Nghiên cứu giải pháp phát triển và quản lý rừng phòng hộ bền vững tại xã Chung Chải và xã Leng Su Sìn, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên

Theo Luật Lâm nghiệp 2017, rừng là một hệ sinh thái bao gồm các loài thực vật rừng, động vật rừng, nấm, vi sinh vật, đất rừng và các yếu tố môi trường khác. Rừng phòng hộ được sử dụng chủ yếu để bảo vệ nguồn nước, bảo vệ đất, chống xói mòn, hạn chế thiên tai, điều hòa khí hậu, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái. Các khái niệm khác như đất chưa có rừng, tỷ lệ che phủ rừng, quản lý rừng bền vững, chủ rừng, cộng đồng dân cư, môi trường rừng, dịch vụ môi trường rừng, quyền sử dụng rừng, phát triển rừng, trồng mới rừng, trồng lại rừng, khoanh nuôi xúc tiến tái sinh tự nhiên cũng được định nghĩa rõ ràng.

Trên thế giới, diện tích rừng đang suy giảm đáng báo động, đặc biệt là rừng nhiệt đới. Nhiều quốc gia đã áp dụng các biện pháp quản lý rừng khác nhau, từ việc giao quyền quản lý cho cộng đồng địa phương đến việc tăng cường vai trò của nhà nước. Xu hướng chung là chuyển từ mục tiêu sản xuất gỗ sang kết hợp cả kinh tế, sinh thái và xã hội. Các biện pháp như đình chỉ khai thác gỗ, nâng cao diện tích rừng đặc dụng, phát triển du lịch sinh thái cũng được áp dụng rộng rãi. Phân cấp quản lý và giao đất giao rừng cho người dân cũng là một xu hướng quan trọng. Ví dụ, ở Ấn Độ, quyền quản lý một phần rừng được chuyển giao cho cộng đồng lâm nghiệp.

Huyện Mường Nhé có tổng diện tích tự nhiên 156.584 ha. Năm 2015, huyện có tổng diện tích rừng và đất lâm nghiệp 149.028 ha, trong đó diện tích có rừng 71.123 ha, diện tích đất chưa có rừng 77.905 ha, tỷ lệ che phủ đạt 45,3%. Đến cuối năm 2018, diện tích có rừng là 74.057 ha, tỷ lệ che phủ rừng đạt 47,2%. Rừng phòng hộ huyện Mường Nhé là 39.830 ha, chiếm tỷ lệ 25,38% so với diện tích tự nhiên của toàn huyện. Mường Nhé có vị trí chiến lược quan trọng trong việc phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và quốc phòng-an ninh của khu vực; đặc biệt Mường Nhé là huyện đầu nguồn Sông Đà, cung cấp nước cho các Thủy điện, như thủy điện Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình.

Hiện nay, có một số mô hình bảo vệ rừng phòng hộ vùng đồi núi tại huyện Mường Nhé và các địa phương khác của tỉnh Điện Biên. Ở đây đã có một số dạng mô hình quản lý, bảo vệ, phát triển rừng phòng hộ có kết cấu khác nhau, các mô hình đã hát huy tác dụng phòng hộ trong những năm vừa qua. Tuy nhiên, hiện nay có những mô hình chưa phát huy được hiệu quả của nó, tính ổn định không cao, diện tích rừng vẫn bị suy giảm do nhiều nguyên nhân. Hơn nữa, cho đến nay, tại địa phương này chưa có công trình nào đi sâu vào nghiên cứu về đánh giá và lựa chọn mô hình quản lý rừng phòng hộ cho huyện Mường Nhé.

Nâng cao nhận thức của người dân về vai trò và tầm quan trọng của rừng phòng hộ thông qua các hoạt động tuyên truyền, giáo dục. Sử dụng các hình thức truyền thông đa dạng, phù hợp với từng đối tượng, như tổ chức các buổi nói chuyện, chiếu phim, phát tờ rơi, treo băng rôn, khẩu hiệu. Đặc biệt, cần chú trọng đến việc giáo dục cho thế hệ trẻ về bảo vệ rừng.

Tăng cường năng lực cho các cơ quan quản lý nhà nước về rừng, từ cấp huyện đến cấp xã. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ kiểm lâm, cán bộ lâm nghiệp. Trang bị đầy đủ phương tiện, thiết bị phục vụ công tác quản lý, bảo vệ rừng. Xây dựng hệ thống thông tin quản lý rừng hiện đại, hiệu quả.

Hỗ trợ người dân phát triển các mô hình sản xuất nông lâm kết hợp, chăn nuôi dưới tán rừng, trồng cây dược liệu, phát triển du lịch sinh thái. Tạo điều kiện cho người dân tiếp cận các nguồn vốn vay ưu đãi, các chương trình khuyến nông, khuyến lâm. Đảm bảo người dân có thu nhập ổn định từ rừng, giảm áp lực lên tài nguyên rừng.

Ứng dụng hệ thống thông tin địa lý (GIS) và viễn thám để xây dựng bản đồ hiện trạng rừng, theo dõi diễn biến rừng theo thời gian. Phân tích ảnh vệ tinh để phát hiện các khu vực rừng bị mất, bị suy thoái. Cập nhật thông tin về rừng thường xuyên, kịp thời.

Sử dụng máy bay không người lái (drone) để giám sát, tuần tra rừng. Phát hiện sớm các hành vi khai thác gỗ trái phép, phá rừng làm nương rẫy. Ghi lại hình ảnh, video về các vụ việc vi phạm để làm bằng chứng.

Thực hiện chi trả dịch vụ môi trường rừng (PFES) cho người dân tham gia bảo vệ rừng. Mức chi trả phải đảm bảo đủ để bù đắp chi phí và tạo động lực cho người dân. Xây dựng cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả của PFES.

Cung cấp vốn vay ưu đãi cho người dân trồng rừng. Hỗ trợ kỹ thuật trồng, chăm sóc rừng. Cung cấp giống cây trồng chất lượng cao, phù hợp với điều kiện địa phương.

Tham gia các hội nghị, hội thảo quốc tế về lâm nghiệp để chia sẻ kinh nghiệm quản lý rừng. Học hỏi kinh nghiệm từ các nước có nền lâm nghiệp phát triển. Tiếp thu các kiến thức khoa học kỹ thuật tiên tiến.

Kêu gọi sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế như FAO, UNDP, UNEP để thực hiện các dự án bảo vệ và phát triển rừng. Thu hút đầu tư từ các tổ chức, doanh nghiệp nước ngoài vào lĩnh vực lâm nghiệp.