Tổng quan nghiên cứu

Di tích lịch sử văn hóa là tài sản vô giá, chứa đựng truyền thống tốt đẹp của các thế hệ đi trước, phản ánh những biến cố, sự kiện lịch sử và giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc. Đình làng, trong đó có đình Phùng Khoang tại phường Trung Văn, quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội, là một loại hình di tích lịch sử văn hóa mang đậm yếu tố truyền thống dân tộc Việt Nam. Đình Phùng Khoang không chỉ là nơi thờ Thành hoàng làng – ông Đoàn Thượng, một trung thần có công lớn bảo vệ triều nhà Lý – mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa, chính trị của cộng đồng địa phương.

Nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý di tích lịch sử văn hóa đình Phùng Khoang từ năm 1991 đến nay, trong bối cảnh quận Nam Từ Liêm phát triển nhanh chóng, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của công nghiệp hóa, đô thị hóa. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về di tích này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm khảo sát thực tế tại di tích, phân tích các chính sách pháp luật liên quan và đánh giá sự tham gia của cộng đồng địa phương.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc bảo vệ và phát huy giá trị di tích không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc mà còn phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là phát triển du lịch văn hóa tại địa phương. Qua đó, nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý trong việc xây dựng chiến lược bảo tồn bền vững, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của di tích trong đời sống hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết quản lý di sản văn hóa hiện đại, trong đó nổi bật là quan điểm cân bằng giữa bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Theo Peter Howard, quản lý di sản không chỉ nhằm bảo tồn nguyên trạng mà còn phải khai thác, phát huy giá trị phục vụ cộng đồng, đồng thời đảm bảo phát triển bền vững. Lý thuyết này nhấn mạnh việc xác định rõ “chúng ta cần bảo tồn cái gì, tại sao và cho ai” để tránh khai thác quá mức gây tổn hại di sản.

Mô hình quản lý di tích lịch sử văn hóa được xây dựng dựa trên ba trụ cột chính: (1) cơ chế, chính sách và pháp luật bảo vệ di tích; (2) tổ chức bộ máy quản lý và năng lực cán bộ chuyên môn; (3) sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: di sản văn hóa, di tích lịch sử văn hóa, quản lý di tích, văn hóa quản lý và phát triển bền vững. Đặc biệt, luận văn chú trọng đến vai trò của cộng đồng trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di tích, coi cộng đồng là chủ thể sáng tạo và bảo vệ di sản.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành, kết hợp quản lý văn hóa, lịch sử, bảo tàng học và xã hội học nhằm phân tích toàn diện công tác quản lý di tích. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu lịch sử, văn bản pháp luật, các báo cáo quản lý di tích, kết quả khảo sát thực địa và phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý, ban quản lý di tích và cộng đồng dân cư địa phương.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 30 cán bộ, nhân viên Ban quản lý di tích và đại diện cộng đồng dân cư phường Trung Văn. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo phương pháp thuận tiện và mẫu mục tiêu nhằm đảm bảo thu thập thông tin đa chiều. Phân tích dữ liệu sử dụng kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích nội dung và so sánh thực trạng với các tiêu chuẩn quản lý di tích hiện hành.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, bao gồm giai đoạn khảo sát thực địa, thu thập tài liệu và phân tích tổng hợp. Việc kết hợp phương pháp định tính và định lượng giúp đánh giá khách quan, toàn diện thực trạng công tác quản lý di tích đình Phùng Khoang.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý di tích: Ban quản lý di tích đình Phùng Khoang được thành lập với chức năng rõ ràng, phối hợp chặt chẽ với UBND phường Trung Văn và Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội. Tuy nhiên, đội ngũ cán bộ còn thiếu về số lượng và chuyên môn, chỉ khoảng 60% cán bộ có trình độ chuyên môn phù hợp với yêu cầu quản lý di tích.

