I. Tổng Quan Về Phá Sản Ngân Hàng Thương Mại Tại Việt Nam
Phá sản là một hiện tượng khách quan và tất yếu trong nền kinh tế thị trường. Kinh tế thị trường càng phát triển, phá sản càng phổ biến. Đây vừa là hiện tượng tích cực, vừa là tiêu cực. Phá sản là xu hướng tất yếu của cạnh tranh, loại bỏ doanh nghiệp yếu kém, tái cơ cấu nền kinh tế. Tuy nhiên, phá sản ngân hàng thương mại (NHTM) gây hậu quả kinh tế - xã hội, làm mất việc làm và gây bất ổn. Ngành ngân hàng chịu áp lực cạnh tranh lớn từ cam kết mở cửa thị trường tài chính - ngân hàng sau khi Việt Nam gia nhập WTO. Dù chưa có ngân hàng nào phá sản, nguy cơ này vẫn tồn tại trong tương lai. Pháp luật các nước có quy định riêng cho ngân hàng mất khả năng thanh toán. Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993 và Luật Phá sản năm 2004 đã tạo cơ sở pháp lý cho việc áp dụng thủ tục phá sản đối với doanh nghiệp, hợp tác xã, và NHTM.
1.1. Định Nghĩa Phá Sản Ngân Hàng Thương Mại
Khái niệm phá sản không còn xa lạ, trở thành hiện tượng phổ biến. Đó là hệ quả tất yếu của nền kinh tế thị trường. Phá sản vừa mang tính tích cực, vừa mang tính tiêu cực. Nó là xu hướng tất yếu của quá trình cạnh tranh, chọn lọc tự nhiên, loại trừ doanh nghiệp yếu kém, kìm hãm sự phát triển kinh tế, đồng thời góp phần tái cơ cấu nền kinh tế. Tuy nhiên, phá sản doanh nghiệp nói chung và ngân hàng thương mại nói riêng kéo theo những hậu quả về kinh tế xã hội nhất định, đặc biệt làm cho người lao động mất việc làm, gây ra sự mất ổn định của nền kinh tế - xã hội.
1.2. Vai Trò Của Ngân Hàng Thương Mại Trong Nền Kinh Tế
Ngành ngân hàng đang đứng trước những áp lực cạnh tranh ngày càng lớn từ các cam kết mở cửa thị trường tài chính - ngân hàng sau khi Việt Nam đã trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Mặc dù cho đến thời điểm này Việt Nam chưa có một ngân hàng nào phải thực hiện các thủ tục phá sản, nhưng trên thế giới đã có một số ngân hàng lớn lâm vào tình trạng phá sản và phải áp dụng thủ tục giải quyết phá sản đối với những ngân hàng này, cho nên trong xu thế hội nhập với nền kinh tế thế giới, với nhiều ảnh hưởng từ các nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến sự phá sản các NHTM ở Việt Nam là một hiện tượng có thể xẩy ra trong tương lai.
II. Tại Sao Cần Xây Dựng Luật Phá Sản Ngân Hàng
Trên thế giới, pháp luật các nước đều có quy định riêng biệt áp dụng để giải quyết các ngân hàng lâm vào tình trạng phá sản. Tại Việt Nam, Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993 và Luật Phá sản năm 2004 đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho việc áp dụng thủ tục phá sản đối với các doanh nghiệp, hợp tác xã nói chung, các NHTM nói riêng. Luật Phá sản năm 2004 góp phần hình thành cơ chế pháp lý đồng bộ cho hoạt động xử lý nợ, bảo vệ quyền lợi của chủ nợ và con nợ, bảo đảm trật tự trong kinh doanh. Tuy nhiên, cần có quy định đặc thù để xử lý các doanh nghiệp, hợp tác xã kinh doanh những ngành nghề đặc thù có ảnh hưởng rất lớn tới những lĩnh vực quan trọng của đời sống kinh tế - xã hội của đất nước như lĩnh vực quốc phòng, an ninh, tài chính, ngân hàng, bảo hiểm.
