Quảng Ngãi. Quy mô rộng lớn của di tích cho thấy tầm quan trọng của nó trong lịch sử khu vực. Các nhà khảo cổ học đã tiến hành nhiều đợt khai quật để khám phá và nghiên cứu các di vật, kiến trúc cổ xưa tại đây.
1.2. Giá Trị Khoa Học và Văn Hóa của Di Tích Cát Tiên
Di tích Cát Tiên mang giá trị khoa học to lớn về lịch sử, văn hóa, kiến trúc và tôn giáo. Các di vật và kiến trúc được tìm thấy cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa di tích này với các văn hóa Óc Eo, Champa và Ấn Độ. Sự phong phú và đặc sắc của di tích đã thu hút sự quan tâm của giới khoa học trong và ngoài nước. Việc nghiên cứu di tích Cát Tiên giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử và văn hóa của khu vực Đông Nam Á.
II. Thách Thức Bảo Tồn Di Sản Văn Hóa Cát Tiên Hiện Nay
Hơn 30 năm qua, kể từ khi được phát hiện 1985 cho đến nay, các hoạt động nghiên cứu, khảo sát khảo cổ và bảo tồn di tích hiện trạng di tích Cát Tiên vẫn đang tiếp diễn. Những nghiên cứu về di tích khảo cổ học Cát Tiên của các học giả trong thời gian dài vừa qua, tuy chưa thống nhất nhưng đã góp phần vào việc khẳng định giá trị của di tích. Đồng thời, đây cũng là đánh giá mức độ bảo tồn di tích chưa thực sự được hệ thống hóa, phân tích và tổng kết, giải đáp khoa học một cách trình tự có hệ thống đầy đủ chính xác. Trong đó vấn đề niên đại, chủ nhân, chức năng của từng di tích, hệ thống hóa tiến trình của di tích, mối quan hệ giữa các di tích khảo cổ Cát Tiên với văn hóa Phù Nam – Óc Eo và văn hóa Chăm Pa? Đặc biệt hơn là công tác bảo tồn còn tồn tại nhiều hạn chế nhất định.
2.1. Tình Trạng Xuống Cấp và Hoàn Thổ Di Tích
Tình trạng gạch kiến trúc bị hoàn thổ do quá trình lịch sử các đền, tháp, các công trình kiến trúc khác bị xô lệch bợi nhiều yếu tố khách quan lẫn chủ quan, chưa xác định bản đồ phân bố, phân khu trong tổng thể của các di tích trong cả quần thể, bản đồ các hạng mục di tích,…trụ sở làm việc, lẫn khu vực nghiên cứu chuyên môn, xác lập các giá trị vốn có của quần thể di tích cũng như chưa định hướng được nhiệm vụ công tác bảo tồn dù được các cấp các ngành quan tâm đặc biệt. Từ những vấn đề cơ bản trên đây đã bộc lộ những hạn chế cơ bản hoạt động bảo tồn trong suốt thời gian qua.
2.2. Thiếu Hụt Nghiên Cứu Chuyên Sâu và Hệ Thống Hóa
Các nghiên cứu về di tích khảo cổ học Cát Tiên của các học giả trong thời gian dài vừa qua, tuy chưa thống nhất nhưng đã góp phần vào việc khẳng định giá trị của di tích. Đồng thời, đây cũng là đánh giá mức độ bảo tồn di tích chưa thực sự được hệ thống hóa, phân tích và tổng kết, giải đáp khoa học một cách trình tự có hệ thống đầy đủ chính xác. Trong đó vấn đề niên đại, chủ nhân, chức năng của từng di tích, hệ thống hóa tiến trình của di tích, mối quan hệ giữa các di tích khảo cổ Cát Tiên với văn hóa Phù Nam – Óc Eo và văn hóa Chăm Pa vẫn còn nhiều tranh cãi.
III. Giải Pháp Bảo Tồn Di Sản Nghiên Cứu Quy Hoạch Cát Tiên
Thiết nghĩ cần có một công trình nghiên cứu tổng quát về các chính sách công liên quan đến hoạt động bảo tồn tại di tích khảo cổ Cát Tiên nhằm lựa chọn, vận dụng những chính sách cần thiết, hữu dụng phù hợp với các điều cụ thể của địa phương nhằm định hướng được mục tiêu cho các nhà hoạt động bảo tồn, tạo ra những động lực để đạt được các mục tiêu, phát huy tốt những mặt tích cực, khắc phục những hạn chế, tạo ra cân đối những nguồn lực, kiểm soát được mục tiêu và nguồn lục để xây dựng định hướng thích ứng với mỗi thời kỳ của xã hội và tạo ra môi trường phù hợp, hợp lý trong thời đại công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước thể hiện rõ trong hệ thống nghị quyết phát triển địa phương.
3.1. Xây Dựng Bản Đồ Phân Bố và Phân Khu Di Tích
Cần xác định bản đồ phân bố, phân khu trong tổng thể của các di tích trong cả quần thể, bản đồ các hạng mục di tích,…trụ sở làm việc, lẫn khu vực nghiên cứu chuyên môn, xác lập các giá trị vốn có của quần thể di tích cũng như chưa định hướng được nhiệm vụ công tác bảo tồn dù được các cấp các ngành quan tâm đặc biệt. Việc xây dựng bản đồ chi tiết sẽ giúp quản lý và bảo tồn di tích một cách hiệu quả hơn.
