I. Cơ sở lý thuyết về câu và câu đặc biệt
Chương này trình bày các lý thuyết nền tảng về câu và câu đặc biệt trong tiếng Việt, dựa trên các công trình nghiên cứu của các nhà ngôn ngữ học như Diệp Quang Ban, Hoàng Trọng Phiến, và Đinh Trọng Lạc. Câu được định nghĩa là đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất có chức năng thông báo, với cấu trúc ngữ pháp và ngữ nghĩa hoàn chỉnh. Câu đặc biệt là loại câu chỉ gồm một từ hoặc một ngữ, không có cấu trúc chủ-vị truyền thống. Luận văn tập trung vào câu đặc biệt vị từ, loại câu có trung tâm cú pháp là một cụm động từ hoặc tính từ.
1.1. Khái niệm câu
Theo Diệp Quang Ban, câu là đơn vị ngôn ngữ có cấu trúc ngữ pháp tự lập, mang ý nghĩa trọn vẹn và ngữ điệu kết thúc. Câu được phân loại theo cấu trúc ngữ pháp thành câu đơn, câu phức, và câu ghép. Câu đơn là câu có một cụm chủ-vị duy nhất làm nòng cốt, trong khi câu phức và câu ghép có nhiều cụm chủ-vị.
1.2. Phân loại câu đặc biệt
Câu đặc biệt được chia thành câu đặc biệt danh từ và câu đặc biệt vị từ. Câu đặc biệt vị từ có trung tâm cú pháp là một cụm động từ hoặc tính từ, không có cấu trúc chủ-vị. Loại câu này thường được sử dụng để biểu đạt cảm xúc, thái độ hoặc miêu tả sự việc một cách ngắn gọn.
II. Bình diện kết học của câu đặc biệt vị từ trong Truyện Kiều
Chương này phân tích cấu trúc ngữ pháp của câu đặc biệt vị từ trong 'Truyện Kiều' của Nguyễn Du. Kết quả khảo sát cho thấy, câu đặc biệt vị từ trong tác phẩm được chia thành hai loại chính: câu có trung tâm cú pháp là cụm động từ và câu có trung tâm cú pháp là cụm tính từ. Các câu này thường có cấu trúc đơn giản, không mở rộng, phù hợp với phong cách ngôn ngữ giàu cảm xúc của Nguyễn Du.
2.1. Câu đặc biệt vị từ với trung tâm là cụm động từ
Các câu này thường biểu đạt hành động hoặc trạng thái của nhân vật. Ví dụ: 'Chạy đi tìm Kiều' là câu đặc biệt vị từ với trung tâm là cụm động từ 'chạy đi tìm'. Cấu trúc này giúp tăng tính biểu cảm và nhấn mạnh hành động.
2.2. Câu đặc biệt vị từ với trung tâm là cụm tính từ
Các câu này thường miêu tả trạng thái cảm xúc hoặc đặc điểm của nhân vật. Ví dụ: 'Buồn thương vô hạn' là câu đặc biệt vị từ với trung tâm là cụm tính từ 'buồn thương vô hạn'. Cấu trúc này giúp truyền tải cảm xúc một cách trực tiếp và mạnh mẽ.
III. Bình diện nghĩa học của câu đặc biệt vị từ trong Truyện Kiều
Chương này tập trung phân tích ý nghĩa và giá trị biểu đạt của câu đặc biệt vị từ trong 'Truyện Kiều'. Các câu này thường mang ý nghĩa miêu tả sự việc kèm theo thái độ đánh giá của tác giả, thể hiện qua việc sử dụng các từ ngữ giàu cảm xúc và hình ảnh.
3.1. Nghĩa miêu tả sự việc kèm thái độ đánh giá tốt
Các câu này thường biểu đạt sự ngưỡng mộ, khen ngợi hoặc đồng cảm với nhân vật. Ví dụ: 'Đẹp như tiên nữ' là câu đặc biệt vị từ miêu tả sự việc kèm thái độ đánh giá tốt, nhấn mạnh vẻ đẹp của nhân vật.
3.2. Nghĩa miêu tả sự việc kèm thái độ đánh giá xấu
Các câu này thường biểu đạt sự phê phán, chê trách hoặc thất vọng. Ví dụ: 'Xấu xa vô cùng' là câu đặc biệt vị từ miêu tả sự việc kèm thái độ đánh giá xấu, nhấn mạnh sự tiêu cực của nhân vật hoặc sự việc.