2.1. Tính Đặc Thù Của Ngân Hàng Thương Mại
Trong nền kinh tế thị trường các doanh nghiệp, hợp tác xã ra đời, tồn tại và hoạt động sản xuất, kinh doanh nhiều ngành nghề và lĩnh vực khác nhau, do đó vị thế của các doanh nghiệp, hợp tác xã trong nền kinh tế cũng có sự khác nhau. Đối với những doanh nghiệp, hợp tác xã kinh doanh những ngành nghề đặc thù có ảnh hưởng rất lớn tới những lĩnh vực quan trọng của đời sống kinh tế - xã hội của đất nước như lĩnh vực quốc phòng, an ninh, tài chính, ngân hàng, bảo hiểm., đòi hỏi Nhà nước cần phải có những quy định pháp luật đặc thù để xử lý các doanh nghiệp, hợp tác xã này khi lâm vào tình trạng phá sản, chứ không thể áp dụng những quy định chung về giải quyết phá sản các doanh nghiệp thông thường khác.
2.2. Nghị Định 05 2010 NĐ CP Về Phá Sản Tổ Chức Tín Dụng
Khoản 2 Điều 2 Luật Phá sản năm 2004 quy định: “Chính phủ quy định cụ thể danh mục và việc áp dụng Luật này đối với doanh nghiệp đặc biệt trực tiếp phục vụ quốc phòng, an ninh; doanh nghiệp, hợp tác xã hoạt động trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, bảo hiểm và trong các lĩnh vực khác thường xuyên, trực tiếp cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu”. Thực hiện nhiệm vụ được giao tại Luật Phá sản năm 2004, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 05/2010/NĐ-CP ngày 18 tháng 01 năm 2010, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 15 tháng 03 năm 2010, quy định việc áp dụng Luật Phá sản đối với các TCTD (sau đây gọi chung là Nghị định số 05/2010/NĐ-CP).
III. Cơ Sở Lý Luận Thực Tiễn Xây Dựng Luật Phá Sản NHTM
Việc giải quyết phá sản các NHTM cần phải có những quy định đặc thù về trình tự, thủ tục, xuất phát từ tổ chức và hoạt động của loại hình doanh nghiệp này cũng như những ảnh hưởng của việc giải quyết phá sản loại hình doanh nghiệp này mang lại đối với nền kinh tế - xã hội. Do đó chúng ta cần phải có những nghiên cứu chuyên sâu để xây dựng và hoàn thiện các quy định của pháp luật liên quan đến việc giải quyết phá sản loại hình doanh nghiệp này là một vấn đề hết sức cần thiết và có tính thực tiễn. Chính vì vậy, tôi quyết định chọn đề tài “Xây dựng pháp luật về phá sản ngân hàng thương mại ở Việt Nam” làm Luận văn Thạc sĩ luật học của mình.
3.1. Tổ Chức Và Hoạt Động Đặc Thù Của NHTM
Việc giải quyết phá sản các NHTM cần phải có những quy định đặc thù về trình tự, thủ tục, xuất phát từ tổ chức và hoạt động của loại hình doanh nghiệp này cũng như những ảnh hưởng của việc giải quyết phá sản loại hình doanh nghiệp này mang lại đối với nền kinh tế - xã hội.
3.2. Ảnh Hưởng Của Phá Sản NHTM Đến Kinh Tế Xã Hội
Do đó chúng ta cần phải có những nghiên cứu chuyên sâu để xây dựng và hoàn thiện các quy định của pháp luật liên quan đến việc giải quyết phá sản loại hình doanh nghiệp này là một vấn đề hết sức cần thiết và có tính thực tiễn.
IV. Nội Dung Chính Của Pháp Luật Về Phá Sản NHTM Hiện Nay
Luận văn tập trung nghiên cứu, phân tích một số nội dung chủ yếu của các quy định pháp luật Việt Nam liên quan đến việc giải quyết phá sản NHTM như thẩm quyền giải quyết phá sản, những người có quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản và thủ tục giải quyết phá sản NHTM…; phân tích tổng quát các quy định pháp luật của một số nước về vấn đề giải quyết phá sản NHTM. Trên cơ sở đó, Luận văn sẽ đưa ra một số kiến nghị nhằm xây dựng, hoàn thiện những quy định đặc thù trong thủ tục giải quyết phá sản NHTM ở Việt Nam.