  2. Công tác bảo tồn di tích: Từ năm 1991 đến nay, đình Phùng Khoang đã được trùng tu lớn hai lần vào thời Lê và một lần thời Nguyễn, cùng với các đợt sửa chữa gần đây nhằm chống xuống cấp. Khoảng 85% các hạng mục kiến trúc chính được giữ gìn nguyên trạng, tuy nhiên vẫn còn hiện tượng xuống cấp nhẹ ở một số chi tiết chạm khắc gỗ và mái ngói.

  3. Phát huy giá trị di tích: Các hoạt động phát huy giá trị như tổ chức lễ hội truyền thống, tuyên truyền giáo dục pháp luật về di tích và phát triển du lịch văn hóa được triển khai nhưng chưa đồng bộ. Chỉ khoảng 40% người dân địa phương tham gia tích cực vào các hoạt động này, còn lại chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của di tích.

  4. Ảnh hưởng của công nghiệp hóa, đô thị hóa: Quá trình đô thị hóa nhanh tại quận Nam Từ Liêm đã tạo ra áp lực lớn lên di tích, như lấn chiếm đất đai, ô nhiễm môi trường và biến đổi cảnh quan xung quanh. Khoảng 30% diện tích vùng đệm di tích bị thu hẹp do phát triển hạ tầng và khu dân cư mới.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu đồng bộ trong chính sách quản lý và nguồn lực đầu tư chưa đủ mạnh. So với các nghiên cứu về quản lý di tích tại các địa phương khác, đình Phùng Khoang có lợi thế về giá trị lịch sử và văn hóa đặc sắc nhưng chưa khai thác hiệu quả tiềm năng phát triển du lịch văn hóa. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ cán bộ chuyên môn, bảng thống kê mức độ xuống cấp các hạng mục kiến trúc và biểu đồ tham gia cộng đồng trong các hoạt động bảo tồn.

Việc bảo tồn nguyên trạng các giá trị vật thể của di tích được thực hiện tương đối tốt, phù hợp với quan điểm bảo tồn nguyên gốc của UNESCO và các hiến chương quốc tế. Tuy nhiên, phát huy giá trị di tích còn hạn chế do thiếu sự phối hợp giữa các bên liên quan và chưa có kế hoạch phát triển bền vững rõ ràng. Áp lực từ công nghiệp hóa, đô thị hóa là thách thức lớn, đòi hỏi phải có giải pháp quản lý không gian cảnh quan và vùng đệm hiệu quả hơn.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của cộng đồng trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích, đồng thời nhấn mạnh cần nâng cao năng lực cán bộ quản lý và hoàn thiện cơ chế chính sách để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý di tích

    • Mục tiêu: Nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý cho 100% cán bộ Ban quản lý di tích trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội phối hợp với các trường đại học chuyên ngành quản lý văn hóa.
    • Timeline: Triển khai từ năm 2024 đến 2026.

  2. Xây dựng và thực hiện quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di tích

    • Mục tiêu: Hoàn thiện quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích đình Phùng Khoang, bao gồm vùng đệm và cảnh quan xung quanh trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban quản lý di tích phối hợp với UBND phường Trung Văn và các chuyên gia quy hoạch.
    • Timeline: Hoàn thành quy hoạch trong năm 2024.

  3. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng

    • Mục tiêu: Đạt trên 70% người dân địa phương tham gia các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di tích trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban quản lý di tích, các tổ chức xã hội và trường học trên địa bàn.
    • Timeline: Triển khai liên tục từ 2024 đến 2027.

  4. Phát triển du lịch văn hóa gắn với bảo tồn di tích

    • Mục tiêu: Tăng lượng khách tham quan di tích lên 30% trong vòng 3 năm, đồng thời đảm bảo không làm ảnh hưởng đến giá trị di tích.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Du lịch Hà Nội phối hợp với Ban quản lý di tích và doanh nghiệp du lịch địa phương.
    • Timeline: Kế hoạch phát triển du lịch từ 2024 đến 2027.

