## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng, đặc biệt tại tỉnh Bắc Kạn, việc nâng cao nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường (BVMT) cho học sinh là một nhiệm vụ cấp thiết. Theo thống kê của Sở Tài nguyên và Môi trường Bắc Kạn, rác thải sinh hoạt chiếm khoảng 80% tổng khối lượng chất thải rắn phát sinh tại khu vực đô thị, với lượng rác thải trung bình 45 tấn/ngày tại thành phố Bắc Kạn. Nước thải sinh hoạt tại khu vực đô thị khoảng 12.000 m³/ngày đêm, trong khi các bãi rác chủ yếu xử lý bằng phương pháp chôn lấp và đốt cháy không đúng quy trình, gây ô nhiễm nghiêm trọng. Khí thải từ các hoạt động đun nấu và sản xuất cũng làm ô nhiễm không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Nội dung giáo dục BVMT trong chương trình môn Sinh học THCS hiện nay chủ yếu tập trung vào cung cấp kiến thức lý thuyết, chưa chú trọng đến việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn và phát triển năng lực cho học sinh. Trong khi đó, phương pháp dạy học dự án (DHDA) được đánh giá là phương pháp tích cực, giúp học sinh chủ động, sáng tạo, phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đặc biệt trong chủ đề BVMT.

Mục tiêu nghiên cứu là thiết kế và tổ chức dạy học dự án chủ đề “Bảo vệ môi trường” cho học sinh lớp 9 trường THCS Bắc Kạn, nhằm nâng cao nhận thức, ý thức, thái độ và hành vi BVMT, đồng thời phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học vào việc BVMT. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019 tại 6 trường THCS trên địa bàn thành phố Bắc Kạn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và ý thức bảo vệ môi trường cho thế hệ trẻ.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết và mô hình sau:

- **Lý thuyết dạy học dự án (DHDA):** DHDA là phương pháp dạy học tích cực, trong đó học sinh thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo ra sản phẩm có thể giới thiệu được. DHDA giúp phát triển năng lực tự học, giải quyết vấn đề, hợp tác, sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- **Mô hình phát triển năng lực học sinh:** Tập trung vào 3 nhóm năng lực chính trong môn Khoa học tự nhiên cấp THCS gồm năng lực nhận thức về tự nhiên, năng lực tìm tòi khám phá và năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học vào việc BVMT.

- **Khái niệm dự án học tập:** Dự án học tập là mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm, giúp phát triển kiến thức và kỹ năng thông qua quá trình giải quyết vấn đề thực tiễn và tạo ra sản phẩm thiết thực.

Các khái niệm chính bao gồm: Dạy học dự án (DHDA), Dự án học tập (DAHT), Năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng bảo vệ môi trường (NL BVMT), và Quy trình dạy học dự án.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 30 giáo viên bộ môn Sinh học và 203 học sinh lớp 9 tại 6 trường THCS trên địa bàn thành phố Bắc Kạn trong năm học 2018-2019. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng tài liệu lý thuyết, văn bản chính sách giáo dục và các công trình nghiên cứu liên quan.

- **Phương pháp phân tích:** Sử dụng phương pháp điều tra khảo sát bằng phiếu trắc nghiệm khách quan để thu thập dữ liệu về nhận thức, thái độ, hành vi của học sinh và thực trạng vận dụng DHDA của giáo viên. Phân tích số liệu bằng phần mềm Microsoft Excel với các thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm.

- **Timeline nghiên cứu:** Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 11/2018 đến tháng 6/2019, bao gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng, thiết kế dự án học tập, tổ chức dạy học dự án, đánh giá kết quả và rút kinh nghiệm.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức và thái độ của học sinh về BVMT còn hạn chế:** 100% học sinh có kiến thức sơ đẳng về nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường, tuy nhiên chỉ 29,06% xác định đúng nguyên nhân chủ yếu là hoạt động của con người. 89,16% học sinh thờ ơ khi chứng kiến hành vi phá hoại môi trường trong trường học.

- **Hành vi BVMT chưa tích cực:** 80,79% học sinh chưa bao giờ vứt rác đúng nơi quy định, 84,24% không tham gia vệ sinh đường làng ngõ xóm, 92,61% không có hành động bảo vệ thiên nhiên khi phát hiện các hành vi săn bắn trái phép.

- **Giáo viên chưa vận dụng hiệu quả DHDA:** 100% giáo viên biết đến DHDA nhưng chỉ 36,67% nắm vững quy trình các bước. 80% giáo viên từng vận dụng DHDA nhưng chủ yếu ở mức độ thỉnh thoảng, chưa có giáo viên nào áp dụng DHDA cho chủ đề BVMT trong môn KHTN.