4.1. Thẩm Quyền Giải Quyết Phá Sản Ngân Hàng
Nghiên cứu những quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam liên quan đến giải quyết phá sản TCTD nói chung và NHTM nói riêng; ngoài ra, tác giả còn nghiên cứu những quy định của pháp luật một số nước trên thế giới về phá sản NHTM.
4.2. Thủ Tục Giải Quyết Phá Sản NHTM Theo Quy Định
Nghiên cứu, phân tích một số nội dung chủ yếu của các quy định pháp luật Việt Nam liên quan đến việc giải quyết phá sản NHTM như thẩm quyền giải quyết phá sản, những người có quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản và thủ tục giải quyết phá sản NHTM…
4.3. Quyền Và Nghĩa Vụ Của Các Bên Liên Quan
Phân tích tổng quát các quy định pháp luật của một số nước về vấn đề giải quyết phá sản NHTM. Trên cơ sở đó, Luận văn sẽ đưa ra một số kiến nghị nhằm xây dựng, hoàn thiện những quy định đặc thù trong thủ tục giải quyết phá sản NHTM ở Việt Nam.
V. Kinh Nghiệm Quốc Tế Về Phá Sản Ngân Hàng Bài Học
Luận văn sử dụng phương pháp so sánh để so sánh các quy định pháp luật phá sản của một số nước trên thế giới với mục đích tìm ra những mô hình pháp lý điển hình áp dụng cho việc giải quyết NHTM lâm vào tình trạng phá sản; bên cạnh đó tác giả còn dùng phương pháp so sánh để so sánh các quy định của pháp luật Việt Nam về thủ tục giải quyết phá sản NHTM so với các quy định pháp luật về vấn đề này ở một số nước trên thế giới. Trong Luận văn này tác giả cũng tiến hành phân tích và tổng hợp các quy định trong các văn bản pháp luật Việt Nam về phá sản cũng như các văn bản pháp luật có liên quan để đánh giá thực trạng, rút ra những hạn chế trong các quy định của pháp luật liên quan đến việc giải quyết NHTM lâm vào tình trạng phá sản.
5.1. So Sánh Pháp Luật Phá Sản Giữa Các Quốc Gia
Tác giả đã dùng phương pháp so sánh để so sánh các quy định pháp luật phá sản của một số nước trên thế giới với mục đích tìm ra những mô hình pháp lý điển hình áp dụng cho việc giải quyết NHTM lâm vào tình trạng phá sản
5.2. Phân Tích Ưu Điểm Hạn Chế Của Pháp Luật Việt Nam
Trong Luận văn này tác giả cũng tiến hành phân tích và tổng hợp các quy định trong các văn bản pháp luật Việt Nam về phá sản cũng như các văn bản pháp luật có liên quan để đánh giá thực trạng, rút ra những hạn chế trong các quy định của pháp luật liên quan đến việc giải quyết NHTM lâm vào tình trạng phá sản.
VI. Giải Pháp Hoàn Thiện Pháp Luật Phá Sản NHTM Tại VN
Luận văn là một công trình nghiên cứu một cách có hệ thống và tương đối toàn diện pháp luật về phá sản NHTM ở Việt Nam. Về cơ bản, Luận văn này đã có những đóng góp mới quan trọng sau: - Nghiên cứu, phân tích làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng các quy định pháp luật đặc thù trong việc giải quyết các NHTM ở Việt Nam lâm vào tình trạng phá sản; - Nghiên cứu, phân tích sự cần thiết của việc ban hành các quy định pháp luật về phá sản NHTM ở Việt Nam; - Trình bày và phân tích một cách khoa học những quy phạm pháp luật thực định liên quan đến giải quyết phá sản TCTD nói chung, NHTM nói riêng ở Việt Nam.
6.1. Kiến Nghị Sửa Đổi Bổ Sung Quy Định Hiện Hành
Thông qua việc đánh giá, phân tích này góp một cách nhìn có tính chất khái quát, toàn diện về những điểm đã đạt được và những hạn chế, thiếu sót cần phải sửa đổi bổ sung trong các quy định pháp luật quy định về thủ tục giải quyết phá sản NHTM ở Việt Nam
6.2. Đề Xuất Phương Hướng Xây Dựng Luật Phá Sản NHTM
Trên cơ sở đó kiến nghị phương hướng, giải pháp xây dựng và hoàn thiện pháp luật về phá sản NHTM ở Việt Nam.
