Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền nông nghiệp Việt Nam giữ vai trò trụ đỡ kinh tế trong đại dịch COVID-19, phát triển kinh tế hộ nông dân (HND) trở thành một trong những mục tiêu trọng tâm của các chính sách phát triển nông nghiệp. Tỉnh Tây Ninh, với vị trí địa lý chiến lược trong vùng Đông Nam Bộ và điều kiện tự nhiên thuận lợi, đã tập trung phát triển kinh tế HND nhằm nâng cao đời sống người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Theo số liệu năm 2021, diện tích đất nông nghiệp chiếm tới 84,6% tổng diện tích tỉnh, trong đó đất trồng cây lâu năm chiếm 48,3%, tạo điều kiện thuận lợi cho đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, quá trình thực hiện các chính sách phát triển kinh tế HND vẫn còn nhiều hạn chế như văn bản hướng dẫn chưa đồng bộ, công cụ hỗ trợ chưa phù hợp và tiến độ triển khai chậm.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng phát triển kinh tế HND tại Tây Ninh trong giai đoạn 2019-2021, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả phát triển kinh tế hộ. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý và chính quyền địa phương trong việc hoàn thiện chính sách, thúc đẩy phát triển kinh tế nông hộ bền vững, góp phần thực hiện thành công chương trình xây dựng nông thôn mới và công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển kinh tế hộ nông dân, trong đó:

  • Khái niệm hộ nông dân: Được định nghĩa là đơn vị kinh tế gia đình sản xuất nông nghiệp chủ yếu dựa vào sức lao động gia đình, tham gia thị trường ở mức độ không hoàn hảo, có đặc điểm quy mô nhỏ, tính bền vững thấp và tổ chức theo mô hình gia đình.

  • Kinh tế hộ nông dân: Là hình thức tổ chức kinh tế nông nghiệp tự chủ, dựa trên tư hữu các yếu tố sản xuất, có hiệu quả và phù hợp với sản xuất nông nghiệp trong mọi chế độ kinh tế xã hội.

  • Các chỉ tiêu đánh giá phát triển kinh tế HND: Bao gồm phát triển quy mô các yếu tố sản xuất (đất đai, vốn, lao động), nâng cao trình độ sản xuất của chủ hộ (trình độ học vấn, kỹ năng, khả năng tiếp thu khoa học kỹ thuật), gia tăng kết quả sản xuất (sản lượng, giá trị sản xuất), và nâng cao thu nhập, đời sống, tích lũy của hộ.

  • Nhân tố ảnh hưởng: Điều kiện tự nhiên (vị trí địa lý, đất đai, khí hậu), kinh tế và tổ chức quản lý (trình độ lao động, vốn, công cụ sản xuất, cơ sở hạ tầng, thị trường, liên kết hợp tác), và quản lý vĩ mô của Nhà nước (chính sách thuế, ruộng đất, hỗ trợ vốn, giải quyết việc làm).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Tây Ninh, báo cáo ngành nông nghiệp, chương trình xây dựng nông thôn mới, các văn bản chính sách và số liệu thống kê liên quan.

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát xã hội học với 100 phiếu điều tra nông dân, 15 phiếu điều tra công chức ngành nông nghiệp và 5 phỏng vấn sâu chuyên gia nghiên cứu về nông nghiệp và kinh tế nông thôn.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên cho nhóm nông dân và công chức nhằm đảm bảo tính khách quan; phương pháp chọn lọc cho nhóm chuyên gia dựa trên tiêu chí chuyên môn.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm Excel để phân loại, tính toán và phân tích số liệu. Áp dụng các phương pháp so sánh, lịch sử, phân tích tổng hợp để đánh giá thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2019-2021, phù hợp với các chính sách và chương trình phát triển kinh tế HND tại Tây Ninh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phát triển quy mô các yếu tố sản xuất: Diện tích đất nông nghiệp chiếm 84,6% tổng diện tích tỉnh, trong đó đất trồng cây lâu năm chiếm 48,3%. Vốn đầu tư cho sản xuất nông nghiệp tăng dần, tuy nhiên vẫn còn hạn chế về quy mô và tính đồng bộ trong sử dụng đất và vốn. Lao động bình quân mỗi hộ chủ yếu dựa vào sức lao động gia đình, với tỷ lệ lao động nông nghiệp giảm từ 32,4% năm 2016 xuống 28,4% năm 2021.

  2. Nâng cao trình độ sản xuất của chủ hộ: Trình độ học vấn và kỹ năng lao động của chủ hộ còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng tiếp thu khoa học kỹ thuật và áp dụng công nghệ mới. Khoảng 60% chủ hộ có trình độ trung học trở lên, nhưng kỹ năng quản lý và tiếp cận thị trường còn yếu.

  3. Gia tăng kết quả sản xuất: Giá trị sản xuất bình quân trên đất trồng trọt đạt 102 triệu đồng/ha năm 2021, tăng 17,2% so với năm 2015. Tỷ lệ sản phẩm đạt chuẩn GAP và ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất còn thấp, chỉ khoảng 22 cơ sở chăn nuôi áp dụng tiêu chuẩn VietGAHP.