3.2. Nghiên Cứu Chuyên Sâu về Niên Đại và Chủ Nhân Di Tích
Cần có những nghiên cứu chuyên sâu về niên đại, chủ nhân, chức năng của từng di tích, hệ thống hóa tiến trình của di tích, mối quan hệ giữa các di tích khảo cổ Cát Tiên với văn hóa Phù Nam – Óc Eo và văn hóa Chăm Pa. Những nghiên cứu này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử và văn hóa của di tích, từ đó đưa ra các giải pháp bảo tồn phù hợp.
IV. Chính Sách Bảo Tồn Vai Trò Của Nhà Nước và Cộng Đồng
Bảo tồn di tích khảo cổ học Cát Tiên sẽ là nhiệm vụ chính trị trong quá trình phát triển vùng tây Nguyên và Đông Nam Bộ, nhiệm vụ khoa học đầu ngành mang tính bước ngoặc trong quá trình dịch chuyển cơ cấu kinh tế khu vực và địa phương Là cán bộ hiện công tác tại Bảo tàng Lâm Đồng, trực tiếp tham gia nhiều hoạt động về nghiên cứu, bảo vệ, bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị của di tích, được sự hướng dẫn khoa học của PGS. TS Bùi Văn Liêm tôi mạnh dạn chọn đề tài “Thực hiện chính sách bảo tồn di sản văn hóa tại di tích khảo cổ Cát Tiên” cho luận văn Cao học của mình.
4.1. Vai Trò của Nhà Nước trong Bảo Tồn Di Sản
Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc ban hành các chính sách, quy định về bảo tồn di sản văn hóa. Các chính sách này cần đảm bảo sự phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương, đồng thời tạo động lực cho các nhà hoạt động bảo tồn thực hiện nhiệm vụ của mình. Nhà nước cũng cần đầu tư nguồn lực để hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu, khai quật và bảo tồn di tích.
4.2. Sự Tham Gia của Cộng Đồng trong Bảo Tồn Di Tích
Cộng đồng địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn di tích. Sự tham gia của cộng đồng giúp nâng cao nhận thức về giá trị của di tích, đồng thời tạo ra sự đồng thuận trong việc thực hiện các giải pháp bảo tồn. Cộng đồng có thể tham gia vào các hoạt động như bảo vệ di tích, tuyên truyền về giá trị của di tích và hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu, khai quật.
V. Phát Huy Giá Trị Di Sản Cát Tiên Du Lịch Giáo Dục
Với hy vọng góp phần hệ thống hóa tư liệu, tìm hiểu thực trạng di tích, nghiên cứu mới và đề xuất các cơ chế, chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước nhằm đưa được những giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa tại di tích khảo cổ Cát Tiên. Mong ước trong thời gian sớm nhất di tích khảo cổ Cát Tiên trở thành điểm đến hấp dẫn, vừa là nơi trải nghiệm có hiệu quả về những giá trị văn hóa, lịch sử của tỉnh Lâm Đồng, vừa là danh thắng thu hút du lịch văn hóa khách trong và ngoài nước, góp phần phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và quốc phòng an ninh của tỉnh Lâm Đồng, Tây Nguyên và vùng Đông Nam Bộ.
5.1. Phát Triển Du Lịch Văn Hóa Tại Di Tích Cát Tiên
Phát triển du lịch văn hóa là một trong những giải pháp hiệu quả để phát huy giá trị của di tích Cát Tiên. Việc thu hút khách du lịch đến tham quan di tích không chỉ giúp tăng nguồn thu cho địa phương mà còn góp phần nâng cao nhận thức về giá trị của di tích trong cộng đồng. Cần xây dựng các sản phẩm du lịch văn hóa hấp dẫn, đồng thời đảm bảo sự bảo tồn nguyên vẹn của di tích.
5.2. Giáo Dục và Nâng Cao Nhận Thức về Di Sản
Giáo dục và nâng cao nhận thức về di sản là một trong những yếu tố quan trọng để bảo tồn di tích một cách bền vững. Cần đưa các nội dung về di tích Cát Tiên vào chương trình giáo dục, đồng thời tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giới thiệu về di tích cho cộng đồng. Việc nâng cao nhận thức về giá trị của di sản sẽ giúp mọi người có ý thức hơn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích.
VI. Hướng Đến Tương Lai Bảo Tồn Bền Vững Di Sản Cát Tiên
Luật Di sản văn hóa được Quốc hội khóa 10, kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 14-6- 2001, có hiệu lực từ ngày 1-1-2002 là cơ sở pháp lý cao nhất nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam. Với các điều khoản cụ thể, rõ ràng, phạm vi điều chỉnh của bộ luật bao gồm cả văn hóa phi vật thể và văn hóa vật thể, quy định cụ thể việc kiểm kê, sưu tầm vốn văn hóa truyền thống về quản lý bảo vệ và phát huy giá t...
6.1. Ứng Dụng Khoa Học Công Nghệ Trong Bảo Tồn
Việc ứng dụng khoa học công nghệ trong bảo tồn di tích là một xu hướng tất yếu trong bối cảnh hiện nay. Các công nghệ như quét 3D, thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) có thể được sử dụng để tái tạo lại di tích, giúp du khách có trải nghiệm chân thực hơn về lịch sử và văn hóa. Đồng thời, các công nghệ này cũng giúp các nhà khảo cổ học nghiên cứu và bảo tồn di tích một cách hiệu quả hơn.
6.2. Hợp Tác Quốc Tế Trong Bảo Tồn Di Sản
Hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn di sản. Việc hợp tác với các tổ chức quốc tế, các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực khảo cổ học và bảo tồn di sản sẽ giúp chúng ta tiếp cận được những kinh nghiệm, kiến thức và công nghệ tiên tiến nhất. Đồng thời, sự hợp tác quốc tế cũng giúp nâng cao vị thế của di tích Cát Tiên trên bản đồ di sản thế giới.