- **Khó khăn trong áp dụng DHDA:** 100% giáo viên cho rằng thời gian thực hiện dự án kéo dài, học sinh quen với vai trò thụ động, giáo viên mất nhiều thời gian chuẩn bị là những trở ngại lớn.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù học sinh có kiến thức cơ bản về BVMT, nhưng nhận thức sâu sắc và hành vi thực tế còn rất hạn chế, phản ánh sự thiếu hiệu quả trong phương pháp giảng dạy truyền thống. Việc giáo viên chưa vận dụng tốt DHDA cho thấy cần có sự đào tạo, hỗ trợ chuyên môn để nâng cao năng lực giảng dạy.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, DHDA được chứng minh là phương pháp hiệu quả trong việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức và thay đổi hành vi học sinh. Việc áp dụng DHDA trong chủ đề BVMT tại trường THCS Bắc Kạn có tiềm năng lớn để nâng cao nhận thức và hành vi BVMT của học sinh, đồng thời phát triển các năng lực xã hội và cá nhân quan trọng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm học sinh có nhận thức đúng về nguyên nhân ô nhiễm, thái độ và hành vi BVMT trước và sau khi áp dụng DHDA, cũng như biểu đồ tròn về mức độ vận dụng DHDA của giáo viên.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên về DHDA:** Nâng cao hiểu biết và kỹ năng thực hiện quy trình DHDA, đặc biệt trong chủ đề BVMT. Mục tiêu đạt 80% giáo viên nắm vững quy trình trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm đào tạo thực hiện.

- **Xây dựng và triển khai các dự án học tập chủ đề BVMT phù hợp:** Thiết kế dự án gắn với thực tiễn địa phương, khuyến khích học sinh tự chủ nghiên cứu và tạo sản phẩm. Mục tiêu triển khai ít nhất 3 dự án mỗi năm học tại các trường THCS.

- **Tăng cường trang thiết bị, phương tiện hỗ trợ DHDA:** Cung cấp tài liệu, thiết bị công nghệ thông tin, phòng học thực hành để hỗ trợ quá trình dạy học dự án. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất trong 2 năm tới, do nhà trường và địa phương phối hợp thực hiện.

- **Tuyên truyền, nâng cao ý thức BVMT cho học sinh:** Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, cuộc thi, chiến dịch truyền thông nhằm thay đổi thái độ và hành vi học sinh. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh có hành vi BVMT đúng lên trên 50% trong 2 năm.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Sinh học và Khoa học tự nhiên:** Nắm bắt phương pháp DHDA, áp dụng vào giảng dạy chủ đề BVMT để nâng cao hiệu quả giáo dục.

- **Nhà quản lý giáo dục:** Xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ phát triển phương pháp dạy học tích cực trong trường học.

- **Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục:** Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp và kết quả thực nghiệm về DHDA trong giáo dục môi trường.

- **Các tổ chức, dự án về giáo dục và môi trường:** Áp dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế chương trình giáo dục BVMT phù hợp với học sinh THCS.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Dạy học dự án là gì và có ưu điểm gì?**  
Dạy học dự án là phương pháp dạy học tích cực, học sinh thực hiện nhiệm vụ phức hợp, kết hợp lý thuyết và thực hành để tạo sản phẩm. Ưu điểm gồm phát triển năng lực tự học, giải quyết vấn đề, hợp tác và sáng tạo.

2. **Tại sao cần áp dụng DHDA trong chủ đề BVMT?**  
DHDA giúp học sinh chủ động nghiên cứu, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi bảo vệ môi trường hiệu quả hơn phương pháp truyền thống.

3. **Khó khăn khi áp dụng DHDA là gì?**  
Thời gian thực hiện dự án kéo dài, học sinh quen với vai trò thụ động, giáo viên thiếu kỹ năng và phương tiện hỗ trợ là những khó khăn phổ biến.

4. **Làm thế nào để đánh giá hiệu quả DHDA?**  
Đánh giá qua sản phẩm dự án, sự thay đổi nhận thức, thái độ, hành vi của học sinh, kết hợp đánh giá của giáo viên, học sinh tự đánh giá và đánh giá nhóm.

5. **Năng lực vận dụng kiến thức BVMT được hình thành như thế nào?**  
Thông qua các hoạt động dự án, học sinh giải thích nguyên nhân ô nhiễm, đề xuất giải pháp, có ý thức và hành vi đúng đắn, chế tạo sản phẩm tái chế và phát minh đồ dùng bảo vệ môi trường.

## Kết luận

- DHDA là phương pháp tích cực, phù hợp để giảng dạy chủ đề BVMT, giúp phát triển năng lực vận dụng kiến thức và thay đổi hành vi học sinh.  
- Thực trạng tại Bắc Kạn cho thấy nhận thức và hành vi BVMT của học sinh còn hạn chế, giáo viên chưa vận dụng hiệu quả DHDA.  
- Nghiên cứu đã thiết kế và tổ chức thành công một số dự án học tập BVMT bằng DHDA tại trường THCS Bắc Kạn.  
- Đề xuất các giải pháp đào tạo giáo viên, xây dựng dự án học tập, tăng cường cơ sở vật chất và tuyên truyền nâng cao ý thức BVMT.  
- Khuyến khích các nhà giáo dục, quản lý và tổ chức liên quan áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng giáo dục môi trường.

**Hành động tiếp theo:** Triển khai đào tạo giáo viên và áp dụng rộng rãi DHDA trong giảng dạy chủ đề BVMT tại các trường THCS trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn.  
**Kêu gọi:** Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên hãy tích cực áp dụng phương pháp dạy học dự án để góp phần bảo vệ môi trường và phát triển năng lực học sinh.