  4. Nâng cao thu nhập, đời sống và tích lũy: Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt khoảng 50 triệu đồng/người/năm. Tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh, đến cuối năm 2021 chỉ còn 0,79% hộ cận nghèo. Tuy nhiên, mức tích lũy và khả năng tiếp cận vốn của các hộ còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng mở rộng sản xuất.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên cho thấy Tây Ninh đã đạt được nhiều tiến bộ trong phát triển kinh tế HND, đặc biệt là trong việc mở rộng quy mô sản xuất và nâng cao thu nhập người dân. Tuy nhiên, hạn chế về trình độ sản xuất của chủ hộ và quy mô vốn đầu tư vẫn là những rào cản lớn. So sánh với các địa phương như Nghệ An và Bắc Giang, Tây Ninh cần tăng cường liên kết chuỗi giá trị và phát triển hợp tác xã để nâng cao hiệu quả sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Việc áp dụng công nghệ cao và tiêu chuẩn sản xuất cũng cần được đẩy mạnh để nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng yêu cầu thị trường trong và ngoài nước. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu sử dụng đất, biểu đồ tăng trưởng giá trị sản xuất và bảng khảo sát trình độ chủ hộ để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện thể chế, chính sách phát triển kinh tế - xã hội: Cần xây dựng và ban hành các văn bản hướng dẫn đồng bộ, rõ ràng về phát triển kinh tế HND, đặc biệt là chính sách hỗ trợ vốn, thuế và bảo hiểm xã hội. Thời gian thực hiện trong 2 năm tới, do UBND tỉnh và Sở Nông nghiệp chủ trì.

  2. Tối ưu hóa quy mô các yếu tố sản xuất: Khuyến khích tích tụ đất đai, mở rộng quy mô sản xuất theo hướng trang trại gia đình và liên kết chuỗi giá trị. Hỗ trợ tiếp cận vốn vay ưu đãi và công nghệ mới cho các hộ. Thực hiện trong 3-5 năm, phối hợp giữa các tổ chức tín dụng và chính quyền địa phương.

  3. Nâng cao trình độ sản xuất của chủ hộ: Tổ chức các lớp đào tạo kỹ thuật, quản lý và tiếp cận thị trường cho nông dân, đặc biệt là kỹ năng ứng dụng công nghệ cao và tiêu chuẩn sản xuất. Triển khai liên tục hàng năm, do các trung tâm khuyến nông và Hội Nông dân đảm nhiệm.

  4. Cải thiện thu nhập, đời sống và tích lũy của kinh tế hộ: Phát triển đa dạng hóa nguồn thu nhập, khuyến khích phát triển ngành nghề phi nông nghiệp tại nông thôn. Tăng cường hỗ trợ về y tế, giáo dục và an sinh xã hội để nâng cao chất lượng cuộc sống. Thực hiện trong 5 năm, phối hợp giữa các sở ngành liên quan.

  5. Đẩy mạnh phát triển nông nghiệp và nông thôn: Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng nông thôn, phát triển hệ thống giao thông, thủy lợi và viễn thông. Thúc đẩy xây dựng các mô hình hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất kinh doanh theo chuỗi giá trị. Thời gian thực hiện 3-5 năm, do UBND tỉnh và các đơn vị liên quan triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chính sách phát triển kinh tế HND phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Hội Nông dân và các tổ chức nông thôn: Giúp hiểu rõ thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển kinh tế hộ, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động hỗ trợ nông dân.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp: Cung cấp tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển kinh tế nông hộ.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp: Hiểu rõ tiềm năng, thách thức và cơ hội phát triển kinh tế hộ tại Tây Ninh để xây dựng chiến lược đầu tư và hợp tác hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phát triển kinh tế hộ nông dân có vai trò gì trong phát triển nông nghiệp?
    Phát triển kinh tế HND giúp nâng cao năng suất, thu nhập và đời sống người dân, đồng thời góp phần xây dựng nền nông nghiệp hàng hóa, bền vững và hiện đại.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến phát triển kinh tế HND tại Tây Ninh?
    Bao gồm điều kiện tự nhiên (đất đai, khí hậu), trình độ lao động, vốn sản xuất, cơ sở hạ tầng và chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

  3. Tại sao trình độ sản xuất của chủ hộ lại quan trọng?
    Trình độ sản xuất quyết định khả năng tiếp thu khoa học kỹ thuật, áp dụng công nghệ mới và quản lý sản xuất hiệu quả, từ đó nâng cao năng suất và thu nhập.

  4. Các giải pháp chính để nâng cao hiệu quả phát triển kinh tế HND là gì?
    Hoàn thiện chính sách, tối ưu hóa quy mô sản xuất, nâng cao trình độ chủ hộ, cải thiện thu nhập và đẩy mạnh phát triển nông nghiệp, nông thôn.

  5. Làm thế nào để các hộ nông dân tiếp cận được nguồn vốn và công nghệ mới?
    Thông qua các chương trình hỗ trợ của chính quyền, hợp tác xã, tổ chức tín dụng và các lớp đào tạo kỹ thuật, khuyến nông, giúp nông dân tiếp cận vốn vay ưu đãi và công nghệ tiên tiến.

Kết luận

  • Kinh tế hộ nông dân tại Tây Ninh có tiềm năng phát triển lớn nhờ điều kiện tự nhiên thuận lợi và chính sách hỗ trợ từ chính quyền địa phương.
  • Quy mô sản xuất được mở rộng, giá trị sản xuất tăng, thu nhập và đời sống người dân được cải thiện rõ rệt trong giai đoạn 2019-2021.
  • Trình độ sản xuất của chủ hộ và khả năng tiếp cận vốn, công nghệ vẫn còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển kinh tế hộ.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện chính sách, nâng cao trình độ sản xuất, tối ưu hóa quy mô sản xuất và phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý, tổ chức và doanh nghiệp phát triển kinh tế hộ nông dân bền vững tại Tây Ninh trong giai đoạn tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, tăng cường đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân, đồng thời thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị để nâng cao hiệu quả sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.