  5. Kiểm soát và quản lý chặt chẽ vùng đệm di tích

    • Mục tiêu: Giữ nguyên diện tích vùng đệm, hạn chế tối đa các hoạt động gây ảnh hưởng tiêu cực đến di tích trong 5 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: UBND quận Nam Từ Liêm phối hợp với các cơ quan chức năng.
    • Timeline: Thực hiện từ 2024 đến 2029.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa và di tích

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy hoạch và nâng cao hiệu quả quản lý di tích lịch sử văn hóa.
    • Use case: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di tích trên địa bàn.

  2. Ban quản lý di tích và các tổ chức bảo tồn văn hóa

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, thách thức và giải pháp quản lý di tích đình Phùng Khoang, từ đó áp dụng vào công tác bảo tồn thực tiễn.
    • Use case: Tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền và phát triển du lịch văn hóa.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý văn hóa, lịch sử

    • Lợi ích: Tham khảo tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về quản lý di tích lịch sử văn hóa trong bối cảnh công nghiệp hóa, đô thị hóa.
    • Use case: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu, luận án và bài giảng.

  4. Cộng đồng dân cư địa phương và doanh nghiệp du lịch

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về vai trò của di tích trong đời sống văn hóa và phát triển kinh tế địa phương.
    • Use case: Tham gia tích cực vào các hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di tích và phát triển du lịch bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý di tích lịch sử văn hóa là gì?
    Quản lý di tích lịch sử văn hóa là hoạt động của nhà nước và các tổ chức nhằm bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị các di tích, đồng thời điều chỉnh các hoạt động kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến di tích để đảm bảo sự tồn tại bền vững của di sản.

  2. Tại sao phải cân bằng giữa bảo tồn và phát huy giá trị di tích?
    Bảo tồn giữ gìn nguyên trạng di tích, trong khi phát huy giá trị giúp di tích trở thành một phần sống động của đời sống xã hội hiện đại. Cân bằng hai yếu tố này giúp tránh tình trạng di tích bị xuống cấp hoặc khai thác quá mức gây tổn hại.

  3. Ảnh hưởng của công nghiệp hóa, đô thị hóa đến di tích như thế nào?
    Công nghiệp hóa, đô thị hóa tạo ra nguồn lực tài chính cho bảo tồn nhưng cũng gây áp lực lớn như lấn chiếm đất đai, ô nhiễm môi trường và biến đổi cảnh quan, làm giảm giá trị và nguy cơ hủy hoại di tích nếu không được quản lý chặt chẽ.

  4. Vai trò của cộng đồng trong công tác quản lý di tích?
    Cộng đồng là chủ thể sáng tạo và bảo vệ di sản, tham gia vào các hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị và giám sát việc thực hiện các chính sách quản lý, góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ di tích.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để nâng cao công tác quản lý di tích?
    Các giải pháp bao gồm đào tạo cán bộ quản lý, xây dựng quy hoạch bảo tồn tổng thể, tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng, phát triển du lịch văn hóa bền vững và kiểm soát vùng đệm di tích nhằm bảo vệ không gian cảnh quan.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá thực trạng công tác quản lý di tích lịch sử văn hóa đình Phùng Khoang, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế trong tổ chức bộ máy, bảo tồn và phát huy giá trị di tích.
  • Nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của cộng đồng và sự cần thiết của việc cân bằng giữa bảo tồn nguyên trạng và phát triển bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện quy hoạch bảo tồn, tăng cường tuyên truyền và phát triển du lịch văn hóa gắn với bảo vệ di tích.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý và cộng đồng địa phương trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích trong bối cảnh công nghiệp hóa, đô thị hóa.
  • Khuyến nghị triển khai các bước tiếp theo gồm đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy hoạch và xây dựng kế hoạch phát triển du lịch văn hóa trong giai đoạn 2024-2027 nhằm bảo vệ bền vững di tích đình Phùng Khoang.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa đình Phùng Khoang, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc cho các thế hệ tương lai.